Saltar al conteníu

Dioniso

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
(Redirixío dende Baco)
Dioniso
Personaxe de Las bacantes (es) Traducir
Información
Sexu masculín
Conexones Dioses Olímpicos
Cónxuxe Ariadna (es) Traducir
Padres Zeus Sémele (es) Traducir y Deméter
Fíos Thoas (es) Traducir, Himeneo (es) Traducir, Acis (es) Traducir, Telete (es) Traducir, Staphylus (en) Traducir, Peparethus (en) Traducir, Enopión (es) Traducir, Marón (es) Traducir, Latramys (en) Traducir, Evanthes (en) Traducir, Ceramus (en) Traducir, Phlias (en) Traducir, Príapo (es) Traducir, Deyanira (es) Traducir, Carmanor (en) Traducir, Pasithea, Cárites, Narcaeus (en) Traducir, Evmédon (en) Traducir y Ptono (es) Traducir
[editar datos en Wikidata]
Antigua estatua romana del tipu Madrid-Varese de Dioniso folgando sobre una herma (c. 150 d. C., Muséu del Prado, Madrid).

Na mitoloxía clásica, Dioniso (en griegu antiguu Διώνυσος Diônysos o Διόνυσος) ye "fíu de Zeus" ("Διός" en griegu antiguu, ye'l xenitivu de Ζεύς, que significa "de Zeus") y ("νυσος" en llingua tracia-frixa, significa "fíu"),[1][2] ye'l dios de la vendimia y el vinu, inspirador de la llocura ritual y l'éxtasis, y un personaxe importante de la mitoloxía griega, como fíu del dios principal Zeus (Ζεύς en griegu antiguu). Anque los oríxenes xeográficos del so cultu son desconocíos, cuasi toles traxedies presentar como «estranxeru».[3]

Foi tamién conocíu polos romanos como Baco (del griegu antiguu Βάκχος Bakkhos)[4] y el frenesí qu'inducía, bakcheia. Ye'l dios patrón de l'agricultura y el teatru. Tamién ye conocíu como'l ‘Llibertador' (Eleuterio), lliberando a unu del so ser normal, por aciu la llocura, l'éxtasis o'l vinu.[5] La misión divina de Dioniso yera entemecer la música del aulós y dar final al cuidu y la esmolición.[6] Los investigadores aldericaron la rellación de Dioniso col cultu de les almes» y la so capacidá pa presidir la comunicación ente los vivos y los muertos.[7]

Nel panteón griegu, Dioniso foi incorporáu como fíu de Zeus y Ser, nietu de Harmonía y bisnietu d'Afrodita, magar otres versiones afirmaben que yera fíu de Zeus y Perséfone. Describir a Dioniso como femenín o «masculín-femenín».[8]

El nome Dionysos ye de significáu inciertu. El so elementu -nysos bien pue ser d'orixe extraheleno, pero dio- foi rellacionáu dende antiguu con Zeus (xenitivu Dios). Pa los autores griegos, Nisa yera una ninfa que lo crio, o'l monte onde yera atendíu por delles ninfes (les Nisíades), que lo alimentaron y facer inmortal por orde de Hermes.[9]

El séquitu de Dioniso yera llamáu'l tíaso, y taba formáu principalmente por ménades (les sos compañeres d'orxía).

Otru mitu dionisíaco apaez nel credo del orfismo, onde los antiguos Titanes maten al pequeñu dios Dioniso, fíu de Zeus y Perséfone, depués d'atraelo con brillosos xuguetes escontra una trampa, dempués ye estazáu, cocíu y taramiáu. Entós, Zeus castiga y abrasa col so rayu a los Titanes (pero como'l corazón de Dioniso nun foi taramiáu, del corazón resucita'l fíu de Zeus). De les cenices de los Titanes y la tierra surden los seres humanos, que tienen un componente titánicu y otru dionísíaco, al nacer con daqué de l'antigua culpa de la muerte del dios Dioniso, polo que deben purificarse al evitar el derramamiento de sangre d'homes y animales, d'esta miente, a la fin de la esistencia, la so alma ye lliberada del cuerpu (cuasi tumba y cárcel), pa reintegrarse al mundu divín d'onde procede.[10]

Adoración

[editar | editar la fonte]
El Dioniso Ludovisi con una pantera, un sátiru y uves sobre una viña (sieglu II d. C., Palazzo Altemps, Roma).
Escena de iniciación dionisíaca de Cesarión. Casa de la Farnesina.

Dioniso ye un dios de ritos relixosos mistéricos, como los de Deméter y Perséfone na ciudá d'Eleusis, próxima a Atenes. Dioniso lleva'l basjaris o piel de foín, simbolizando la viña y la fauna. Los sos propios ritos, los Misterios eleusinos, yeren los más conocíos por toos. Munchos investigadores creen que Dioniso ye un sincretismu d'una deidá griega llocal de la naturaleza y un dios más poderosu de Tracia o Frixa, como Sabacio.

Heródoto sabía que'l cultu a Dioniso llegó más tarde a los griegos que'l restu, pos comenta:

asina ye, la historia griega cuenta que tan llueu nació Dioniso, Zeus llevar a Nisa, n'Etiopía, allende Exiptu, y como con Pan, los griegos nun saben qué foi d'él tres la so nacencia. Resulta por tanto claru pa mi que los griegos aprendieron los nomes d'estos dos dioses más tarde que los nomes de tolos otros, y asitien la nacencia de dambos nel momentu que conocer.[11]

Munchos griegos taben seguros de que'l cultu a Dioniso llegara a Grecia dende Anatolia, pero les sos nociones sobre si Nisa taba asitiada n'Anatolia, en Libia («lloñe al oeste xunto al gran océanu»), Etiopía (Heródoto) o Arabia (Diodoro Sículo) son lo suficientemente variables como pa suxerir que se pretendía un alloñáu país máxicu, quiciabes llamáu Nysa, pa esplicar el ilegible nome del dios: ‘dios de Nisa'. Apolodoro paez siguir a Ferécides, quien cunta cómo l'infante Dioniso, dios de la parra, foi criáu poles ninfes de l'agua, les Híades, en Nisa. Sicasí, el nome que los hitites anatolios dar a sigo mesmos na so propia llingua (nesili) yera Nesi. La influencia hitita na cultura griega antigua cuasi nunca ye apreciada.

Les anteriores contradicciones suxeren a dalgunos que nun se ta tratando cola memoria histórica d'un cultu estranxeru sinón con un dios inherentemente estranxeru. Y ello ye que el nome de Dioniso apaez nes tablillas n'idioma micénicu como DI-WO-NIN-SO-JO,[12] y Károly Kerényi[13] alcontrar na Creta minoica, onde'l so nome minoicu ye desconocíu pero la so carauterística presencia resulta reconocible. Claramente, Dioniso tuviera colos griegos y los sos predecesores enforma tiempu, y aun así retuvo –en parte– l'alcordanza de la so procedencia estranxera.

El toru, la culiebra, la hedra y el vinu son los signos de la carauterística atmósfera dionisíaca, y Dioniso ta estrechamente acomuñáu colos sátiros, centauros y silenos. De cutiu apaez montando un lleopardu, llevando una piel de lleopardu o nun carru tiráu por panteres, y tamién puede ser reconocíu pol tirso que lleva. Amás de la parra y la so alter ego xavaz maneru, la hedra venenosa, dambes a él consagraes, la figal tamién yera un símbolu so. La piña que coronaba la so tirso rellacionábalu con Cibeles, y la granada con Deméter. N'Atenes celebrar nel so honor les Dionisias y les Leneas. Los empecipiaos adorar nos misterios dionisíacos, que yeren paecíos y taben rellacionaos colos misterios órficos, y pueden influyir sobre'l gnosticismu.[ensin referencies] Dicíase que Orfeo inventara los misterios de Dioniso.[14]

Bacanales

[editar | editar la fonte]

Introducíes en Roma (ca. 200 e.C.) dende la cultura griega del sur d'Italia o al traviés de la Etruria influyida per Grecia, les bacanales celebrábense de callao y cola sola participación de muyeres na arbolea de Simila, cerca del monte Aventino el 16 y 17 de marzu. Darréu, estendióse la participación nos ritos a los homes y les celebraciones teníen llugar cinco vegaes al mes. La notoriedá d'estes fiestes, onde se suponía que s'entamaben munches clases de crímenes y combalechadures polítiques, provocó en 186 e.C. un decretu del Senáu —el llamáu Senatus consultum de Bacchanalibus, inscritu nuna tablilla de bronce afayada en Calabria (1640) y anguaño en Viena— pol que les bacanales fueron prohibíes en toa Italia, sacante en ciertes ocasiones especiales que teníen de ser aprobaes específicamente pol Senáu. Pese al severu castigu infligido a quien se sorprendía violando esti decretu, les bacanales nun fueron encaloraes, especialmente nel sur d'Italia, mientres enforma tiempu.

Dioniso oldear con Baco y con Liber (tamién Liber Pater). Liber (‘el llibre') yera un dios de la fertilidá y la crecedera, casáu con Llibera. La so fiesta yera la Liberalia, celebrada'l 17 de marzu, pero en dellos mitos tamién se celebraba'l 5 de marzu.

Epítetos

[editar | editar la fonte]
El trunfu de Baco (Los borrachos) de Velázquez.
  • Acratoforo, epítetu col que yera designáu como dador del vinu ensin entemecer, y sol que se-y adoraba en Figaleya (Arcadia).[15][16]
  • Acroreites, sol que yera adoráu en Sición.[17]
  • Adoneo (Adoneus, ‘gobernante'), epítetu llatín que recibía como Baco.[18]
  • Bromio (‘atronador' o ‘el que brama').
  • Dendrites (Δενδρίτης Dendrítês, ‘el de los árboles'), como poderosu dios de la fertilidá.
  • Dimorfu (Δίμορφoς), pol fechu que podía amosase como bellu o como tarrecible d'alcuerdu a les circunstancies.
  • Ditirambu (‘el de la doble puerta') úsase dacuando pa referise a él nos solemnes cantares cantaos nos festivales, y fai referencia a la so prematura nacencia.
  • Egóbolo (‘matador de cabres'), nome sol que foi adoráu en Potnias (Beocia).[19]
  • Eleuterio (Ελευθερευς, ‘el llibertador'), tamién aplicáu a Eros.
  • Eneo, como dios de la prensa de vinu.
  • Enorches (‘con boles'[20] o quiciabes ‘nos testículos', n'alusión a Zeus cosiendo al infante Dioniso na so zanca),[21] otra forma rellacionada cola fertilidá en Samos y Lesbos.
  • Esimnetes (‘gobernante' o ‘señor'), nome sol que foi adoráu en Aroe y Patras (Acaya).
  • Evio, un epítetu que s'usa prominentemente na obra d'Eurípides, Les bacantes.
  • Faleno (Φαλλην, ‘del falu'), garante de la fecundidá.
  • Floios (Φλοῖος, ‘corteza'), como espíritu d'ésta.
  • Hierofante, sacerdote del cultu.
  • Licnite (‘el del bieldo') faía-y un dios de la fertilidá rellacionáu coles relixones mistéricas. El bieldo yera un preséu similar a una pala que s'usaba p'aventar, ye dicir dixebrar la paya del granu.
  • Lieo (‘el que desamarra'), como un dios de la relaxación y la lliberación de les esmoliciones.
  • Omadio (Ὠμάδιος, ‘que come la carne crudo'), nomatu de Baco en Quíos.
  • Sukites (Συκίτης), proteutor de les figales.
  • Yaco (Ιακχος) rellacióna-y colos misterios eleusinos, onde yera conocíu como fíu de Zeus y Deméter. El nome puede venir de ιακχος (iakchos), un himnu cantáu n'honor de Dioniso.

Nel panteón griegu, Dioniso absuerbe xunto con Zeus el papel de Sabacio, una deidá tracia/frixa a la que se sacrificaba cerámica rota (probablemente pa evitar qu'otra se rompiera nel fueu). Nel panteón romanu, Sabacio pasó a ser un nome alternativu de Baco.[22]

Mitoloxía

[editar | editar la fonte]
Procesión dionisíaca nun sarcófagu de mármol, posiblemente indicativa de que'l difuntu tuvo empecipiáu nos misterios.

Dioniso tuvo una nacencia inusual y prematuru que remembra la dificultá d'encaxar nel panteón olímpicu. La so madre foi una muyer mortal, llamada Ser, fía del rei Cadmo de Tebas, y el so padre Zeus, el rei de los dioses. La esposa de Zeus, Hera, diosa celosa y vanidosa, afayó l'aventura del so home cuando Séme -y taba encinta. Col aspeutu d'una vieya (n'otres versiones d'una nodriza), Hera apaecer a Ser, quien-y confió que Zeus yera l'auténticu padre del fíu que llevaba nel banduyu. Hera asonsañó nun creelo, y semó les granes de la dulda na mente de Séme -y, quien, interesada, pidió a Zeus que se revelara en tola so gloria como prueba de la so divinidá. Anque Zeus rogólu que nun-y pidiera eso, ella aportunó y él terminó aportando. Entós Zeus presentóse ante ella colos sos truenos, vientos y rayos, y Séme -y pereció carbonizada. Zeus llogró rescatar al embrionariu Dioniso llantándolo na so zanca. Unos meses dempués, Dioniso nació nel monte Pramnos de la islla Icaria, a onde Zeus foi pa lliberar yá crecíu de la so zanca. Nesta versión, Dioniso tuvo dos «madres» (Ser y Zeus) antes de nacer, d'onde procede l'epítetu dimētōr (‘de dos madres'), rellacionáu cola so doble nacencia.

N'otra versión, Dioniso yera'l fíu de Zeus y Perséfone, la reina del Inframundu. La celosa Hera intentó de nuevu matar al neñu, unviando esta vegada a los Titanes a estazalo en engañándolo con xuguetes. Zeus fixo fuxir a los Titanes colos sos rayos, pero éstos yá se comieren tou salvu'l corazón, que foi salváu, según les fontes, por Atenea, Rea o Deméter. Zeus usó'l corazón pa recrealo nel banduyu de Séme -y, d'onde de nuevu foi ‘el nacíu dos vegaes'. Otres versiones afirmen que Zeus dio a comer el corazón a Séme -y pa preñala.

La renacencia ye'l principal motivu d'adoración nes relixones mistéricas, pos la so muerte y resurreición yeren sucesos de reverencia mística. Esti rellatu usar en munchos cultos griegos y romanos. Variantes del mesmu atópense na obra de Calímaco y Nonu, quien sustitúin a Dioniso por otru dios conocíu como Zagreo, y tamién en dellos poemes fragmentarios atribuyíos a Orfeo.[ensin referencies]

Infancia y mocedá

[editar | editar la fonte]
Hermes col neñu Dioniso, por Praxíteles.

El mitu cunta que Zeus tomó al infante Dioniso y poner al cargu de Hermes. Una versión de la historia ye qu'ésti dio'l neñu al rei Atamante y la so esposa Ino, tía de Dioniso. Hermes pidió a la pareya que criara al naciellu como a una neña, pa escondelo de la roxura de la diosa Hera.[23] Otra versión ye que Dioniso foi puestu so tutelar de les ninfes de l'agua de Nisa, que lo criaron y que, por esos cuidu, fueron compensaes por Zeus, que les punxo nel firmamentu como la constelación de les Híades.[24][25]

Cuando Dioniso creció, afayó la cultura del vinu y la forma d'estrayer el so preciosu zusmiu, pero Hera fizo que se volviera llocu y fíxo-y analayar per diverses partes de la tierra. En Frixa, Cibeles, más conocida polos griegos como Rea, curólu y enseñó-y el so ritos relixosos, y asina entamó Dioniso el so percorríu por Asia Menor, mientres el qu'enseñaría a la xente'l cultivu de la vide. Volvió triunfante y entamó la introducción del so cultu en Grecia, pero opunxéronse-y dellos príncipes y rexentes que tarrecíen los desórdenes qu'acarretaba esi cultu (veanse los apartaos sobre Penteo y Licurgo).

Como home nuevu, Dioniso yera escepcionalmente curiosu. Una vegada, sentáu xunto a la vera del mar, foi vistu por unos marinos, que creyeron que yera un príncipe. Intentaron secuestralo y llevalo lloñe pa vendelo como esclavu o pidir un rescate. Probaron a arreyar con cuerdes, pero nenguna podía suxetar. Dioniso convertir nun fieru lleón y asonsaña el soníu de munches flautes, y mató a tolos qu'entraron en contautu con él. Los que saltaron pela borda fueron tresformaos en delfines. L'únicu sobreviviente foi Acetes, el timonel, que, reconociendo al semidios, intentara detener a los otros marinos dende'l principiu.[26] Nuna versión asemeyada, Dioniso deseyaba navegar dende Icaria hasta la islla de Naxos, asina qu'arrendó un barcu pirata tirrenio. Pero cuando'l dios tuvo a bordu, nun navegaron escontra Naxos sinón escontra Asia Menor, col enfotu de vendelo como esclavu. Al sabelo, Dioniso tresformó'l mástil y los remos en culiebres, y enllenó la nave de hedra y del soníu de flautes, de forma que los marinos alloriaron y saltaron al mar, onde fueron tresformaos en delfines.

Otres histories

[editar | editar la fonte]

Ver tamién l'apartáu tituláu "El mitu" del artículu dedicáu al rei Midas.

Una vegada, Dioniso topó que quien fuera'l so profesor y padre adoptivu, Silenu, sumiera. El vieyu tuviera bebiendo, colárase borrachu y atopárase con un llabradores, que lo habíen lleváu ante'l rei, Midas (alternativamente, Silenu metiérase na rosaleda del rei).

Midas reconoció a Silenu, tratar hospitalariamente y entretener mientres diez díes y diez nueches educadamente, mientres Silenu prestaba al rei y a los sos amigos con histories y cantares. Al oncenu día, Midas llevó a Silenu de vuelta con Dioniso. Ésti ufiertó a Midas qu'escoyera'l pagu que deseyara, y el rei pidió que tou lo que tocara tresformar n'oru. Dioniso aportó, anque llamentó que nun fixera una eleición meyor. Midas se regocijó nel so nuevu poder, que s'entainó en poner a prueba: tocó y convirtió n'oru una caña de carbayu y una piedra. Allantáu, asina llegó a casa ordenó a los sirvientes que dispunxeren una llacuada na mesa. Entós topó que'l so pan, la so carne, la so fía y el so vinu convertir n'oru.

Enoxáu, Midas esforciar n'esprendese del so poder, pos odiaba'l don qu'acobiciara. Rezó a Dioniso, rogando ser llibráu de la so fame. Dioniso oyólu y consintió, diciendo a Midas que se bañara nel ríu Pactolo. Midas asina lo fixo, y cuando tocó les agües el poder pasó a éstes, y los sables del ríu convertir n'oru.[27]

Baco d'Aldaia, escultura hispanorromana del sieglu II (M.A.N.)

Eurípides escribió una narración sobre la naturaleza destructiva de Dioniso na so obra Les bacantes. Puesto que Eurípides escribió esta obra na corte del rei Arquelao de Macedonia, dellos investigadores creen que'l cultu a Dioniso yera vistu como malinu nesta ciudá pero benignu n'Atenes. Na obra, Dioniso vuelve al so llugar de nacencia, Tebas, gobernáu pol so primu, Penteo. Dioniso quería vengase de les muyeres de Tebas, les sos tíes Ágave, Ino y Autónoe y el so primu, el rei Penteo, por negar la so divinidá y por tanto nun dexar el so cultu. Penteo foi vueltu llocu amodo pol convincente Dioniso, y atraíu a los montes del monte Citerón pa ver a les Ménades, les adoradores de Dioniso que de cutiu esperimentaben l'éxtasis dionisiaco. Cuando les muyeres vieron a Penteo, estazar como fixeren antes na obra con una menada de ganáu. Brutalmente, la so cabeza foi cortada por Ágave.

Cuando'l rei Licurgo de Tracia oyó que Dioniso taba nel so reinu, unvió a prisión a toles sos siguidores. El semidios fuxó y abellugóse con Tetis.[28] Unvió dempués una seca que fizo que la xente sublevárase. Entós volvió llocu a Licurgo, y ésti estazó al so propiu fíu con un hachu creyendo que yera un biltu d'hedra, planta consagrada a Dioniso. Un oráculu afirmó entós que la tierra permanecería seca y baldía mientres Licurgo siguiera vivu, asina que'l so pueblu matar y estazar. Con Licurgo muertu, Dioniso llevantó la maldición.

Una historia conocida ye la del so descensu al Hades o'l inframundu pa rescatar a la so madre Ser, a la qu'asitiaría dempués nel firmamentu estrelláu.[24][29] Dioniso fixo'l descensu dende un pozu del que se dicía que nun tenía fondu, allugáu na mariña de l'Argólide, cerca del xacimientu prehistóricu de Lerna. Foi empuestu pol lluchador Prosimno o Polimno, quien pidió como compensa ser el so amante. Al morrer Prosimno primero que pudiera aportar al so pidimientu Dioniso, ésti, n'agradecimientu a la solombra de quien lu ayudara, tomó una caña d'olivar, dio-y forma de falu y clavar na tumba.[30]

Esta historia nárrase completa namái en fontes cristianes (que la so intención yera desacreditar la mitoloxía pagana). Paez sirvir como esplicación de los oxetos secretos que yeren revelaos nos cultos y misterios dionisíacos.[31]

Según Nonu de Panópolis, falar d'Ámpelo, un sátiru que morrió nun accidente al montar un toru alloriáu pola picadura del tabán d'Ate. Les Moiras concedieron a Ámpelo una segunda vida como parra, y della prensó Dioniso el primer vinu.[32]

Mitos menos conocíos

[editar | editar la fonte]
Dioniso y Ariadna, de Sebastiano Ricci.

Cuando Hefesto prindó a Hera nun tronu d'oru máxico, Dioniso enfilar y llevar de vuelta al Olimpo, onde finalmente aportó a lliberar a Hera.

Cuando Hestia, diosa del llar, decidió dexar el Conseyu de los Dolce y atender el fueu de les cases de les families, Zeus escoyó a Dioniso pa ocupar el so llugar nel Olimpo como dios inmortal del vinu, el jolgorio y les fiestes.

Aristófanes inventa na so comedia Les xaronques un tercer descensu de Dioniso al Hades. Dioniso, patrón del festival dramáticu ateniense, la Dionysia, quería devolver a la vida a unu de los grandes dramaturgos. Tres un concursu, ente Tosquilo y Eurípides, escueye al primeru.

Cuando Teseo abandonó a Ariadna dormiendo en Naxos, Dioniso atopar y casóse con ella. Tuvieron un fíu llamáu Enopión, que se suicidó o morrió a manes de Perseo. En delles versiones, la so corona yera puesta nel cielu como la constelación Corona.[24] N'otres, Dioniso baxaba al Hades pa reponela y devolvela a los dioses del Olimpo.

Calírroe yera una muyer calidonia que refalgó a un sacerdote de Dioniso qu'amenació con provocar la llocura a toles muyeres del país.[33] Al sacerdote mandóse-y sacrificar a Calírroe, pero él, en llugar d'obedecer, suicidóse. Calírroe refundiar a un pozu (o se cortó'l pescuezu xunto a una fonte) que más tarde recibiría los so nome.

Consortes y descendencia

[editar | editar la fonte]

Na mitoloxía grecoegipcia tardida

[editar | editar la fonte]

Según Heródoto,[34] Valerio Mersalla Corvino[35] y Plutarcu, nel so tratáu sobre Isis y Osiris, Dioniso yera'l mesmu Osiris. Tamién foi acomuñáu con Serapis.[36][37]

Estatua de Dioniso Sardanápalo nel Muséu Palazzo Massimo Alle Terme de Roma.

Naturalmente, el dios apaecía en munches cráteres y otres vasíes pa vinu de l'Antigua Grecia. El so iconografía fíxose más complexa nel periodu helenísticu, colos tipos severamente arcaizantes o neoáticos como'l Dioniso Sardanápalo y los tipos amosándolo como un mozu indolente y andróxinu.

Kessler cunta que un mosaicu presente nel suelu del triclinio de la Casa de Aión en Nea Pafos (Xipre) detalla un cultu monoteísta de Dioniso.[38] Nel mosaicu apaecen otros dioses, pero pueden ser namái representaciones menores del Dioniso central.

Na música

[editar | editar la fonte]

Paralelos col cristianismu

[editar | editar la fonte]

Martin Hengel argumentó que la relixón dionisíaca y el cristianismu son significativamente paralelos.[39]

L'investigador modernu Barry Powell cree que les nociones cristianes de comer y beber la carne» y el sangre» de Jesús fueron influyíes pol cultu a Dioniso. N'otru paralelismu, aduz Powell, Dioniso foi tamién peculiar ente los dioses griegos, como deidá comúnmente percibida dientro de los sos siguidores.[40]

El vinu yera importante pa Dioniso, a quien s'imaxinaba como'l so creador; la creación de vinu a partir d'agua apaez tamién nes Bodes de Caná. Nel sieglu XIX, Bultmann y otros compararon dambes temes y concluyeron que la teofanía dionisíaca taba tresferida a Jesús. En Élide, mientres les Tíes, el festival de Dioniso, los sacerdotes asitiaben tres tarros nuna habitación sellada y a otru día apaecíen milagrosamente llenos de vinu.[41][42][43]

Heinz Noetzel discrepa,[44] argumentando que Dioniso nunca tresformó realmente l'agua en vinu. Martin Hengel retrucó que les tradiciones opuestes seríen anacróniques, y que yá que tolos palestinos taben familiarizaos col tresformamientu de l'agua en vinu como un milagru, esperábase que'l Mesíes realizar.

Peter Wick acota que l'usu del simbolismu del vinu nel Evanxeliu de Xuan, incluyendo la historia de les Bodes de Caná na que Jesús tresforma l'agua en vinu, ta destináu a amosar a Jesús como cimeru a Dioniso.[45]

Interpretaciones modernes

[editar | editar la fonte]
Escultura de Dioniso que celebra'l 100º aniversariu de Qingdao Beer (provincia de Shandong, China).

Dioniso permaneció como una inspiración p'artistes, filósofos y escritores de la dómina contemporánea. Nel so llibru La nacencia de la traxedia nel espíritu de la música, el filósofu alemán Friedrich Nietzsche oldeó a Dioniso con Apolo como símbolu del principiu estéticu fundamental ya incontroláu de la fuercia, la música y l'intoxicación frente de primeres de la vista, la forma y la guapura representáu pel segundu.

El poeta y filósofu rusu Vyacheslav Ivanov ellaboró la teoría del Dionisismo, que rastrexa los raigaños del arte lliterario polo xeneral y del arte de la traxedia en particular a los antiguos misterios dionisíacos. Les sos opiniones fueron espuestes nos trataos La relixón helenística y el dios sufridor (1904) y Dioniso y l'antiguu Dionisismo (1921).

Inspiraos por James Frazer, dellos investigadores etiquetaron a Dioniso como una deidá de vida, muerte y resurreición. El mitógrafo Károly Kerényi dedicó muncha enerxía a Dioniso na so llarga carrera, y resumió los sos pensamientos en Dionisos: raigañu de la vida indestruyible.[13]

Oliver Stone na so película The Doors de 1991, plantega como Jim Morrison na cultura popular de los años sesenta convertir nuna especie d'encarnación de Dionisos. El poema «Liberalia» del escritor costarricense Juan Alberto Corrolades fai referencia a los rituales mistéricos de Dionisos.[46]

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Notes y referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Donini, Breve storia religioni delle, Roma, 1991, p. 140
  2. Burkert, Griechische Relixón der archaischen und klassischen Epoche, Stuttgart, 1977, p. 253
  3. «Dionysus», Encyclopædia Britannica.
  4. En Grecia «tanto'l devotu como'l dios llámense Baco.» (Burkert, Walter (1985). Greek religion. Cambridge: Harvard University Press, páx. 162. ISBN 9780674362802. Señalando, pal empecipiáu, a Eurípides, Les bacantes 491, y pal dios, que solo ye «Dioniso», Sófocles, Edipo rei 211 y Eurípides, Hipólito 560.
  5. Sutton (1992), páx. 2, menta a Dioniso como El Llibertador en rellación a les Dionisias.
  6. Fox (1916), páx. 221: «La misión divina de Dioniso yera entemecer la música de la flauta y traer el cese al cuidu». Fox cita entós a Eurípides como una fonte direuta pa esta afirmación:
    Santa señora de los dioses, santa que so la tierra mueves la to ala d'oru, ¿oyes esto a Penteo? ¿Oyes el so impía blasfemia contra Bromio, el fíu de Ser, el demoniu que nes fiestes de formoses corones ye'l primeru de los bonaventuraos? Aquel que sabe danzar en comitiva y rir cola flauta y quitar los cuidos, cuando del vinu llega la gala na llacuada de los dioses, y nes fiestes en que se lleva hedra la copa envolubra en suañu a los mortales.
    Eurípides, Les bacantes 370–85
  7. Riu (1999), capítulu 4 (Happiness and the Dead), páx. 105: «Dioniso preside sobre les comunicaciones colos muertos».
  8. Otto, Walter F. (1995). Dionysus Myth and Cult. Indiana University Press. ISBN 0253208912.
  9. Fox (1916), páx. 217: «La pallabra Dionysos ye divisible en dos partes, la primera orixinalmente Διος (ye dicir Ζευς), mientres la segunda ye de significáu desconocíu, anque quiciabes tea rellacionada col nome del Monte Nisa qu'apaez na historia de Licurgo:
    [...] cuando Dioniso renaciera de la zanca de Zeus, Hermes confió-y al cuidu de les ninfes del monte Nisa, quien lo alimentaron cola comida de los dioses y facer inmortal.
  10. Bernabé, Alberto & Casadesús, Francesc (2009). Orfeo y la tradición órfica. Un realcuentru. Dos volumes. Madrid: Akal. ISBN 978-84-460-1896-4.
  11. Heródoto, Historia ii.146.
  12. Adams, John Paul. «Dionysos» (inglés). Consultáu'l 2 de payares de 2008.
  13. 13,0 13,1 Kerényi (1976).
  14. Apolodoro, Biblioteca i.3.2: «Orfeo tamién inventó los misterios de Dioniso, y siendo estazáu poles Ménades ta soterráu en Pieria
  15. Pausanias viii.39.4.
  16. «Acratophorus», A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology, Boston: Little, Brown & Co., 1867, i.14, OCLC 68763679 
  17. Esteban de Bizancio, s. v. Ακρωρεία.
  18. Ausonio, Epigrames xxix.6.
  19. Pausanias ix.8.1.
  20. Kerényi (1976), páx. 286.
  21. Jameson (1993), páx. 53, pa les suxerencies de Devereux sobre Enorkhes.
  22. Taylor-Perry (2003), cap. «Sabazius», páx. 89.
  23. Apolodoro: Biblioteca, iii.4.3.
  24. 24,0 24,1 24,2 Vease l'artículu "Catasterismo".
  25. Vease l'artículu dedicáu a les "Híades" y compárese col apartáu tituláu "Historia" del artículu dedicáu a la constelación del mesmu nome".
  26. Yera ésti un mitu etiolóxicu qu'esplicaba por qué los sables del ríu Pactolo yeren riques n'oru.
  27. Vease l'apartáu tituláu "Tetis y los otros dioses" del artículu dedicáu a Tetis.
  28. Higino: Astronomía II, 5.
  29. Clemente d'Alexandría: Protreptikos (Προτρεπτικὸς λόγος εἰς Ἕλληνας), II, 30, 3 – 5.
  30. Arnobio: Contra les naciones (Adversus naciones), V, 28; Dalby (2005), páxs. 108- 117.
    • Na so obra Sobre homes pernomaos (De Viris Illustribus), Jerónimo de Estridón llapada al llibru de Arnobio Contra los xentiles (Adversus Xentes).
  31. Nonu de Panópolis: Dionisíacas (Διονυσιακά), X, 175 – 430; XI; XII, 1 – 117; Dalby (2005) páxs. 55 – 62.
  32. Vease l'artículu tituláu "Ménades".
  33. Her. II 42 y II 144
  34. Merkelbach, Reinhold; Isis regina - Zeus Sarapis.: Die griechisch-ägyptische Religion nach dean Quellen dargestellt, Bibliotheca Teubneriana, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana Series, Walter de Gruyter, 2001, pp 69, 71-72
  35. Sobre Serapis.
  36. MERKELBACH, Reinhold: Isis regina - Zeus Sarapis: Die griechisch-ägyptische Religion nach dean Quellen dargestellt, Bibliotheca Teubneriana, Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana Series, Walter de Gruyter, 2001, páx. 38.
  37. Kessler, Y.. Dionysian Monotheism in Nea Paphos, Cyprus.
  38. Hengel, Martin (2005). Studies in Early Christology, páx. 331. ISBN 0567042804.
  39. Powell(2007).
  40. Pausanias vi.26.1; Atenéu, Deipnosofistas ii.34a.
  41. Plinio, Naturalis Historia ii.106 y xxxi.16; citáu en Cotter, Wendy (1999). Miracles in Greco-Roman antiquity: a sourcebook. Londres, Nueva York: Routledge, páx. 165. ISBN 9780415118637.
  42. Ridderbos, Herman N. (1997). The Gospel according to John: a theological commentary. Grand Rapids: W. B. Eerdmans Publishing, páx. 110. ISBN 9780802804532.
  43. Noetzel, Heinz (1960). Christus und Dionysos: Bemerkungen zum religionsgeschichtlichen Hintergrund von Johannes 2, I-II. Stuttgart: Calwer Verlag. OCLC 1636832.
  44. Wick, Peter (2004). escritu en Roma. «Jesus gegen Dionysos? Ein Beitrag zur Kontextualisierung des Johannesevangeliums». Biblica (Pontifical Biblical Institute) 85 (2):  páxs. 179-98. http://www.bsw.org/?l=71851&a=Comm06.html. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2007. 
  45. Juan Alberto Corral (25 de xunetu de 2014). «Liberalia (El regresu de Dionisos)». Consultáu'l 25/072014.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]
  • Himnu homéricu (VII) a Dioniso.