Diáspora
Diáspora (griegu: διασπορά [diasporá], 'dispersión' ) Implica la dispersión de grupos étnicos o relixosos qu'abandonaron el so llugar de procedencia orixinaria y que s'atopen partíos pel mundu. Si mayoritariamente el términu foi emplegáu pa referise al exiliu xudíu fuera de la Tierra d'Israel y la posterior dispersión del pueblu xudíu pel mundu, amplióse'l so significáu pa designar tou pueblu que s'atope tremáu fora del so país d'orixe.
Diáspora xudía
[editar | editar la fonte]
La diáspora del pueblu d'Israel ye conocida n'hebréu como galut (גלות—'exiliu') o tefutsot (תפוצות—'diáspores'). El Muséu Nahum Goldmann de la Diáspora Xudía denominar tamién Beth Hatefutsoth (בית התפוצות), espresión que significa "Casa de les Diáspores".[7]
Na historia del pueblu d'Israel, depués de la división del reinu de Salomón, les doce tribus formaron dos reinos hebreos: Xudá y Israel. La casa de Xudá, incorporó a la tribu de Benjamín, y dambes formaron la Casa de Xudá. A ella na actualidá, conocer como pueblu xudíu, y alcuéntrase tantu n'Israel como n'otros 80 países del mundu. Los diez tribus restantes tán toes entá esvalixaes, y ensin llograr caltener los sos raigaños hebreos.
El primer exiliu arreyó cierta diáspora xudía y asocedió nel añu 586 e.C. , cuando'l rei de los babilonios, Nabucodonosor II, conquistó'l Reinu de Xudá, destruyendo'l Primer Templu de Xerusalén y treslladando a los líderes xudíos a Babilonia, naquello que se conoz como'l Cautiverio en Babilonia. En 537 e.C., cuasi cincuenta años más tarde y en conquistando a los babilonios, el rei persa Ciro II el Grande dexó a los xudíos retornar a la Tierra d'Israel. Sicasí, dellos xudíos permanecieron en Mesopotamia, dando orixe col tiempu a una importante comunidá xudía en Bagdag.[8]
El segundu exiliu producir nel añu 70 d.C. cuando'l xeneral romanu Tito (futuru emperador) ganó a los xudíos na primer guerra xudeo-romana y destruyó el Segundu Templu de Xerusalén.
Un númberu entá mayor de xudíos foi espulsáu de Xudea dempués de ser entartallada la rebelión de Bar Kojba nel añu 135 d.C. Dende entós los xudíos esvalixar por tol Imperiu romanu y, darréu pel mundu, atopándose en cuasi tolos países. Sicasí, siempres hubo xudíos que nunca salieron de la rexón del Llevante Mediterraneu.
La dispersión de xudíos pel mundu convertir nuna minoría relixoso y cultural en numberosos países, lo cual dio llugar a sieglos de convivencia pacífica y desenvolvimientu, pero tamién provocó choques que dieron llugar a persecuciones, matances y espulsiones coleutives.
Mientres la segunda metá del sieglu XIX, pensadores tales como Theodor Herzl y Lleón Pinsker propunxeron remediar esta situación por aciu el reestablecimientu d'un Estáu Nacional pal pueblu xudíu. Esto condució a la formulación del movimientu sionista y la Declaración Balfour de 1917. La Shoah foi un factor decisivu pa la ulterior creación del Estáu d'Israel en 1948.
Cola proclamación del Estáu d'Israel dar por remataos los cuasi 2000 años de Galut (Exiliu de la Tierra Prometida), yá que dende entós tolos xudíos del mundu tienen la posibilidá d'inmigrar a Israel ensin costu dalgunu y llograr la ciudadanía israelina. N'Israel, yá nun se fala de galut (exiliu) sinón tefutsoth (diáspores), lo qu'en dichu contestu equival a dicir comunidaes diaspóricas (como contrapuesta a la güei irreal noción de comunidaes exiliaes).[9] Fora d'Israel, y anque esisten delles poques esceiciones, los países con comunidaes xudíes son na so mayoría democráticos, de manera tal que, si los xudíos presentes en cada unu d'ellos deseyaren tornar a Israel, nada nin naide torgar: el fechu de que cuasi dos tercios de la población xudía mundial viva nesos países llibres (y non n'Israel), yá nun puede de nenguna manera ser xustificáu en términos de "exiliu" (y menos entá "la Diáspora", con mayúscula); de resultes d'ello, la espresión comunidaes diaspóricas terminó per reemplazar a la güei inconsistente y obsoleta idea d'un pueblu xudíu condergáu al exiliu.[10]
Diáspora sefardina
[editar | editar la fonte]Conocer col nome de diáspora sefardina a la diáspora de los xudíos que fueron espulsaos d'España en 1492 por orde de los Reis Católicos.
Distribución de la población xudía nel mundu
[editar | editar la fonte]| Persones que s'identifiquen como parte del pueblu xudíu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| País | Cantidá de persones.[11] | |||||||||
 Israel
|
6 342 000[12] | |||||||||
 Estaos Xuníos
|
5 700 000[13] | |||||||||
.svg){kind=small} Francia
|
475 000[13] | |||||||||
.svg){kind=small} Canadá
|
385 000[13] | |||||||||
.svg){kind=small} Reinu Xuníu
|
290 000[13] | |||||||||
 Arxentina
|
230 000[14][15] | |||||||||
 Rusia
|
186 000[13] | |||||||||
 Alemaña
|
119 000 | |||||||||
 Australia
|
112 000[16] | |||||||||
 Brasil
|
93 300 | |||||||||
 Sudáfrica
|
70 200 | |||||||||
 Méxicu
|
67 476[17] | |||||||||
 Ucraína
|
67 000[18] | |||||||||
 Chile
|
50 000[19] | |||||||||
 Hungría
|
48 200 | |||||||||
 España
|
40 000[20] | |||||||||
.svg){kind=small} Bélxica
|
30 000 | |||||||||
 Países Baxos
|
29 200 | |||||||||
 Italia
|
28 200 | |||||||||
 Suiza
|
17 500 | |||||||||
 Turquía
|
17 400 | |||||||||
 Uruguái
|
17 200[21] | |||||||||
 Suecia
|
15 000 | |||||||||
 Bielorrusia
|
12 000 | |||||||||
 Irán
|
10 200 | |||||||||
 Panamá
|
20 000[13] | |||||||||
 Rumanía
|
9500 | |||||||||
 Venezuela
|
9500 | |||||||||
 Azerbaixán
|
8800 | |||||||||
 Nueva Zelanda
|
7500 | |||||||||
 Dinamarca
|
6400 | |||||||||
 Letonia
|
6200 | |||||||||
 India
|
5000 | |||||||||
 Grecia
|
4500 | |||||||||
 Uzbequistán
|
4200 | |||||||||
 Moldavia
|
3900 | |||||||||
 República Checa
|
3900 | |||||||||
 Kazakstán
|
3300 | |||||||||
 Lituania
|
3200 | |||||||||
 Polonia
|
3200 | |||||||||
 Xeorxa
|
3000 | |||||||||
 Eslovaquia
|
2600 | |||||||||
 Colombia
|
2500 | |||||||||
 Costa Rica
|
2500 | |||||||||
 China
|
2500 | |||||||||
 Marruecos
|
2500 | |||||||||
 Bulgaria
|
2000 | |||||||||
 Perú
|
1900 | |||||||||
 Croacia
|
1700 | |||||||||
 Puertu Ricu
|
1500 | |||||||||
 Serbia
|
1400 | |||||||||
 Finlandia
|
1300 | |||||||||
 Irlanda
|
1200 | |||||||||
 Xapón
|
1000 | |||||||||
 Guatemala
|
900 | |||||||||
 Paraguái
|
900 | |||||||||
 Tunicia
|
900 | |||||||||
 Ecuador
|
290 | |||||||||
 Bolivia
|
100 | |||||||||
 Cuba
|
500 | |||||||||
| Plantía:Xeodatos Islles Vírxenes | 500 | |||||||||
 Kirguistán
|
500 | |||||||||
 Kenia
|
400 | |||||||||
 Zimbabue
|
400 | |||||||||
 Les Bahames
|
300 | |||||||||
 Singapur
|
300 | |||||||||
.svg){kind=small} Antilles Neerlandeses
|
200 | |||||||||
 Corea del Sur
|
200 | |||||||||
 Xamaica
|
200 | |||||||||
 Surinam
|
200 | |||||||||
 Turkmenistán
|
200 | |||||||||
 Yeme
|
200 | |||||||||
 Hondures
|
200 | |||||||||
 Exiptu
|
100 | |||||||||
 El Salvador
|
100 | |||||||||
 Etiopía
|
100 | |||||||||
 Filipines
|
100 | |||||||||
 Namibia
|
100 | |||||||||
 Nixeria
|
100 | |||||||||
 República del Congo
|
100 | |||||||||
 República Dominicana
|
100 | |||||||||
 Siria
|
100 | |||||||||
 Taiwán
|
100 | |||||||||
 Tailandia
|
100 | |||||||||
 ? Cantidá nos países restantes
|
900 | |||||||||
| Esta llista incorpora puramente países con más de 100 habitantes que declararon ser xudíos o se perciben a sigo mesmos como tales.[11] | ||||||||||
Diáspora palestina
[editar | editar la fonte]La diáspora palestina ye la designación que s'usa pa describir a los palestinos que viven fora de la palestina histórica de resultes de la Guerra árabe-israelina de 1948 y la Guerra de los Seis Díes de 1967.
Diáspora africana
[editar | editar la fonte]La diáspora africana foi l'éxodu de persones d'orixe negru y africanu y de los sos descendientes escontra distintos llugares del mundu, de primeres escontra Oriente Próximu, darréu Europa y de magar, mayormente, escontra América.
Diáspora armenia
[editar | editar la fonte]La diáspora armenia ye un términu utilizáu pa describir les comunidaes que fundaron los armenios que viven fora d'Armenia y Altu Karabakh.
Diáspora canaria
[editar | editar la fonte]La diáspora canaria tuvo llugar principalmente mientres el sieglu XX por cuenta de la alta tasa d'emigración escontra antigües colonies españoles en Suramérica y Cuba. Esisten inclusive congregaciones de canarios o descendientes de persones nacíes nes Islles Canaries en dellos países llatinoamericanos como Venezuela que ye considerada coloquialmente como la Octava Isla del archipiélagu canariu.
Diáspora china
[editar | editar la fonte]Diáspora china referir a persones que naciendo na República de China o la República Popular China o siendo descendientes d'estos, viven fora d'esos países.
Diáspora cubana
[editar | editar la fonte]Denominar asina a la migración de ciudadanos cubanos que de distintes formes emigraron de Cuba dempués del Trunfu de la Revolución lidereada por Fidel Castro, el 1º de xineru de 1959. Conforme a les lleis migratories cubanes, polo xeneral quien decide morar permanentemente nel estranxeru, considérase qu'abandonó definitivamente'l territoriu nacional.
Diáspora gallega
[editar | editar la fonte]Conozse como diáspora gallega al procesu d'emigración masiva que se produció en Galicia mientres les 3 últimes décades del sieglu XIX hasta bien pasada la metá del sieglu XX.
Nos sos oríxenes obedeció a razones económiques, principalmente la probeza de resultes de la falta de trabayu, a la que se-y sumaron razones polítiques, fundamentalmente la represión franquista, qu'en Galicia empezó en xunetu de 1936, al poco d'españar la Guerra Civil.
Revistes como Céltiga (dirixida por Eduardo Blanco Amor, ente otros autores gallegos) o Galicia editar na emigración gallega, n'Arxentina y Cuba respeutivamente, siendo una forma de caltener la cultura gallega mientres el periodu de diáspora nel estranxeru.
Diáspora griega
[editar | editar la fonte]La diáspora griega ye'l términu usáu pa designar a los griegos, o les persones d'orixe griegu, que viven fora de Grecia o Xipre.
Diáspora morisca
[editar | editar la fonte]La diáspora morisca tuvo llugar de resultes de la espulsión de los moriscos de la Monarquía Hispánica ordenada por Felipe III d'España en 1609. La inmensa mayoría d'ellos estableciéronse nos territorios musulmanes del norte d'África.
Diáspora turca
[editar | editar la fonte]El términu diáspora turca (turcu: Türk diyasporası) referir a la población turca que s'envalora qu'esiste fora de Turquía de resultes de la emigración.
Diáspora vasca
[editar | editar la fonte]Conozse como diáspora vasca a la dispersión de los vascos que, por unu o otru motivu, dexaron la so tierra pa emigrar a otros llugares. Munchos d'ellos sienten un apegu especial a la so tierra y a la comunidá a la que pertenecen, calteniendo venceyos cola rexón d'orixe y definiéndose como vascos.
Diáspora venezolana
[editar | editar la fonte]Denominar asina a la migración de ciudadanos venezolanos que de distintes formes emigraron de Venezuela a partir del añu 2000 y especialmente a partir de 2011 cola instauración de la revolución bolivariana.[22][23] Los venezolanos emigraron principalmente a España y Estaos Xuníos, pero tamién a países vecinos como Panamá, Chile, Perú, Colombia, Méxicu, Arxentina, República Dominicana y Uruguái. Trátase d'una de les diáspores suramericanes más bultables del naciente sieglu XXI. Los años 2017 y 2018, volviéronse un éxodu masivu, por cuenta de crisis económica que traviesa'l país, en consolidándose nel poder, el ciudadanu Nícolas Maduro Moros, entá siendo desconocíu por más de 88 países, nes eleiciones presidenciales, del 20 de mayu de 2018, onde la oposición venezolana nun participó por considerales fraudulentas.[24][25]
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Migración humana
- Inmigración
- Migración forzosa
- Expatriado
- Xenocidiu armeniu
- Historia de los xudíos
- Diáspora xudía
- L'Éxodu
- Inquisición
- Antisemitismu
- Pogromo
- Holocaustu
- Beth Hatefutsoth
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Tratar nesti casu d'un retruque del relieve orixinal romanu, que s'atopa nel Arcu de Tito.
- ↑ Dende yá muncho primero del añu 70 Y. C., parte del pueblu xudíu vivía n'Israel y parte nel esterior.
- ↑ Dientro de la historia xudía, exemplu notable d'ello ye lo asocedío en Mesopotamia una vegada acabada la cautividá en Babilonia en 537 a. Y. C.: en cuenta de tornar a Xerusalén, parte de la comunidá xudía permaneció nel Creciente Fértil, dende entós y hasta'l sieglu XX Y. C., esto ye, non menos de 2500 años.
- ↑ Diverses muertes arqueolóxiques topaos na cuenca mediterránea, según n'otres rexones euroasiátiques, dan testimoniu de la esistencia d'importantes y poderoses comunidaes xudíes nun periodu que toma dende la Captividad en Babilona nel sieglu VI a. Y. C. hasta (a lo menos) l'adopción del cristianismu como relixón oficial del Imperiu romanu nel sieglu IV Y. C.
-
Sinagoga Ostia Antica, Italia, sieglu I Y. C. -
Vidriu xudeo-romanu con representación simbólica del Templu de Xerusalén, sieglu II Y.C. -
Relieve xudeo-romanu con menorá portada por querubines clásicu-tardíos, sieglos II-III. Muséu della civiltà romana, Roma (la imaxe ilustrada ye retruque d'orixinal calteníu nel Muséu Nazionale Romanu). -
Menorá y otros motivos xudíos incisos en mármol. Catacumba xudía de Vigna Rondanini, Via Appia Antica, Roma, sieglu II Y.C. (Dello Russo, "The Discovery and Exploration of the Jewish Catacomb of the Vigna Randanini in Rome: Records, Research and Excavations through 1895", Roma Subterranea Xudaica, 2011; aportáu 9 d'agostu de 2014). -
Ídem. Cielorraso de la catacumba xudía con pintures decoratives romanes y motivos grutescos. -
Ídem. Detalle de frescu parietal con palmera datilera, símbolica d'Israel. -
Ídem. Pisu de mosaicu con motivos xeométricos. -
Sinagoga de Sardis, Turquía, sieglu III Y.C. -
Sinagoga de Dura Europos, 244 Y.C. Frescos antiguu-tardíos calteníos en Siria. -
El rabín Ashi enseñando na Academia Talmúdica de Sura, Babilonia, sieglu IV. -
Sinagoga Central de Alepo (Al-Bandara), Siria, sieglu V Y.C.
-
- ↑ Siendo identificaos a partir de la cronoloxía de los reis de Persia, y al traviés de Xerxes I en particular, Ester y Mardoqueo pertenecen al sieglu V e. C. ("Ahasuerus", Jewish Encyclopedia, Nueva York, 1906; Robert J. Littman, "The Religious Policy of Xerxes and the Book of Esther", The Jewish Quarterly Review, 65/3, xineru de 1975, páxs. 145-148; Simón Dubnow, Historia Xudía, Buenos Aires: Sigal, 1977, capítulu XIV; "Ahasuerus", Chabad, aportáu 11 d'agostu de 2014); atípicamente, fueron propuestos los sieglos III-II e. C. (Shaul Shaked, "Book of Esther", Encyclopaedia Iranica, 1998-2012, VIII:6, páxs. 655-657); consultaos 11 d'agostu de 2014. Oleu por Aert de Gelder, 1675. Coleición Hirsch, Muséu Nacional de Belles Artes, Buenos Aires.
- ↑ Papiru exipciu, probablemente alexandrín, periodu de la Dinastía XXVII; calteníu nel Muséu de Brooklyn (Nueva York).
- ↑ Les coleiciones educatives de Beth Hatefutsoth atópense axuntaes nel campus de la Universidá de Tel Aviv. Trátase d'un muséu d'historia y antropoloxía dedicáu a les comunidaes xudíes esvalixaes pel mundu y la so continuidá identitaria dende hai a lo menos 2000 años.
- ↑ Esta comunidá esistió hasta a lo menos hasta mediaos del sieglu XX, momentu en que tuvo llugar la emigración de la mesma escontra'l Estáu d'Israel.
- ↑ Shlomo Sand y otros historiadores recién sostienen que la diáspora xudía nun resultó d'un éxodu masivu, sinón qu'arreyó a unos pocos miles de xudíos (a lo más). Espliquen de la mesma la esistencia de xudíos en diverses partes d'Europa, África y Asia como frutu de diverses conversiones (pueblu/judio/invencion Entrevista con Shlomo Sand nel diariu Público en xunu de 2008). Les poblaciones d'Europa oriental, según Sand, podríen tener el so orixe nos jázaros, un pueblu turcu procedente del Asia central que se convirtió al xudaísmu escontra'l sieglu VIII (La pantasma de los jázaros, La Nación, 14 d'agostu de 1999 Archiváu 2010-06-19 en Wayback Machine). Sicasí, tamién se demostró que les poblaciones xudíes askenazíes, sefardinaes y d'oriente mediu atópense más rellacionaes xenéticamente ente sí que colos sos conciudadanos nel mundu (xenoma-revela-que-los dos-cañes-de.html SAFED-TZFAT-ZEFAT, 6 de xineru de 2011), amosando relativamente pocos amiestos y considerable parentescu xenéticu, particularmente colos demás pueblos d'Oriente Próximu y, principalmente, con aquellos del Llevante Mediterraneu (Los Xenes Xudíos).
- ↑ La noción de pueblu xudíu nel exiliu (de cutiu denominada "la Diáspora" con mayúscula) pudo tener sentíu solu antes de la creación del modernu Estáu d'Israel. A partir de la creación del mesmu en 1948, l'usu del términu "Diáspora" per un sitiu volvióse obsoleto: Santiago Kovadloff esplica que'l so orixe ye d'orde relixosu y el mesmu foi de cutiu emplegáu pa xustificar la condición d'exiliu nel casu de los israelites, quien en delles oportunidaes viéronse obligaos a dexar la Tierra d'Israel para subsecuentemente asitiase en territorios estranxeros. Ello dio notoriedá a la descripción del pueblu xudíu como una "nación apátrida" mientres cuasi dos mil años. Sicasí, demuestra Kovadloff, el pueblu xudíu de fechu conoció numberoses foles emigratories antes, mientres y dempués de la esistencia del cualesquier de los Estaos hebreos autónomos de l'Antigüedá. Ye arriendes de ello que, a partir de 1948, según Kovadloff, resulta non aparente denominar "Diáspora" a la condición de toos aquellos xudíos que viven fora d'Israel: israelites o israelinos, lo cierto ye que na gran mayoría de los casos ellos nun tán forzaos a vivir fora d'Israel; y, de deseyalo, munchos d'ellos podríen establecese ellí; mas —afirma Kovadloff desmitificando la tradición relixosa— si nun lu faen, ello nun se debe a que na actualidá tal proceder sía-yos impidíu, sinón porque parte considerable d'ellos opta por vivir fora d'Israel (Santiago Kovadloff, La estinción de la diáspora xudía, Buenos Aires: Emecé, 2013).
- ↑ 11,0 11,1 Jewish Virtual Library (Sergio Della Pergola, World Jewish Population, 2012; The American Jewish Year Book, Dordrecht: Springer, 2012, páxs. 212-283); consultáu 9 d'agostu de 2014.
- ↑ Yaron Druckman, "Israel's population crosses 8 million mark", Ynetnews, 14 d'abril de 2013 (aportáu 16 de xunetu de 2014). La cifra inclúi 300 000 israelinos étnicos xudíos a quien entá la Halajá y lleis rabíniques aplicaes n'Israel nun reconocen como tales.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Jewish Virtual Library (Sergio Della Pergola, Jewish World Population, Universidá Hebrea de Xerusalén, 2012; The American Jewish Year Book, Dordrecht: Springer, 2012-2014, páxs. 212-283); consultáu 20 de xineru de 2015.
- ↑ Ujc.org (30 de marzu de 2009). «United Jewish Communities; Global Jewish Populations». Archiváu dende l'orixinal, el 31 de mayu de 2008. Consultáu'l 5 de xineru de 2014.
- ↑ Congresu Xudíu Llatinoamericanu. «Comunidaes xudíes llatinoamericanes: Arxentina». Archiváu dende l'orixinal, el 8 de xineru de 2015. Consultáu'l 21 d'avientu de 2014.
- ↑ Department of Immigration and Citizenship (DIMA), 1996 Census: "126,000"
- ↑ Panorama de les relixones en Méxicu Archiváu 2015-10-21 en Wayback Machine, Censu Nacional de Población y Vivienda, 2010, pp. 3, 9. Numbéricamente, esiste una diferencia considerable colos 40.000 xudíos mexicanos consideraos por Stanton en 2009 (Vivienne Stanton, "The Many Faces of Jewish Mexico", Inside Mexico, 2009 Archiváu 2015-01-12 en Wayback Machine), cifra que remanez nos datos provistos por Della Pergola en 2012 (Jewish Virtual Library; Sergio Della Pergola, World Jewish Population, 2012; The American Jewish Year Book, Dordrecht: Springer, 2012, páxs. 212-283; consultáu 5 d'abril de 2015).
- ↑ En 2007, l'axencia xudía local envaloraba ente 250 000 y 500 000 persones.
- ↑ [1].
- ↑ http://ccaa.elpais.com/ccaa/2015/03/31/madrid/1427829247_995230.html
- ↑ Jewish Virtual Library (Sergio Della Pergola, Jewish World Population, Universidá Hebrea de Xerusalén, 2012; The American Jewish Year Book, Dordrecht: Springer, 2012-2014, páxs. 212-283); consultáu 6 de febreru de 2015.
- ↑ (n'inglés) Venezuela aforfugada pola fuga masiva de celebros. elnuevoherald. http://www.elnuevoherald.com/noticias/mundo/america-latina/venezuela-ye/article2039010.html. Consultáu'l 16 de febreru de 2018.
- ↑ «Best and brightest for export» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 19 d'ochobre de 2017. Consultáu'l 16 de febreru de 2018.
- ↑ (n'inglés) Hugo Chavez is Scaring Away Talent. Newsweek. 30 de xunu de 2009. http://www.newsweek.com/hugo-chavez-scaring-away-talent-80337. Consultáu'l 16 de febreru de 2018.
- ↑ (n'inglés) Venezuela Situation Update, November 2017. ReliefWeb. https://reliefweb.int/report/venezuela-bolivarian-republic/venezuela-situation-update-november-2017. Consultáu'l 16 de febreru de 2018.
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Comay, Joan. The Diaspora Story: The Epic of the Jewish People among the Nations (1981), Tel Aviv y Bnei-Brak: Steimatzky, repr. 1994.
- Ehrlich, Mark Avrum, ed. Encyclopedia of the Jewish Diaspora: Origins, Experience and Culture, 3 tomos, Santa Barbara, California: ABC-Clio, 2009.
- Sand, Shlomo. La invención del pueblu xudíu (Comment le peuple juif fut inventé?, 2011); trad. portuguesa de Eveline Bouteiller como A invenção do povo judeu: da Biblia ao sionismu, São Paulo: Saraiva-Benvirá, 2012.
- Kovadloff, Santiago. La estinción de la diáspora xudía, Buenos Aires: Emecé, 2013.
- Álvarez, Delmi. "Galegos na Diáspora": Documentary long term photography 1989-2009 about the galicians around the world (2009). Xunta de Galicia, Secretaría Xeral d'Emigración.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- La diáspora xudía n'América Llatina
- Diáspora saḥariana en Malí, Níxer, Mauritania, Marruecos, España, Francia, Italia, Cuba y EE.XX. Archiváu 2008-08-16 en Wayback Machine
- Galegos na Diáspora 1989-2009 Archiváu 2016-03-17 en Wayback Machine