Parque nacional y natural de Doñana
Patrimoniu de la Humanidá — UNESCO | |
---|---|
Vista de les Marismas del Guadalquivir (isla Mayor). | |
Llugar | España |
Criterios | Natural: vii, ix, x |
Referencia | 685bis |
Inscripción | 1994 (XVIII Sesión) |
Estensiones | 2005 |
Área | Europa y América del Norte |
Espaciu Natural de Doñana | |
---|---|
Patrimoniu de la Humanidá UNESCO | |
Parque Nacional de España (es) , llugar d'importancia comunitaria, Zona Especial de Conservación (es) , Zona d'especial proteición pa les aves, Diploma Europeo de Áreas Protegidas (es) , Reserva de la bioesfera, Sitio Ramsar (es) y área protexida | |
Llocalización | |
País | España |
Autonomía | Andalucía |
Masa d'agua | Golfo de Cádiz (es) y Guadalquivir |
Coordenaes | 37°01′N 6°26′W / 37.02°N 6.44°O |
Historia y usu | |
Apertura | 16 ochobre 1969 |
Xestión |
Ministerio de Medio Ambiente de España (es) Andalucía |
Orixe del nome | Ana Gómez de Silva y de Mendoza |
Arquiteutura | |
Superficie | 54 252 ha |
Patrimoniu de la Humanidá | |
Criteriu | (vii), (ix) y (x) (es) |
Referencia | 685 |
Rexón | Europa y América del Norte |
Inscripción | 1994 (Xunta XVIII) |
Visitantes añales | 392 958 |
Instalaciones | |
Formáu por | Estación Biológica de Doñana (es) , Acantilado del Asperillo (es) y Pinar de La Algaida (es) |
Web oficial | |
Doñana ye un espaciu natural protexíu español asitiáu n'Andalucía que cunta con 108.086 ha (54.251 hai nel Parque nacional, y 53.835 hai nel Parque natural).[2] Entiende tanto'l parque nacional de Doñana (creáu en 1969) como'l parque natural de Doñana (tamién llamáu parque natural de la Redolada de Doñana o pre-parque, creáu en 1989, y ampliáu en 1997), y la so gran estensión de marismes acueye mientres l'iviernu a numberoses especies d'aves acuátiques, que suelen algamar cada añu los 200.000 individuos.
Por cuenta de la so privilexada situación xeográfica ente dos continentes y la so proximidá al llugar d'alcuentru del Atlánticu y del Mediterraneu, l'estrechu de Xibraltar, en Doñana pueden reparase más de 300 especies distintes d'aves al añu, al ser llugar de camín, cría ya ivernada pa miles d'elles (acuátiques y terrestres) europees y africanes. Equí reposen aves acuátiques de toa Europa Occidental, alcontrándose infinidá d'especies nes marismas y contorna procedente d'África y Europa. Con distintes instituciones científiques nel so interior que velen por un desenvolvimientu fayadizu de les contornes estremeres y el caltenimientu de delles especies bien delicaes qu'habiten nél, considérase la mayor reserva ecolóxica d'Europa.[3] Foi declaráu Patrimoniu de la Humanidá pola Unesco en 1994.[4] Nel añu 2006 el parque recibió 376.287 visites.[5] El so nome provién, según dalgunos, del de Doña Ana de Silva y Mendoza, esposa del VII duque de Medina-Sidonia. Según otros, d'Ana Mallarte, casada con Sancho d'Herrera, renteru de les camperes de la parte d'El Palaciu en 1545. Con 300.287 visitantes añalmente (2015), Doñana ye l'onceavu parque nacional d'España en númberu de visitantes.[6]
Llocalización
[editar | editar la fonte]L'espaciu natural de Doñana asitiar al suroeste de la península ibérica, el so mayor parte na provincia d'Huelva y una menor parte nes de Sevilla y Cádiz. Les sos coordenaes son (36°56′51″N 6°21′31″W / 36.94750°N 6.35861°O). La so superficie estender polos conceyos d'Almonte, Moguer, Lucena del Puerto, Palos de la Frontera, Hinojos, Rociana del Condado, Bollullos Par del Condado y Bonares na provincia d'Huelva; Sanlúcar de Barrameda na provincia de Cádiz; y Pilas, Villamanrique de la Condesa, Aznalcázar, Isla Mayor y La Puebla del Río na provincia de Sevilla.
Historia
[editar | editar la fonte]Edá Antigua
[editar | editar la fonte]Anque xeolóxicamente trátase d'una zona relativamente recién, atopáronse restos de ferramientes del Neolíticu na zona.[7] Dempués, asistió al pasu de diverses civilizaciones como los fenicios, los griegos y probablemente los tartessos. Nesti sentíu, en 1923 l'arqueólogu alemán Adolf Schulten, en compañía de Lammerer y J. Bonsor buscó l'allugamientu de la capital tartesia nes dunes de Doñana nun topando nada d'interés. Diches escavaciones fueron realizaes na paraxa denomada Cuetu del Trigu.[8] y financiaes polos duques de Tarifa, entós propietarios de Doñana. Magar tou, yá fináu Schulten, topar en 1978 el Cercu de Villamanrique na llocalidá cercana de Villamanrique de la Condesa (Sevilla) y en 2007 fixéronse sondeos na marisma de Hinojos (Huelva) con mires de axenciar datos sobre la mítica ciudá de l'Atlántida. Tamién son destacables los asentamientos romanos d'ente los sieglos II y V e.C. dedicaos a la pesca, xeneralmente'l salazón,[9] o la ellaboración de garum. La zona marismeña actual yera conocida como Lacus Ligustinus al norte, yá colmatado, y el Golfu Tartesiu al sur.[10]
Edá Media
[editar | editar la fonte]«En tierra de Borrina hai una, tierra que Les Rocines, y ye llana, y ye tou Sotos, y hai siempres puercos...» «...nun puede correse esta tierra sinón pel hibiernu bien secu, que non sía llovioso, y pel branu non ye de correr, porque ye seca y bien dolentrosa». (Alfonsu XI nel so Llibru de la Montería, ente 1342 y 1348.)
En 1255, en reconquistando'l reinu vasallu de Borrina, el rei Alfonsu X estableció ente'l ríu Tinto y el Guadalquivir una zona de caza o "Cazadoriu Real" nel Monte de Les Rocines, debíu en parte a la bayura de venaos esistente,[11][12] y el pequeñu santuariu de Santa Olalla, yá sumíu, nel Regueru de La Rocina. En 1295, el so fíu Sancho IV prometió a Guzmán el Bonu'l Señoríu de Sanlúcar, un territoriu asitiáu tres les Arenas Gordes na marxe izquierda del estuariu del Guadalquivir, que se caltuvo en manes de la Casa de Medina-Sidonia mientres más de seis siglos. La presencia de dicha casa nobiliaria nel territoriu de l'actual provincia d'Huelva consolidar a partir de 1369, cuando Enrique II de Castiella dio al IV Señor de Sanlúcar el Condáu de Borrina.
En 1493 los Reis Católicos donaron parte de les tierres de l'actual aldega de La Rosada al so secretariu, que'l so fíu vender más tarde al conceyu d'Almonte. Nos años anteriores empezar a introducir especies nueves pa la caza como'l gamo, xunto a repoblaciones d'especies yá presentes como'l xabalín y el venáu,[13] y potencióse la cría de ganáu, pa que la so proteición empezó la eliminación de los llobos.
Edá Moderna
[editar | editar la fonte]Casi un sieglu dempués el VII duque de Medina-Sidonia recompró de nuevu parte de les tierres. A finales de sieglu la so esposa, Ana de Silva y Mendoza, fía de la princesa de Éboli, camudar a una casa de recréu llamada "cotu de Doña Ana", que derivó nel términu actual "Doñana". Esa casa reformó años más tarde convirtiéndose en palaciu.
Testimoniu escepcional del usu cinexéticu que la Casa de Medina-Sidonia fixo del cotu de Doñana, son los primeros versos de la Fábula de Polifemo y Galatea, que Góngora dedicó al conde de Borrina, nel que pide al noble qu'aproveche la suspensión de la caza pa oyer los sos versos. Coles mesmes, en 1624 el IX Duque de Medina-Sidonia tuvo como convidáu nos sos estaos al rei Felipe IV, quien participó acompañáu d'una gran corte mientres díes en grandes caceríes y llacuaes por cuenta del duque.
En 1797 Francisco de Goya agospiar en dichu palaciu convidáu pola XIII duquesa d'Alba y el so maríu'l XV duque de Medina-Sidonia, que yeren los sos mecenes, estancia na cual realizó'l Álbum de Sanlúcar y, al paecer, Mayar vistida y Mayar desnuda.
Edá Contemporánea
[editar | editar la fonte]A partir de 1854, cola mención de la zona nun documentu llamáu "Avifauna de Doñana: Catálogu de les aves reparaes en delles provincies andaluces" d'Antonio Machado y Núñez empezó a ponese en valor la so importancia estratéxica pa la distinta fauna del parque. Asina foi visitáu por diversos naturalistes y cazadores ingleses como Abel Chapman y Walter J. Buck que consiguieron dar a conocer n'Europa per mediu de los sos llibros la importancia estratéxica de la zona pa les aves migratories que se mueven al continente africanu. El XIX duque de Medina-Sidonia foi'l postreru propietariu del cotu de Doñana, desvenceyándolo definitivamente de la so casa nobiliaria.
En 1900, Guillermo Garvey Capdepón mercó Doñana a dichu duque pa dedicala a la caza, tando la finca en completu abandonu y ruina.[14] Garvey fixo una escelente xestión, dotando a la finca de la rellumanza que güei conocemos. A la so muerte pasó al so hermanu José y de ésti, a la so sobrina María Medina y Garvey, casada col duque de Tarifa, Inxenieru de Montes. En 1934 pasó a la hermana de la duquesa de Tarifa, Blanca Medina y Garvey, casada col marqués del Borghetto. En 1942, los marqueses del Borghetto vendieron parte de Doñana a una sociedá formada por Salvador Noguera, Manuel González y el marqués de Méritu.[15]
Nos años 50 consolidóse'l parque como espaciu natural. En 1952 los naturalistes españoles José Antonio Valverde y Francisco Bernis visitaron per primer vegada Doñana convidaos pol marqués de Bonanza, Mauricio González-Gordon, pa realizar na so finca, una de los trés en que s'estremaba'l cotu, el primer proyeutu de anillamiento d'aves en Doñana.[16] La propiedá de la finca consiguió que munchos de los proyeutos d'esplotación de la zona (arrozales y plantíu de eucaliptus) a cargu del gobiernu franquista nun se llevaren a cabu.[17]
En 1954, Valverde, Bernis y González-Gordon fundaron la Sociedá Española d'Ornitoloxía, lo que dexó que creciera l'interés de diversos investigadores pol parque y que se realizaren diverses espediciones españoles, franceses ya ingleses pela zona. En 1957 el publicista, ornitólogu amateur y conservacionista inglés Guy Mountfort foi convidáu por Mauricio González-Gordon. Xunto con un grupu d'amigos y espertos entamó una espedición ornitolóxica y botánica en Doñana. Ente esi grupu, amás de González-Gordon, Valverde y bernis, atopar ente otros, el biólogu evolutivu y escritor Julian Huxley (hermanu d'Aldous), el medioambientalista y ornitólogu Max Nicholson y el so asistente James Ferguson-Less, el pintor d'aves americanu Roger T. Peterson, l'ornitólogu Phil Hollom, el fotógrafu d'aves Erik Hosking y el vizconde Alanbrook, asesor militar de Wiston Churchill mientres la Segunda Guerra Mundial.[18] Dellos de los miembros d'esti grupu impulsarian en 1961 el Fondu Mundial pa la Naturaleza (WWF), xunto con otru pernomáu cofundandor, Luc Hoffmann, quien en 1963 ayudaría a establecer el parque nacional de Doñana en demostrando la importancia de la zona como zona estratéxica de les migraciones d'aves ente los continentes européu y africanu. Antes, en 1959, la familia González vendió una parte de les sos tierres en Doñana pa les urbanizaciones turístiques de l'actual Matalascañas. Estos últimos acontecimientos amenaron interés ente los conservacionistas europeos, polo que diverses instituciones y donantes anónimos ufiertar pa mercar parte de la finca gracies a una coleuta internacional enriada por Hoffman, quien llogró dos millones de Francos suizos por que WWF mercara terrenales anexos a otros donaos pol empresariu Mauricio González-Gordón.[19] Finalmente en 1963 el Gobiernu y WWF mercaron parte del territoriu y crearon la primer reserva de Doñana, creándose en 1964 la Estación Biolóxica de Doñana, institutu d'investigación dependiente del CSIC y qu'investiga la biodiversidá de Doñana (dende la so creación) y d'otros ecosistemes nacionales.
Creación del parque nacional
[editar | editar la fonte]En 1969 crear por decretu'l parque nacional de Doñana, parte de que'l so territoriu yera propiedá del MEC y parte, entá en manes privaes. Diez años dempués y salvando reticencies d'intereses arroceros gracies al llabor d'un grupu de biólogos permanente nel parque amplióse l'espaciu protexíu y creóse el llamáu "preparque de Doñana".[20] En 1980 la Unesco clasificó'l parque nacional de Doñana como Reserva de la Biosfera 77.260 hectárees. La Zona Nucleu ta formada por 50.720 hectárees del parque nacional de Doñana. La Zona Tampón son 54.250 hectárees del parque natural de Doñana.[21] L'altitú va dende'l nivel del mar hasta los 40 msnm. Envaloró la Unesco que la importancia de Doñana basar na variedá d'ecosistemes qu'alluga y l'altu númberu d'especies que representa.[22] En 1982 foi incluyíu na llista de güelgues del Conveniu de Ramsar. En 1989 la Xunta d'Andalucía convirtió'l preparque en parque natural de Doñana. En 1994 foi catalogáu pola Unesco como Patrimoniu de la Humanidá, lo que dexó qu'ameyoraren les posibilidaes de caltenimientu de la zona. Cuatro años dempués, en 1998 producióse'l Desastre de Aznalcóllar, una riada de folles tóxiques provenientes d'una mina de la empresa Boliden-Apirsa qu'afectó al ríu Guadiamar y parte de les agües del parque.[23]
En 2000 el Ministeriu de Mediu Ambiente, tres la catástrofe de Aznalcóllar que nun llegó a afectar direutamente al parque, promovió'l programa "Doñana 2005", que'l so fin yera la rexeneración hídrica de les marismas. En 2006 les competencies de cuidu del parque tresfiérense íntegramente a la Xunta d'Andalucía por aciu el Real Decreto 712/2006, de 9 de xunu, pol que s'ampliaron les funciones y servicios de l'Alministración del Estáu trespasaos a la Comunidá Autónoma d'Andalucía, en materia de Caltenimientu de la Naturaleza. El parque nacional de Doñana y el Parque natural convertir nel "espaciu natural de Doñana", un únicu territoriu estremáu n'árees con distintu grau de proteición ambiental.[24] En 2008 esti espaciu natural hermanar col parque natural rexonal de la Camarga en Francia, cola que comparte aspeutos antropolóxicos y etnográficos[25]
Mientres el so mandatu, el presidente del gobiernu español Felipe González empezó a utilizar Doñana como llugar de vacaciones y pa convidar a políticos estranxeros,[26] costume que siguieron José María Aznar,[27] José Luis Rodríguez Zapatero y Mariano Rajoy.
En 2010 espropiáronse 9200 hectárees de parque de la Xunta d'Andalucía pasando a formar parte de Mediu Ambiente.[28]
En xunetu de 2012, la Unesco aprueba l'ampliación de la reserva de la Biosfera de Doñana que pasa de les 77.260 hectárees a más de 255.000 hectárees y que dexa cumplir coles direutrices del programa Home y Biosfera. D'esta forma añade una zona de transición na que s'inclúin los términos de los distintos conceyos que componen la contorna de Doñana y les sos actividaes socioeconómiques.
Clima
[editar | editar la fonte]Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
El parque de Doñana tien un clima nidiu, de tipu mediterraneu.[29] Esti clima mediterraneu carauterizar por tener iviernos relativamente húmedos y branos secos que son resultáu de les variaciones del frente polar y de les altes presiones subtropicales. Les estaciones más lluvioses son les entemedies, en primavera y especialmente en seronda pueden dase agües enchentes provocaes pola acumuladura de calor nes mases d'agua mientres el branu, y la llegada de gotes fríes polares. Pel hibiernu, sicasí, pueden apaecer, llocalmente, anticiclones térmicos. Les temperatures son nidies mientres tol añu, les temperatures máximes variando unos 17 °C dende l'iviernu al branu. Lo más significativo del clima son los trés o cinco meses de aridez nel branu; cuando ta sol dominiu del anticiclón subtropical.
ene | feb | mar | abr | may | jun | jul | ago | sep | oct | nov | dic | MEDIA | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Temp. máxima media (°C) | 17 | 17,9 | 20,9 | 22 | 26,2 | 30,0 | 34 | 33 | 29,5 | 25 | 20,9 | 18 | 24,3 |
Temp. mínima media (°C) | 6,9 | 7,9 | 8,5 | 11 | 15,2 | 17,9 | 20,5 | 22,2 | 20 | 15,9 | 13,8 | 10,2 | 14,1 |
Precipitaciones (mm) | 62 | 43 | 72 | 40 | 28 | 8 | 2 | 4 | 20 | 52 | 62 | 63 | 462 |
Flora
[editar | editar la fonte]Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
La cantidá de flora nel parque ye inmensa.[30] Hai munches especies de: árboles, como'l pinu; flores, como la rosa; y arbustos . Son d'especial interés especies como Vulpia fontquerana, Linaria tursica, el enebro marítimu (Juniperus macrocarpa), Micropyropsis tuberosa, Hydrocharis morsus ranae o Thorella verticillatinundata, munches d'elles amenaciaes. N'otru sentíu realicen trabayos pa esaniciar especies non autóctones como'l ocalitu, l'acacia (Acacia longifolia), Gomphocarpus fruticosus, Nicotiana glauca o la uña de gatu (Carpobrotus edulis).
Otres especies destacables del parque, de les más de 900 que s'asientan nos ecosistemes de Doñana son: l'adelfa, el sufrera, el alhelí de mar, el almajo duce, la barrilla pinchosa, el barrón, la brecina, l'uz, la camarina, el cantueso, el cardu marín, el carrizu, la clavellina, la enea, el felechu común, el jaguarzo, la junquera, el labiérnago, la lechetrezna del mar, el llentiscu, la masiega, el palmito, el pinu piñonero, la retama negra, la retama d'escobes, el romeru, la sabina, el toxu, el tomillu, el torviscu o la zarzamora. Tamién, hai les plantes florecientes, como la lavanda.
La flora nes dunes móviles
[editar | editar la fonte]La durez d'esti ecosistema fai patente na necesidá de delles especies vexetales p'afaese a condiciones bien especiales: les dunes de sable y el so suelu inconsistente. Esti ecosistema de dunes móviles, tamién conocíu como Trenes de dunes ye casi inesistente n'otros llugares de la península ibérica siendo consecuencia del fuerte vientu del suroeste. L'enterramientu de la vexetación, y sobremanera d'árboles que depués remanecen muertos, al cargu de los lentos movimientos de sable ye unu de los más conocíos fenómenos de la zona de sablera del parque.
Fauna
[editar | editar la fonte]Atópense catalogaes 20 especies de peces d'agua duce, 10 d'anfibios, 13 de reptiles, 37 de mamíferos non marinos y 360 aves, de les que 127 reprodúcense davezu nel Parque.
Peces
[editar | editar la fonte]Habiten en Doñana pexes autóctonos como l'anguila[31] y especies introducíes como la carpa, la gambusia o'l lucio consideraes una amenaza al caltenimientu de los ecosistemes pol so calter invasor.
Reptiles y anfibios
[editar | editar la fonte]Equí hai una llista de reptiles y anfibios que s'atopen nel parque de Doñana: culiebra de cogulla occidental, culiebra llisa meridional, culebruca ciega, culiebra bastarda, culiebra de collar, culiebra viperina, gallipato, llagartesa de Carbonell, llagartesa colirroja, llagartu ocelado, xaronca común, ranita de San Antonio, sapillo pintojo, sapu común, sapu corredor, sapu d'espueles, tortúa mora, víbora hocicuda, tritón ibéricu, tritón xaspiáu, salamanquesa común, galápagu européu, camaleón común.
Aves
[editar | editar la fonte]Lo siguiente ye una llista d'aves qu'habiten el parque: alcotán, abeyerucu, abubilla, acentor común, alimoche, algaraván, ánade frisu, coríu real, ánade xiblón, agachadiza común, aguyeretia colinegra, águila imperial, águila calzada, águila culebrera, águila perdicera, aguilucho cenizo, aguilucho lagunero, aguilucho pálidu, alcatraz, paniega, calandria, ánsar común, ánsar campestre, archibebe común, avefría, avetorrillo, uxu chicu, utre leonado, utre negra, carricera real, cerceta común, cigüeña blanca, cigüeña negra, cigüeñuela, chorlitejo chicu, chorlitejo patinegro, mabea grande, cuervu, cucu, espátula, águila culebrera, correlimos, malvasía, falpayar, colirrojo real, colirrojo carbonizu, esmerejón, estornín negru, estornín pintu, flamencu, focha común, focha moruna, fumarel cariblanco, fumarel común, ganga común, garceta común, garcilla cangrejera, gavilueta argéntea, gavilueta de Audouin, gavilueta reidora, gavilueta aveseda, garza imperial, garza real, golondrina común, golondrina dáurica, gorrión chillón, gorrión común, gorrión molineru, gorrión morunu, grajilla, ferre abeyeru, ferre pelegrín, herrerillo capuchín, herrerillo común, xilgueru, curuxa campestre, curuxa común, martín pescador, martinete, bilanu negru, bilanu real, mierlu común, morito, mosquiteru común, garcilla bueyera, patu coloráu, avetoro, garceta común, llavandera blanca, llavandera boyera, coríu real, calamón común, páxaru moscón, chocha perdiz, chotacabras pardu, palombu torcaz, patu cuyar, raitán, picu picapinos, pinzón vulgar, pito real, polla d'agua, porrón, totovía, zampullín chicu, malvís charro, malvís común, zarapito, pega, vencejo común, verderón común, filomena, ruiseñor bastardu, ruiseñor común, sisón, somorguyu lavanco, tarru blancu, papamoscas cerrojillo, papamoscas gris, papamoscas común, porrón moñudo, porrón, porrón pardu, rabilargo, ratoneru, ratoneru común, negrón común, terrera común, calambiya común, serreta mediana, reyezuelo llistáu, pagaza piconegra, lugano, rascón, escribán montesín, escribán palustre, ortega.
-
Pichón d'avoceta.
-
Mabees nel marxe del ríu Guadalquivir.
-
Grupu de gaviluetes na sablera al anochecher.
Mamíferos
[editar | editar la fonte]Venáu, coneyu de campu, corcuspín européu, gamo, martalena, gatu montés, xabalín, llobu cerval ibéricu, llirón caretu, meloncillo, esperteyu, esperteyu de cueva, esperteyu grande de ferradura, esperteyu ratoneru, musaraña, llondra, mure, turón, foín, melandru, aguarón d'agua, aguarón negru, nóctulo pequeñu, vaca marismeña
El llobu cerval ibéricu
[editar | editar la fonte]El llobu cerval ibéricu ye'l felín más amenaciáu del planeta.[32] Acutáu a la península ibérica, el drásticu amenorgamientu d'exemplares llevó a que sía declarada especie protexida (1966) y a que solo esistan colonies de llobos cervales nos Parques Naturales de Sierra de Ándujar y Cardeña, Montoro, y Doñana y la so redolada, pos les otres colonies peninsulares envalórense sumíes. En Portugal faen esfuerciu pa la recuperación del so hábitat como asocede cola Reserva Natural de la Sierra de Malcata.
El Centru de Cría d'El Acebuche en Doñana desenvuelve un programa de cría en cautividá nel que llogró la sobrevivencia d'once exemplares nacíos nel centru más una trentena prindaos nel parque y que la so posible sobrevivencia yera más que dudosa. Estos intentos de caltenimientu vense amenaciaos pola alta tasa de mortalidá d'exemplares o los recurrentes atropellos por causa de vehículos qu'entren illegalmente nel parque o transiten peles carreteres de la redolada de Doñana, anque dacuando les causes de decesu nun queden lo suficientemente clares como denuncien dellos organismos.[33] La delicada situación d'esta especie animal haber convertíu n'unu de los símbolos más reconocibles del parque.
Caballos
[editar | editar la fonte]En Doñana esisten dos races de équidos autóctonos, el caballu marismeño y el caballu de les retuertas, esti postreru ta consideráu la raza de caballu más antigua d'Europa y España.[ensin referencies] Dambes races atópase en peligru d'estinción, y tán rexistraes nel Catálogu Oficial de Races de Ganáu d'España (Anexu I del Real Decreto 2129/2008, de 26 d'avientu).
La marisma
[editar | editar la fonte]Les marismas de Doñana forma parte del complexu de Marismas del Guadalquivir, que la so llocalización paez coincidir col antiguu Lacus Ligustinus de l'antigüedá.
Llamentable, y a pesar de ser un elementu clave nel Parque, el exdireutor de la estación biolóxica Javier Castroviejo afirma de ser insuficiente la cantidá d'agua qu'esta recibe, esta ta tan contaminada que la so recuperación antóxase casi imposible.[34]
Turismu
[editar | editar la fonte]Nel parque desenvuélvense diversa iniciatives d'ecu-turismu y turismu cultural
.[35]
Parque Natural de Doñana: el preparque
[editar | editar la fonte]- Abalario-Asperillo. La zona costera al oeste del Parque nacional, dende Matalascañas hasta Mazagón, (un rectángulu de 25 km de llargor y unos 5 km tierra adientro nos términos municipales d'Almonte, Lucena del Puerto y Moguer), ye un terrén de dunes fósiles con delles llagunes y zones húmedes, ocupada por una gran masa forestal de pinu y ocalitos y abondosu fauna, incluyendo exemplares de llobu cerval. Esta zona nun inclúi los nucleos urbanos de Matalascañas y Mazagón, pero si otros antiguos equipamientos civiles y militares, incluyendo un camping y la base militar d'El Arenosillo pa llanzamientu y esperimentación de cohetes y misiles, anque la so declaración como parque natural consiguió bloquiar la construcción d'un gran proyeutu urbanísticu al oeste de Matalascañas.
- Preparque Norte-Pinares de xinoyos. Zona asitiada al norte del Parque nacional, dende La Rosada hasta más al norte de Hinojos, con zones de marisma y montes. El pinar del Cotu del Rei, ente Aznalcázar y Villamanrique de la Condesa, ye abellugu de diverses especies d'aves de presa.Preparque Esti Brazu de la Torre-Entremuros. Zona asitiada al este del Parque nacional, ente'l Brazu de la Torre y el Guadalquivir, con zones de marisma y caños, onde alleguen les aves qu'habiten en Doñana mientres los branos ya iviernos de seca. Parte de les marismas tán tresformaes pal cultivu del arroz.
- Pinar de La Algaida-Marismas de Bonanza. Una zona asitiada al sureste del Parque nacional, nel marxe esquierdu del ríu Guadalquivir al norte de Sanlúcar de Barrameda, qu'inclúi un gran monte de pinos y una zona de marisma na qu'esisten esplotaciones de salines. Estes marismas son les úniques que se siguen anubriendo coles marees, una y bones les demás dependen puramente de los calces d'agua duce y de l'agua, y nelles atópense flamencos y avocetes. El Pinar de la Algaida esiste por repoblación dende principios del sieglu XIX, contién una gran colonia de bilanos .
Nél alcuéntrense dellos restos arqueolóxicos como El Tesorillo, un recintu sagráu dedicáu al Lluceru, según El pozu de los Caveros d'orixe romanu.
Problemes medioambientales
[editar | editar la fonte]Dende'l Desastre de la presa de Aznalcóllar (1998) la concienciación sobre los riesgos medioambientales a los que ta espuestu l'espaciu natural aumentó. Diversos estudios y grupos ecoloxistes inciden de manera recurrente nuna serie de problemes que ponen en riesgo flora, fauna, agua y suelu. Magar la presión urbanizadora y les sos diverses demandes foi un problema a lo llargo de los años ésta nun ye la única problemática asociada. Ello ye que la Unesco valoró en diverses ocasiones la inscripción del Parque na llista del patrimoniu mundial en peligru.[36] El Parque atópase incluyíu na Llista Colorada del Patrimoniu en peligru,[37] publicada pola Asociación Hispania Nostra.
Impautu de les infraestructures
[editar | editar la fonte]Consideráronse por casu una serie de problemes rellacionaos coles infraestructures cercanes al parque. Nesti sentíu criticóse dende diversos sectores ecoloxistes el proyeutu de creación d'un oleoductu ente Estremadura y el Puertu d'Huelva qu'aumentaría considerablemente'l tráficu de buques petroleros pela zona, col consiguiente riesgu de marees negres. Per otra parte la necesidá de dragar frecuentemente'l Guadalquivir pa dexar la entrada salida de buques escontra'l Puertu de Sevilla señalóse como causa de series alteraciones na dinámica del estuariu. Adena venceyó'l pasu d'estos barcos cola entrada de nueves especies animales nos ecosistemes, cuando éstos soltaben agua de llastre na que se conteníen estes especies.[38]El Puertu d'Huelva, a escasos quilómetros del preparque, constitúi unu de los principales riesgos medioambientales. Con al respective de esta tema, munchos dieron la so opinión, ente los que s'atopen Francisco Bella, senador del PSOE y exalcalde de la llocalidá onubense de Almonte. Bella, considera que nun ye lóxicu que nel contestu nel que'l Gobiernu central y la Xunta d'Andalucía apuesten poles enerxíes anovables, consolídese'l proyeutu del oleoductu. Anque, l'alcalde de Almonte tamién fixo una crítica escontra les dificultaes que tien fomentar l'empléu cerca de parque, “sabemos casi tou de la formiga y del llobu cerval, pero precisamos saber cómo evoluciona l'empléu en Doñana”.[39]
Na mesma llinia que Bella, con respectu al acueductu, atópase Ginés Morata, biólogu y ex presidente del Conseyu de Participación de Doñana, quien afirma qu'esti proyeutu ye bien complexu y discutible, yá que supón el pasu de cientos de petroleros al añu que van descargar cerca de Doñana, lo que llevaría a la posibilidá de derrames de crudu.[40]
Sobresplotación de los recursos hídricos
[editar | editar la fonte]El problema más grave de Doñana ye la profundización y amenorga del so acuíferu por cuenta de les estraiciones d'agua pa regadíos, munches d'elles illegales, que se doblaron dende finales de los años 1980 pa caltener cultivos intensivos como'l del algodón, el arroz y más apocayá'l de la fresa. Esta postrera ye cultivada n'invernaderos, envalorándose la superficie so plásticu na redolada de Doñana d'ente 4.500 y 6.000 hectárees, d'onde sale más del 60% de la producción de fresa española.[41][42] Les demandes d'agua de complexos residenciales cercanos como Matalascañas (Almonte) y determinaes actuaciones desaparentes sobre ríos cercanos[43] tamién podría afectar la dinámica d'agües nel parque.[44] D'últimes plantégense'l riesgu de salinización de les sos agües rellacionaos col cambéu climáticu y la profundización de la so capa freática. Asina, la entrada d'agua salao procedente del Atlánticu podría poner en peligru a delles especies animales y a la flora del Parque. Otra manera, los riesgos de desertización tamién seríen patentes.
Apocayá aprobóse un tresvase de 5 hm³ dende'l Sistema hídricu Chanza-Piedres pa desaniciar, en parte, el problema,[45] anque seríen necesarios otros 20 hm³ pa compensar toles estraiciones por aciu pozos que se ta faciendo nel acuíferu. La Unión Europea sancionó al gobiernu español pola xestión[46]
Desastre de Aznalcóllar
[editar | editar la fonte]Anque nun llegó a afectar al Parque foi'l mayor desastre natural al que s'enfrentó Doñana. Asocedió'l 25 d'abril de 1998. Esi día una balsa de la empresa Boliden-Apirsa en Sanlúcar la Mayor y que contenía en redol a 8 hm³ de residuos de metales pesaos rompióse produciendo un importante arramáu al cercanu ríu Guadiamar y moviéndose al traviés d'ésti al preparque. Anque ende foi frenáu por aciu diques y esviáu al Guadalquivir camín al mar se evidenció los riesgos ambientales a los que ta sometíu'l débil ecosistema del espaciu natural de Doñana.[47]
Pa garantizar un desenvolvimientu sostenible tantu nel espaciu natural como nes contornes cercanes y asina compensar esta problemática medioambiental una Comisión Internacional d'Espertos axuntar en 1992 pa proponer soluciones. Tou ello foi orixe del denomináu Plan de Desenvolvimientu Sostenible de Doñana y la so Redolada, la Fundación Doñana 21 que se define testualmente como:
«Un plan, instrumentalizado al traviés del Programa Operativu Doñana, cofinanciáu pola Xunta d'Andalucía y el Estáu Español y los Fondos Feder, Fse y Feoga, un conxuntu d'actuaciones tantu d'infraestructures como de dinamización del texíu social que procuren un nuevu modelu de desenvolvimientu económicu y social compatible cola preservación d'un Patrimoniu Natural d'estraordinaria importancia y biodiversidá como'l de Doñana».
Dichu plan estableció ente los sos oxetivos l'impulsar una serie d'actuaciones que fueren beneficioses pal espaciu natural, convertise n'interlocutor coles instancies nacional y européu o promover la participación de los diversos axentes rellacionaos col parque nun desenvolvimientu sostenible de la zona[48] (como por casu por aciu l'impulsu de cultivos ecolóxicos, como'l arroz[49]).
Oleoductu
[editar | editar la fonte]En 2013 autorizóse la construcción d'un oleoductu na redoma del parque[50]
Quemes forestales
[editar | editar la fonte]Como espaciu natural con grandes zones arbolada y de carba amacera, los fueos suponen una importante amenaza pa la so sobrevivencia.
El 24 de xunu de 2017 empecipióse una grave quema forestal nel términu municipal de Moguer qu'afectó al parque natural "Abalario-Asperillo", afectando a los términos municipales de Moguer, Lucena del Puerto y Almonte. Les 8.486 hectárees quemaes yeren de carba y arboláu, con un perímetru quemáu de 10.900 hectárees, pero d'esa área, 2.414 hectárees de superficie forestal quedaron intactes, y n'otres zones amburó sola carba. De les 8.468 hectárees quemaes 4.450 hectárees correspuenden al términu municipal de Moguer, 3.054 a Almonte y 982 hectárees a Lucena del Puerto. Fueron desallugaes unes 2000 persones de los nucleos poblaos y finques agrícoles de la zona.[51]
Estación Biolóxica de Doñana
[editar | editar la fonte]La Estación Biolóxica de Doñana o EBD ye un centru dedicáu al estudiu de la ecoloxía terrestre. Crear en 1965 gracies al gobiernu d'España y WWF pa garantizar les investigaciones científiques nos ecosistemes de la zona, siendo tantu l'ésitu que s'investiguen tamién otros ecosistemes nacionales ya internacionales. La EBD, como centru dependiente del CSIC, distribuyir nun centru d'investigación en Sevilla, la Reserva Biolóxica de Doñana en Almonte y una Estación de Campu nel Parque Natural de les Sierres de Cazorla, Segura y Les Villes na provincia de Xaén.[52] A esti centru pertenez entós la Reserva Biolóxica de Doñana o RBD dientro del parque nacional y con 6.794 hai a la que se-y suma la Reserva Biolóxica de Guadiamar.[53]
Otros llugares d'interés
[editar | editar la fonte]- Palaciu del Acebrón. Foi construyíu nos años 60 por Luis Espinosa Fondevilla, que lo dedicó como llugar de residencia y pabellón de caza. Na actualidá funciona como centru de visitantes del parque.
- Parque dunar de Matalascañas y muséu del Mundu Marín.
- Centru de visitantes d'El Acebuche. Asitiáu nun antiguu cortixu, ye'l llugar de partida pa les visites al parque. Dispón de senderos y observatorios d'aves sobre la llaguna del mesmu nome.
- Centru de visitantes Fábrica de Xelu. Asitiáu en Sanlúcar de Barrameda nuna antigua fábrica de xelu de principios del sieglu XX nel barriu marineru de Baxu de Guía. Escurríu pa la receición de visitantes del Parque nacional de Doñana. Al pie de él atopa'l pantalán dende'l que parte'l buque Real Fernando, un barcu que lleva a los visitantes ríu Guadalquivir enriba, al reconstruyíu pobláu de Planchar,[54] onde pueden trate cabanos marismeñas y dende onde s'apuerta a los Llanos de Velázquez y los Llanos de Planchar, onde hai observatorios.
- Conxuntos históricos de los pueblos de la contorna.
La Romería de La Rosada y la so rellación col Cotu
[editar | editar la fonte]El términu municipal de Almonte, y per ende el parque, atópase enclaváu nuna zona na que les manifestaciones relixoses fueron frecuentes a lo llargo de los sieglos. Los pasaos cultos relixosos a divinidaes de la naturaleza y les agües como los de la diosa Cibeles (que'l so cultu tien munches semeyances coles actuales celebraciones rocieras) fueron rápido afechos polos primeres cristianos d'eses tierres. De dómina paleocristiana, foi datada una pequeña basílica yá sumida, pero ye sobremanera una vegada rematada reconquistar de la zona en 1262, cuando les advocaciones marianes consolídense. En redol a 1270-1284 Alfonsu X reconstrúi la ermita de Santa María de les Rocines y en 1337 apaez la primera reseña al cultu marianu na zona:
«... y señalamente son los meyores sotos a correr cabu d'una eglesia que dicen Santa María de les Rocines». (Alfonsu XI, 1337.)
La imaxe ye anterior, probablemente del sieglu XIII[55] anque ye a finales del sieglu XVI cuando adopta la iconografía actual d'alcuerdu a la moda del tiempu: como dama de la corte.
El cultu a la Virxe del Rocío ye indixebrable de la redolada natural, del cotu. La mesma lleenda sobre l'afayu de la imaxe al cargu de un pastor atópase xunida a la durez de les paraxes naturales de Doñana:
«... nel sitiu llamáu de La Rocina, que les sos incultes maleces faíen-y impracticable a humanes plantes y solu accesible a les aves y monteses fieres [...] miró una imaxe de la Reina de los Ánxeles d'estatura natural, asitiada sobre'l tueru d'un árbol». (Regla de la Pernomada, Más Antigua y Principal Hermandá de La nuesa Señora de la Rosada de Almonte, 1758.)
Una vegada enraigonada la romería de La Rosada, la masificación de pelegrinos a lo llargo de determinaes feches rescampla, non yá na aldega de La Rosada onde s'asitia la ermita, sinón tamién en zones aledañas pertenecientes o non al parque como la Piara del Acebuchal, la Ponte del Ajolí, la Boca del Llobu o'l camín de Moguer. Tou ello dexó dar a conocer más el parque pero al empar supunxo un importante impautu medioambiental n'ésti[56] (peligru de quemes, pasu de caballos y d'automóviles touterrén, carretes...) según denuncien distintes instituciones y ecoloxistes amás de faer necesarios ensame de medios de proteición contra quemes[57] y de siguimientu polo xeneral.[58]
Otra actividá bien importante y guañada col parque ye la denomada saca de les Yegües.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Mancomunidá de conceyos de la contorna de Doñana.
- Palaciu de les Marismillas.
- Reserva de pesca de la desaguada del Guadalquivir.
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Ministeriu d'Agricultura, Alimentación y Mediu Ambiente. Gobiernu d'España. «rede/gestion/responsabilidá.aspx Red de Parques Nacionales: Responsabilidá de la xestión». Consultáu'l 22 de setiembre de 2013.
- ↑ Ministeriu del Mediu Ambiente.. «Parque Nacional de Doñana y Parque Natural de la Redolada de Doñana.». Consultáu'l consultáu'l 20 d'avientu de 2010.
- ↑ Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu, Xunta d'Andalucía. «Parque Nacional de Doñana». Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ «Doñana National Park». UNESCO Culture Sector. Consultáu'l 9 de febreru de 2013.
- ↑ Ministeriu de Mediu Ambiente.. «Red de parques nacionales. Datos de visitantes a los Parques Nacionales (2001 - 2006).». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de marzu de 2008. Consultáu'l consultáu'l 1 de marzu de 2008.
- ↑ Anuariu Nacional d'Estadística. Númberu de visites a los parques nacionales
- ↑ El "feliz afayu" d'una neña dexa datar vida en Doñana antes de lo que se pensaba
- ↑ Schulten, Adolf. Tartessos. Contribución a la hestoria más antigua d'Occidente. Editorial Almuzara. ISBN 84-88586-66-3
- ↑ Ministeriu de Mediu Ambiente.. «Red de parques nacionales.». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de marzu de 2008. Consultáu'l consultáu'l 9 de mayu de 2008.
- ↑ Los Alcores.. «Nuevos datos que ponen la desaguada del Ríu Guadalquivir más arriba de Coria y Dos Hermanas nel S.VI edC.». Archiváu dende l'orixinal, el 13 de febreru de 2009. Consultáu'l consultáu'l 10 de mayu de 2008.
- ↑ http://hermandadrociodetriana.org/web/la hermandá/historia-de-la hermandá/la-romeria-del-rocio/
- ↑ CSIC., Fundación BBVA.. «Historia de Doñana.». Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l consultáu'l 2 de marzu de 2008.
- ↑ http://rabida.uhu.es/dspace/handle/10272/685
- ↑ Xerez, Diariu de. El Cotu de Doñana. Diario de Jerez. http://www.diariodejerez.es/jerez/Coto-span-styletext-transformuppercaseDonana_0_1150385217.html. Consultáu'l 2 de xunetu de 2017.
- ↑ Camín a palaciu
- ↑ Camprubí, Lino. “La Naturaleza Nun Esiste: Conservacionismos y Rellaciones Internacionales En Doñana.” Arbor. 192.781 n. páx.5.
- ↑ El salvador de Doñana
- ↑ Camprubí, Lino. “La Naturaleza Nun Esiste: Conservacionismos y Rellaciones Internacionales En Doñana.” Arbor. 192.781 n. páx.3.
- ↑ «Un llogru de los ecoloxistes con sofitu priváu». Públicu. Consultáu'l consultáu'l 18 d'ochobre de 2009.
- ↑ primeres/biologos/llego/donana/mundo/fora.html
- ↑ J.A. Mateo, C. Blázquez i L.F. López-Jurado.. «Parque Nacional de Doñana y Parque Natural de la Redolada de Doñana.». Consultáu'l 20 d'avientu de 2010.
- ↑ "Doñana" nel direutoriu de MAB-Unesco
- ↑ Ecoloxistes n'Aición.. «Catástrofe de Aznalcollar.». Consultáu'l consultáu'l 2 de marzu de 2008.
- ↑ Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu, Xunta d'Andalucía. «Real Decretu 712/2006, de 9 de xunu.». Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ «El hermanamiento del Espaciu Natural de Doñana y la Camarga francesa va dexar compartir proyeutos de xestión.». Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu. Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ L'aventura de Doñana
- ↑ El Mundo.. «El presidente Aznar toma posesión del palaciu de Doñana.». CSIC.. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunu de 2001. Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ Mediu Ambiente espropia y protexe 9.200 hectárees de la mariña de Doñana
- ↑ Cuadiernos de Campu: Castro Viejo
- ↑ Guía de les especies d'interés de la flora de Doñana y la so Contorna
- ↑ La Xunta llibera 4.800 esquiles d'anguila europea nes güelgues de Cádiz
- ↑ UICN.. «Llista Colorada d'Especies Amenaciaes.». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-04-14. Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ WWF/España.. «Adena denuncia la falta de noticies sobre la muerte de llobos cervales en Doñana.». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-09. Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ (en castellanu) cerval-sumíu-Donana-parque-tematico_0_683832056.html “Doñana entró nun puntu ensin torna va tiempu”. eldiario.es. https://www.eldiario.es/andalucia/enclave_rural/mediu_ambiente/llobu cerval-sumíu-Donana-parque-tematico_0_683832056.html. Consultáu'l 28 de setiembre de 2017.
- ↑ «La Atlántida alica en Doñana dempués de 3.000 años». Consultáu'l 2 d'abril de 2016.
- ↑ Los pozos illegales van sumir de Doñana nun máximu de cinco años
- ↑ "Parque Nacional de Doñana. Llista Colorada"
- ↑ L'estuariu en peligru pol dragáu WWF/Adena
- ↑ elmundo.es. «L'alcalde de Almonte y senador del PSOE oponer al nuevu oleoductu». Consultáu'l consultáu'l 19 de marzu de 2010.
- ↑ elperiodicoextremadura.com. «Un biólogu alvierte de los riesgos que tendría en Doñana la refinería». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-06-30. Consultáu'l consultáu'l 19 de marzu de 2010.
- ↑ Informe cultivo de la fresa en Doñana Archiváu 2016-03-04 en Wayback Machine WWF/Adena, febreru de 2009
- ↑ Roben la vida a Doñana El País, 21/02/2010.
- ↑ quéda-y el so/marismas.html "A Doñana namái-y queda un 15% de los sos marismas"
- ↑ WWF Adena.. «Problemes ambientales de la contorna de Doñana.». Consultáu'l consultáu'l 26 d'agostu de 2008.
- ↑ El Gobiernu aprueba'l tresvase que va dexar cerrar pozos en Doñana
- ↑ mal estáu/acuifero/donana.html Bruxeles va sancionar a España pol mala traza del acuíferu de Doñana
- ↑ El País.. «X aniversariu del Desastre de Aznalcóllar.». Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ Doñana 21.. «Fundación Doñana 21.». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-06-07. Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ «Fundación Doñana 21 presenta mañana'l so proyeutu d'arroz 100% ecolóxicu». ABC Sevilla (25 de marzu de 2010). Consultáu'l 26 de marzu de 2010.
- ↑ Autorizada la estraición de gas na redolada de Doñana
- ↑ Elpais.com/. «Dato de la quema de Moguer 2017». Consultáu'l 28 de xunetu de 2017.
- ↑ CSIC.. «Estación Biolóxica de Doñana.». CSIC.. Consultáu'l consultáu'l 10 de mayu de 2008.
- ↑ CSIC.. «Reserva Biolóxica de Doñana.». CSIC.. Archiváu dende l'orixinal, el 2010-09-28. Consultáu'l consultáu'l 28 d'agostu de 2008.
- ↑ Regresu al cotu
- ↑ Carrasco Terriza. «Escritos sobre la hestoria y l'arte de la provincia y diócesis d'Huelva, y sobre iconografía cristiana.». Consultáu'l consultáu'l 29 de febreru de 2008.
- ↑ Ecoloxistes n'Aición., Andalucía.. «Romería del Rocío y PN de Doñana.». Consultáu'l consultáu'l 1 de marzu de 2008.
- ↑ «xunta-activa-el nivel-maximo-contra-quemes-hasta-el-15-de-ochobre/ La Xunta activa'l nivel máximu contra quemes hasta'l 15 d'ochobre.». Consultáu'l consultáu'l 5 de xunu de 2014.
- ↑ «Polvo y folles.». Grupu Prisa.. Consultáu'l consultáu'l 11 de mayu de 2008.
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Camprubí, Lino. “La Naturaleza Nun Esiste: Conservacionismos y Rellaciones Internacionales En Doñana.” Arbor. 192.781 n. páx.
- Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu de la Xunta d'Andalucía. Unidá didáctica del Espaciu Natural Doñana (2013).
- Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu de la Xunta d'Andalucía. Cuadiernos de Campu. Espaciu Natural Doñana. Programa d'Educación Ambiental.
- Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu de la Xunta d'Andalucía. Doñana Espaciu Natural. Mapa Guía Dixital d'Espacios Naturales. La guía interactiva más completa y actualizada del Espaciu Natural de Doñana (2009).
- Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu de la Xunta d'Andalucía. Manual pa l'atención de visitantes del Espaciu Natural de Doñana (2011).
- Conseyería de Mediu Ambiente y Ordenación del Territoriu de la Xunta d'Andalucía. Les agües soterrañes en Doñana. Aspeutos ecolóxicos y sociales (2009).
- Fernández Jurado, Jesús y Fernández Jurado, Eduardo. Artículu "La Rosada: del mitu a la realidá", n'Huelva y la so provincia. Editorial Tartessos. Huelva (1987). ISBN 87-7663-004
- Carlos Morenés, Marqués del Borghetto. Hestoria del Cotu de Doña Ana (1865-1985). Fundación Patrimonio Natural, Madrid 2005. ISBN 84-609-8634-9 [1].
- Héctor Garrido. Doñana. Diversidá y ciencia. CSIC (2007).
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
- Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Parque nacional y natural de Doñana.
- CSIC Estación Biolóxica de Doñana
- Cuadiernos de campu de Doñana
- S.I.G. siguimientu de Doñana (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- nuesos-parques/donana/ web oficial del parque nacional de Doñana - Rede de parques nacionales (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Xunta d'Andalucía. Conseyería de Mediu Ambiente. Parque nacional de Doñana
- Conseyería de Cultura - Bienes Patrimoniu Mundial
- Discovering Doñana
- La Atlántida podría tar baxu Doñana
- Páxines qu'usen ficha d'edificiu con parámetros desconocíos
- Wikipedia:Artículos con plantíes de notes d'encabezamientu enllaciando a páxines que nun esisten
- Wikipedia:Revisar traducción
- Parques nacionales d'España
- Parques naturales d'Andalucía
- Patrimoniu de la Humanidá n'España
- Sitios relevantes pa la observación d'aves n'España
- Reserves de la biosfera d'Andalucía
- Sitios Ramsar n'Andalucía
- Espacios naturales de la provincia de Cádiz
- Espacios naturales de la provincia d'Huelva
- Espacios naturales de la provincia de Sevilla
- Llista Colorada de Patrimoniu en Peligru (Huelva)
- Espacios naturales de Moguer
- Árees protexíes establecíes en 1969
- 1969