Saltar al conteníu

Gladiator

De Wikipedia
Gladiator
Datos
Títulu orixinal Gladiator (en)
Xéneru péplum (es) Traducir[1], melodrama (es) Traducir, cine d'aición, cine dramáticu, cine d'aventures, cine épicu y cine históricu
País d'orixe Reinu Xuníu y Estaos Xuníos
Estrenu 5 mayu 2000 (Estaos Xuníos)
25 mayu 2000 (Alemaña)
19 mayu 2000 (Suecia)
2000
Idioma orixinal inglés
Duración 155 min
Llugar de la narración Arxelia y Roma[5]
Rodaxe Malta y Marruecos
Formatu 2.35:1
Color en color
Ficha téunica
Direición Ridley Scott[1]
Producción Douglas Wick[5], David Franzoni[5], Branko Lustig[6] y Terry Needham
Productor executivu Laurie MacDonald[7], Walter F. Parkes[7] y Ridley Scott[7]
Guión John Logan
William Nicholson
David Franzoni
Música Hans Zimmer, Lisa Gerrard y Djivan Gasparyan
Fotografía John Mathieson
Edición Pietro Scalia
Diseñador de producción Arthur Max
Repartu Russell Crowe[1], Joaquin Phoenix[1], Connie Nielsen[1], Richard Harris[8], Oliver Reed[1], Djimon Hounsou[8], Derek Jacobi[8], Tomes Arana[8], David Hemmings[8], Ralf Moeller (es) Traducir, Spencer Treat Clark[8], David Schofield[9], John Shrapnel[9], Tommy Flanagan[9], Giannina Facio, Giorgio Cantarini[9], Tony Curran[9], David Bailie[9], John Quinn[9], Omid Djalili[9], Sven-Ole Thorsen[9], Allan Corduner[10] y Adam Levy
Ver llista completa
Compañíes
Productora Universal Studios, DreamWorks Pictures (es) Traducir[11], Scott Free Productions, Mill Film (en) Traducir, C & L (en) Traducir y Dawliz (en) Traducir
Distribuidora DreamWorks Pictures (es) Traducir y UIP-Duna Film
Costu 103 000 000 $[12]
Recaldación 460 583 960 $ (mundial)
Premios y nominaciones
Premios
Nominaciones
Calificaciones
CNC tolos públicos[16] y avisu[16]
FSK FSK 16 (es) Traducir
JMK llibre dende los 14 años
Medierådet pa mayores de 15 años[17]
Gladiator Gladiator 2 (es) Traducir
Enllaces esternos
Ficha n'IMDb
Ficha en FilmAffinity
Cambiar los datos en Wikidata

Gladiator ye una película épica del xéneru péplum y aición de 2000 dirixida por Ridley Scott y protagonizada por Russell Crowe, Joaquin Phoenix, Connie Nielsen, Ralf Möller, Oliver Reed, Djimon Hounsou, Derek Jacobi, John Shrapnel y Richard Harris. Crowe interpreta a Máximu Décimu Meridio, un lleal xeneral hispanu del exércitu de l'Antigua Roma, que ye traicionáu por Cómodu, l'ambiciosu fíu del emperador, quien asesinó al so padre y fíxose col tronu. Forzáu a convertise en esclavu, Máximu trunfa como gladiador mientres nagua por vengar la muerte de la so familia y el so emperador.

Estrenada'l 5 de mayu de 2000, Gladiator foi un ésitu tantu pola crítica como del públicu y contribuyó al curtiu resurdir del cine épicu históricu. La película recibió numberosos premios y nominaciones, incluyíos cinco Óscar na 73º edición de l'Academia estauxunidense ente los que se destacar el d'meyor película y meyor actor pa Crowe.

Argumentu

[editar | editar la fonte]

Nel añu 180 d. C. el xeneral hispanorromano Máximu Décimu Meridio lidera al exércitu romanu escontra una importante victoria sobre les tribus xermániques cerca de Vindobona, poniendo fin a una llarga guerra nel limes del imperiu romanu. Gánase asina la estima del vieyu y enfermu emperador Marco Aurelio, quien a pesar de tener un fíu, Cómodu, decide qu'a la so muerte seya los xeneral el qu'ostente'l poder temporal hasta que'l senáu de Roma asuma finalmente'l gobiernu del imperiu. Cuando'l so padre infórma-y de la so decisión, Cómodu asesina al so proxenitor nun ataque de rabia y faise col poder. Cómodu intenta ganase la llealtá de Máximu, pero'l militar decatar de lo qu'asocedió. Nesi momentu'l xeneral ye traicionáu pol so amigu, Quintu, que al so pesar instrúi a los pretorianos por que lo executen a él y a la so familia en Hispania. Máximu consigue desfacer de los sos verdugos y entama la torna al so llar a toa velocidá, pero nun llega a tiempu de salvar a la so muyer y al so fíu.

Dempués de soterralos, Máximu queda inconsciente pol cansanciu, el dolor de la perda, y por una fonda firida causada mientres la so fallida execución, momentu en que cai en manes d'esclavistes que lu treslladen a Zucchabar, nel norte d'África. Ellí ye mercáu pol lanista Próximu y obligáu a lluchar como gladiador nel sable. Conoz y entabla amistá con Juba y Hagen, el primeru de los cualos píde-y que tenga fe y nun desespere, que finalmente s'axuntará cola so familia na otra vida.

Mentanto, en Roma, Cómodu ye coronáu emperador y ordena que s'empecipien dellos meses de xuegos y lluches de gladiadores. N'África, Máximu demuestra ser un feroz gladiador, diestru nel combate y líder nato. Finalmente acaba siendo lleváu a lluchar nel pimpanu Coliséu de Roma, onde los homes de Próximu son contrataos pa combatir nuna recreación de la batalla de Zama. Despintando la so cara con un yelmu, Máximu lidera a los sos compañeros de combate y consigue una inesperada victoria cola que se ganen a un públicu que clamia poles sos vides. Impresionáu, Cómodu baxa al sable pa conocer a los lluchadores y ordena al gladiador xefe que revele la so identidá. Esti vuélvese, afayando la so cara, y diz-y: «Llámome Máximu Décimu Meridio, comandante de los Exércitos del Norte, xeneral de les Lexones Felix, lleal servidor del verdaderu emperador Marco Aurelio, padre d'un fíu asesináu, home d'una muyer asesinada, y voi algamar la mio vengación nesta vida o na otra».

Más tarde, Máximu, adoráu pol públicu, combate contra l'invictu gladiador Tigris de la Galia, al que llogra vencer pero respeta la vida, en contra del deséu de Cómodu. El populacho bautizar por ello «Máximu'l caritatible», la so popularidá dispárase y Cómodu ve asina atayaos los sos intentos de matar al antiguu xeneral, pos la so muerte fadría-y perder el favor del pueblu romanu. Tres esti combate l'antiguu criáu de Máximu, Cicerón, poner en contautu con él y diz-y que'l so exércitu inda-y ye fiel. Entós Máximu empieza a conspirar contra Cómodu xunto a la hermana d'este, Lucila, que siempres tuvo namorada d'él, y el senador Graco, cola finalidá última d'axuntase col so exércitu y completar la so vengación derrocando y matando al emperador. Sicasí, Cómodu barruntu de la traición que ta urdiendo contra él la so propia hermana y l'amenaza con matar al so fíu si nun lu revela tola combalechadura. Mientres l'intentu de fuxida de Máximu, la guardia pretoriana de Cómodu ataca la escuela de gladiadores, matando a Hagen y a Próximu. Juba y los sobrevivientes son encarcelaos, ente que Máximu llogra llegar a les muralles de la ciudá al traviés de túneles. Ellí afaya que cayó nuna trampa: Cicerón ye asesináu y él prindáu.

Desesperáu por acabar con Máximu y demostrar el so grandor, Cómodu prepara un combate nel Coliséu contra'l popular gladiador. Antes d'empezar el combate, y sabiendo de la so superioridá nel cuerpu a cuerpu, l'emperador apuñala nel llombu a Máximu. A pesar de tar quebráu, mientres el combate Máximu llogra desarmar al emperador, quien pide desesperáu una espada a Quintu, xefe del so guardia. Esti negar a apurrí-yla y ordena a los sos homes que faigan lo mesmo. Cómodu saca nesi momentu un estilete que tenía ocultu so l'armadura, pero Máximu, nun últimu esfuerciu, suxetar el brazu, clavar al emperador nel gargüelu y acaba cola so vida.

El morrebundu Máximu, sangráu pola puñalada que-y solmenó Cómodu, tien una visión de la so familia na otra vida. Quintu pronuncia'l so nome, y nesi momentu Máximu pidi como últimu deséu que lliberen a los sos homes y que'l senador Graco seya restablecíu, dempués recuerda les pallabres de Marco Aurelio sobre'l grandor de Roma. Entós esbarrúmbase nel sable y Lucila cuerre al so llau. Na so última visión antes de morrer, axuntar cola so familia. Lucila honra la so memoria con unes pallabres y pide que porten el so cuerpu a costazos, que ye sacáu del sable por Graco y los sos compañeros gladiadores. Al anochecer, Juba sotierra nel sable del Coliséu los dos pequeñes figures coles que Máximu rezaba a la so muyer y el so fíu y bisbisa: «Agora somos llibres. Volveremos venos. Pero entá non... entá non».

Repartu principal

[editar | editar la fonte]
Russell Crowe ye Máximu.
Joaquin Phoenix ye Cómodu.
Connie Nielsen ye Lucila.
  • Russell Crowe a lo más Décimu Meridio, un legáu hispanorromano obligáu a convertise n'esclavu que busca vengación contra Cómodu, dempués del asesinatu de la so familia. Primeramente ganárase l'enfotu de Marco Aurelio y l'amor y almiración de Lucila. Provién de cerca de Trujillo, na provincia española de Cáceres.[18] Máximu ye un personaxe ficcional inspiráu parcialmente en Marcu Nonio Macrino, Narcisu y Cincinato.[19][20] Mel Gibson foi la primer opción pal papel, pero esti lo refugó diciendo que se sentía demasiao mayor pa desempeñar un personaxe como esi.[21] Otru actor que tamién se consideró foi Antonio Banderas.[22]
  • Joaquin Phoenix como Cómodu, el conrotu, maldadosu ya inmoral fíu de Marco Aurelio. Asesina al so padre cuando s'entera de que Máximu va tener poderes d'emperador en funciones hasta que se formara una nueva república.
  • Connie Nielsen como Galeria Lucila, primer amante de Máximu y fía mayor de Marco Aurelio que, apocayá, quedárase vilba. Ella aguantar a los anticipos incestuosos col so hermanu que-y odia, ente que tamién tien que protexer al so fíu, Lucio, de la roxura y corrupción del so hermanu.
  • Oliver Reed como Antonio Próximu, un vieyu y aspru entrenador de gladiadores que merca a Máximu nel norte d'África. Este foi un antiguu gladiador que foi lliberáu por Marcu Aurelio, que-y dio a Máximu la so armadura y una oportunidá de lliberar.
  • Derek Jacobi como'l senador Graco, un miembru del senáu romanu que s'opón al gobiernu de Cómodu. Ye aliáu de Máximu y Lucila.
  • Djimon Hounsou como Juba, un miembru d'una tribu numidia que ye atrapáu na so casa, xunto a la so familia, por comerciantes d'esclavos. Apuerta a el meyor aliao y amigo de Máximu.
  • Ralf Möller como Hagen. Gladiador xermánicu, el meyor lluchador de Próximu. va faese amigu de Máximu y va morrer defendiéndolo.
  • Tomas Arana como Quintu. Xeneral romanu que traiciona a Máximu. Convertir en xefe de la guardia pretoriana de Cómodu, pero nun-y empresta ayuda nel so combate final contra Máximu.
  • Sven-Ole Thorsen como Tigris de la Galia. Gladiador invictu que combate contra Máximu.
  • David Hemmings como Casio. Organizador de les lluches de gladiadores nel Coliséu.

Producción

[editar | editar la fonte]

Gladiator basar nuna hestoria orixinal de David Franzoni, autor del primer borrador.[23] Franzoni llegó a un alcuerdu con DreamWorks pa escribir y coproducir tres películes gracies a la solidez del so anterior trabayu, el guión de la película Amistá de Steven Spielberg, un filme que-y dio gran reputación a DreamWorks. Franzoni nun yera un eruditu nel mundu de l'antigüedá clásica, polo que s'inspiró del ensayu de 1958 de Daniel P. Mannix, Those About to Die, y decidió basar la so hestoria en Cómodu en lleendo la Historia Augusta, qu'arrexunta biografíes d'emperadores romanos. Nel primer borrador de Franzoni, fecháu'l 4 d'abril de 1998, el protagonista llamábase Narcisu, un gladiador de l'antigua Roma que, según les fontes de Herodiano y Dion Casio, esgañó a Cómodu hasta matalo.[24]

Pollice Trato (1872), cuadru del pintor francés Jean-Léon Gérôme que sirvió d'inspiración pal diseñu visual de la película.

Los productores Walter F. Parkes y Douglas Wick poner en contautu con Ridley Scott. Amosáron-y el cuadru Pollice Trato, pintáu pol artista francés Jean-Léon Gérôme en 1872.[25] Al direutor británicu empezó a seduci-y la idea de recrear na gran pantalla'l mundu de l'Antigua Roma, pero pensó que los diálogos del guión de Franzoni precisaben retoques y encargólu a John Logan que lo modificar hasta que fuera más del so presto. Logan rescribió gran parte del primer actu y tomó la decisión de matar a la familia de Máximu p'amontar la motivación del protagonista.[26]

Dos selmanes antes d'empecipiar la filmación, los actores quexar del guión. Por ello, llamar a William Nicholson a los estudios Shepperton por que diera al protagonista un calter más sensible modificando la rellación col so amigu Juba y desenvolvió la conexón emocional del protagonista col más allá, pos dixo que «nun quería ver solo una película sobre un home que quería matar a daquién».[26] Pidir a David Franzoni que revisara les aportaciones de Logan y Nicholson, y nesti procesu impunxo'l so papel de productor: Nicholson empezó a volver al guión orixinal de Franzoni y a lleer ciertes escenes. Franzoni ayudó a relaborar creativamente el llibretu y nel so rol de productor defendió'l so primer borrador y lo acertao de la so visión orixinal.[27] Franzoni acabaría ganando l'Óscar de l'Academia a meyor película xunto con Douglas Wick y Branko Lustig.[23]

El guión foi reescritu más vegaes según les suxerencies y pidimientos de Russell Crowe, que cuestionó tolos aspeutos del llibretu y coló del set de rodaxe al nun llograr respuestes. Según un executivu de DreamWorks, «[Crowe] intentó rescribir tol guión sobre la marcha. ¿Conoz la frase del tráiler, 'voi algamar la mio vengación nesta vida o na otra'? Pos de primeres negóse rotundamente a pronunciala».[28] Nicholson, el tercer y últimu guionista, afirmó que Crowe díxo-y: «Les tos frases son basura, pero yo soi'l meyor actor del mundu y puedo faer qu'inclusive la basura suene bien».[29]

Ridley Scott, direutor de Gladiator.

Mientres la preparación de la película, Scott emplegó dellos meses desenvolviendo los guiones gráficos de la trama.[30] Los miembros del equipu pasaron seis selmanes buscando llocalizaciones dientro de lo que fueron territorios del Imperiu Romanu, ente ellos Italia, Francia, el norte d'África ya Inglaterra.[31] Tol atrezo, decoraos y indumentaria de la película fueron ellaboraos pol equipu de la película porque fuera bien caru mercalos y pola escasez de los mesmos.[32] La empresa Armordillo Ltd. de Rod Vass creó 100 armadures y 550 traxes de poliuretano, pa que la so construcción desenvolvió esta compañía l'esclusivu sistema de poliuretano proyeutáu que s'emplegaba per vegada primera nesta producción y que dexó crear 27 500 pieces d'armadura en solu trés meses.[32]

La película rodar en tres escenarios principales ente xineru y mayu de 1999. La batalla inicial nel monte de Germania se filmó mientres tres selmanes nel monte Bourne, cerca de Farnham, nel condáu inglés de Surrey.[33] Cuando Ridley Scott tuvo noticia de que la Forestry Commission, l'organismu encargáu de xestionar los montes británicos, tenía planes pa baltar el monte, convencer por que dexaren filmar la escena ellí y quemar el monte nel procesu.[34] Scott y el direutor de fotografía John Mathieson utilizaron delles cámares que filmaban a distintes velocidaes de fotogrames, de manera similar a la téunica utilizada nes secuencies de batalles de la película Saving Private Ryan (1998).[35] L'equipu dempués treslladóse a Uarzazate, Marruecos, onde mientres tres selmanes filmaron xunto a la cordal del Atles les escenes de los esclavos, el viaxe pol desiertu y la escuela de gladiadores de Próximu.[36] L'anfiteatru nel que Máximu llibra los sos primeros combates foi llevantáu con materiales y téuniques locales que sirvieron pa crear 30.000 lladriyos d'adobe.[37]

Finalmente, les escenes de l'antigua Roma rodar mientres 19 selmanes en Fort Ricasoli, Malta,[38][39] onde se construyó un retruque d'un terciu del Coliséu de Roma, de casi 16 metros d'altor y fecha na so mayoría de yelsu y contrachapáu. Esti retruque tardó dellos meses en llevantase y costó alredor d'un millón de dólares.[40] Los otros dos tercios d'altor del enorme anfiteatru añadiéronse digitalmente cola ayuda de pantalles azules.[41][42] Nel otru estremu del complexu almacenaben una rica variedá de atrezo de cais, columnates, puertes, estatues y places pa completar el restu de decoraos necesarios pa la filmación. Les necesidaes d'esti complexu yeren cubiertes por un campamentu de tiendes de campaña en que se topaben los camarinos, almacenes, armeros y otros servicios.[38]

Banda sonora

[editar | editar la fonte]
Gladiator
Datos
Tipu película
Distribución videu so demanda
Intérprete Hans Zimmer
Idioma inglés
Xéneru péplum (es) Traducir, melodrama (es) Traducir, cine d'aición, cine dramáticu, cine d'aventures, cine épicu y cine históricu
Compositor Hans Zimmer, Lisa Gerrard y Djivan Gasparyan
Productor Douglas Wick, David Franzoni, Branko Lustig y Terry Needham
País Bandera del Reinu Xuníu Reinu Xuníu
Bandera de Estaos Xuníos d'América Estaos Xuníos
Fecha publicación 5 mayu 2000[2], 25 mayu 2000[3], 19 mayu 2000[4] y 2000
Duración 1:01:31[43]
Cronoloxía de Hans Zimmer
Gladiator Gladiator 2 (es) Traducir
Cambiar los datos en Wikidata

La célebre banda sonora de Gladiator, nomada al Óscar, foi compuesta por Hans Zimmer y Lisa Gerrard y empobinada por Gavin Greenaway. Zimmer en principiu tuvo cuenta de recurrir a la vocalista israelina Ofra Haza, cola que trabayara en El príncipe d'Exiptu, pero la intérprete finó en febreru de 2000 primero que pudiera empezar a grabar. Nel so llugar escoyó a l'australiana Lisa Gerrard.[47] La música de munches de les escenes de batalla comparáronse pola so semeyanza con Mars: The Bringer of War de Gustav Holst, y en 2006 la Holst Foundation demandó a Zimmer por un supuestu plaxu.[48][49] Otra clara evocación musical puede escuchase na escena de la entrada triunfal de Cómodu en Roma, realzada por una composición musical que claramente recuerda a dos seiciones de L'aniellu del nibelungo de Richard Wagner, el L'oru del Rin y El ocaso de los dioses.[50][51]

El 27 de febreru de 2001, casi un añu dempués de la puesta en venta de la banda sonora de la película, Decca Records produció Gladiator: More Music From the Motion Picture, y en 2005 la mesma discográfica estrenó Gladiator: Special Anniversary Edition, con dos CD qu'arrexuntaben los dos anteriores ediciones. En 2003, Luciano Pavarotti fixo pública una grabación de sigo mesmu interpretando un cantar de la película y dixo que llamentaba refugar nel so día una ufierta que-y fixeron pa cantala pal filme.[52] Amás, ye una de les bandes sonores más vendíes de tolos tiempos con una socesión de 17 cantares, enlistadas de siguío:[53][44]

La compañía británica de posproducción The Mill foi la responsable de gran parte de los efeutos especiales Imaxe xenerada por ordenador xeneraos por ordenador que s'añader a la película. Ente les sos creaciones tuvieron trucos como los d'integrar nos combates nel Coliséu a tigres reales que s'habíen filmado por separáu delantre de cromes azules, añader cercos de fumu y estender el vuelu de les fleches incendiaries que los romanos llancen na batalla inicial de la película por que cayeren tan lloñe como debíen. Coles mesmes, esta compañía multiplicó digitalmente el númberu de soldaos na batalla de Germania, tresformando los 2000 extras qu'intervinieron nel rodaxe en 35 000 combatientes, qu'amás teníen de tener aspeutu creíble y combatir mientres la llucha.[54] Pa consiguilo, The Mill filmó a dellos actores dende distintos ángulos y realizando distintes aiciones y rexistró digitalmente los sos movimientos con ferramientes de captura de movimientu pa terminar creando composiciones tridimensionales.[42] El berru de guerra de los xermanos que combaten de primeres del filme foi tomáu de la película Zulú (1964), una de les películes favorites de Ridley Scott.[55] Auníu a ello, la compañía ellaboró alredor de 90 tomes con efeutos especiales que sumaron aproximao nueve minutos del metraxe de Gladiator.[56]

El repentín fallecimientu en Malta del actor Oliver Reed antes del final del rodaxe por causa de un infartu obligó a realizar un inesperáu trabayu en posproducción. The Mill creó un cuerpu dixital pa doblar al fináu Reed nes escenes que quedaben por rodar de Próximu.[42] Pa ello se filmó a otros actores nun decoráu en solombres y sobre el so cares asitióse una mázcara de Oliver Reed xenerada por ordenador, daqué que tuvo un costu de 3,2 millones de dólares pa dos minutos de película.[57][58] John Nelson, supervisor d'efeutos visuales, dixo sobre la decisión d'incluyir esti metraxe adicional: «Lo que fiximos foi pocu comparáu con otres de los nuesos llabores na película. Foi muncho más grande lo que fizo Oliver, pos interpretó un inspirador y emotivu papel. Tou lo que fiximos foi ayudar a terminalo».[57] La película ta dedicada a la memoria de Reed.[59]

Carauterístiques téuniques

[editar | editar la fonte]

Pa la so grabación, utilizar hasta cuatro tipos de cámara, toes elles creaes por Panavision y con lentes Primu. El modelu Panaflex Gold II tien capacidá por que les imáxenes captaes tengan un nivel de ruiu bien amenorgáu, ente que la Panaflex Platinum tien un visor de correición del color.[60][61][62] Pela so parte, l'Aaton 35-III ye carauterística pola so sincronización de soníu de perfil baxu y l'Arriflex 35-III ye bultable por tener una lleva pa dexar un espaciu abondu de tiempu pa estabilizar la grabación ensin necesidá d'un pasador de rexistru.[60][63][64]

Con una rellación d'aspeutu de 2,35:1, la cinta tien un formatu de negativu de 35 mm. Pela so parte, los amiestos d'audiu son de sistemes DTS, Dolby Digital y SDDS. Tou este proceso de construcción de la película llevar a cabu nos llaboratorios de Technicolor, nel distritu de Hollywood de Los Angeles. La duración ye d'una hora y 35 minutos, pero varia dependiendo de los extras qu'incluyan delles versiones, tales como comentarios del direutor.[60]

Exactitú histórica

[editar | editar la fonte]

Desarrollu

[editar | editar la fonte]
El Coliséu, el anfiteatru romanu onde tienen llugar les lluches de gladiadores de la película.

La película básase bien llibremente en fechos históricos. Ridley Scott pretendía retratar la Roma Antigua con más precisión qu'en nenguna película anterior y pallo contrató a dellos historiadores y asesores. A pesar d'ello, el filme dexó de llau de forma totalmente deliberada dellos acontecimientos históricos en favor de la so trama, dalgunos pa caltener la continuidá, otros por razones práutiques o de seguridá. Por cuenta de que les anteriores películes de Hollywood sobre Roma influyeren na perceición que la xente tenía d'esta cultura de l'antigüedá, dellos fechos históricos verídicos yeren, d'acordies con Scott, «demasiáu increíbles» pa ser incluyíos. Por casu, n'unu de los primeros borradores del guión los gladiadores espublizaben nel sable diversos productos, daqué que ye históricamente ciertu pero que nun se llegó a rodar porque los espectadores del filme pensaríen que se trataba d'un anacronismu.[65]

Siquier unu de los asesores históricos del filme arrenunció al so llabor en vista de los cambeos que se diben a faer y otru pidió nun ser mentáu nos creitos (Ridley Scott diz nos comentarios del DVD de la película que l'espertu preguntaba constantemente: «¿ú la prueba de que ciertes coses fueron esautamente como ellos dicen?»). L'historiador Allen Ward, de la universidá de Connecticut, cree que la exactitú histórica nun restaría interés o emoción a Gladiator y afirmó: «el creadores precisen tomase delles llicencies poétiques, pero ello nun tendría de ser un bufé llibre pa despreciar de manera tan clara los fechos históricos na ficción cinematográfica».[66][67]

Ficcionalización

[editar | editar la fonte]
Bustu del emperador Cómodu (161-192 d. C.) afatiáu como Hércules. Museos Capitolinos, Roma.

L'auténticu emperador Marco Aurelio morrió de peste en Vindobona y non asesináu pol so fíu Cómodu. El personaxe de Máximu ye ficticiu, anque dalgunos de los sos calteres y fechos asemeyar a los de personaxes reales como Narcisu (l'auténticu asesín de Cómodu),[68] Espartaco (que lideró una famosa revuelta d'esclavos), Cincinato (un granxeru qu'acabó siendo dictador, salvó a Roma de la invasión y depués arrenunció a un cargu que duraba seis meses cuando solo llevaba quince díes nél)[69][70][71] y Marcu Nonio Macrino (un lleal xeneral, cónsul nel 154 d. C. y amigu de Marco Aurelio).[72][73] Cómodu llegó a combatir como gladiador nel Coliséu, un espectáculu que lu encantar, pero acabó los sos díes esgañáu na bañera pol lluchador Narcisu, non nel sable de combate.[66] Amás, reinó trés años xunto a Marco Aurelio y dolce en solitariu, más tiempu que'l curtiu periodu que paez narrar la película.[66] El nome Máximu Décimu Meridio nun ye correutu d'alcuerdu a les convenciones de nomes romanos. Lo correcto sería usar Décimu Meridio Máximu, pos Máximu ye'l cognomen y Décimu el praenomen.[66]

La personalidá de Máximu tien traces sacaes de los escritos del historiador Herodiano y les sos aiciones guarden grandes semeyances coles de Claudio Pompeyanu, un romanu d'orixe siriu que se casó con Lucila, fía del emperador Marco Aurelio, dempués de qu'ella enviudara de Lucio Vero. Créese que Marco Aurelio pudo pretender que Pompeyanu asoceder como emperador de Roma en llugar del so fíu Cómodu, pero nun foi asina. Pompeyanu nun intervieno en nengún de les intrigues pa derrocar a Cómodu y ye un personaxe históricu que nun apaez en Gladiator.[66]

Na película'l personaxe d'Antonio Próximu, el lanista, afirma que Marco Aurelio prohibió les lluches de gladiadores en Roma y ello obligó a toos lo que se dedicaben a esos xuegos a treslladase a les provincies romanes del norte d'África. L'auténticu emperador Marco Aurelio tan solo prohibió los combates de gladiadores en Antioquía en castigu pol sofitu d'esta ciudá al rebalbu Avidio Casio. Na antigua Roma nunca se prohibieron los xuegos. Sicasí, sí ye ciertu que cuando l'emperador empezó a obligar a los gladiadores a apuntase nes lexones romanes, la falta de lluchadores dexó a los lanistas como Próximu arriquecese por aciu l'aumentu del preciu de los sos servicios.[74]

Anacronismos

[editar | editar la fonte]

Gladiator incurre en numberosos anacronismos na so ambientación histórica, como evidencia la indumentaria de munchos personaxes. Dellos soldaos llucen cascos de fantasía, les tires de cueru envolubraes alredor de los sos brazos tampoco s'usaron na Antigua Roma y la so inclusión ye frutu d'una tradición cinematográfica que gusta d'asitiar estos adornos a xente de periodos históricos antiguos. Anque la película ta ambientada a finales del sieglu II d. C., l'armadura imperial gala (lorica segmentata) y los cascos de los soldaos son propios d'un sieglu antes y hacia l'añu 100 fueron sustituyíos por nuevu modelos. Coles mesmes, los portaestandartes (aquilifer), centuriones, caballería y les tropes auxiliares romanes diríen protexíos nesa dómina con una armadura d'escames, la lorica squamata. Pela so parte, les tribus xermanes apaecen vistíes con ropes más propies de la Edá de Piedra que del sieglu II d. C.[75]

La caballería romana apaez usando estribos, pero eso ye un anacronismu porque les fuercies montaes del Exércitu romanu enxamás los usaron, nel so llugar emplegaben sielles de montar con dos pomos. Los estribos solo emplegábense por razones de seguridá mientres el periodu d'aprendizaxe pa montar cola siella romana de doble pomo.[74][76] Les catapultes y les balistes, que tamién apaecen na batalla inicial del filme, yeren máquines de guerra que los romanos nun usaríen nun combate metanes un monte, pos taben acutaes pa los asedios y casi nunca s'emplegaríen en batalles campales.[74] Los miembros de la guardia pretoriana de la película visten toos uniformes negros, anque nun esisten evidencies históriques que lo demuestren. Nuna campaña militar vistíen de normal l'equipamientu estándar d'un lexonariu anque con dellos detalles decorativos distintivos.[77]

Na primer imaxe panorámica de l'antigua ciudá de Roma qu'apaez en Gladiator reparar dellos edificios que nun esistíen nesa dómina. Ye'l casu de la bien visible Basílica de Majencio, qu'en realidá se construyó abondo dempués, ente los años 306 y 312 d. C.[78]

Inspiración

[editar | editar la fonte]

Na trama de Gladiator influyeron dos películes de Hollywood de los años 1960 del xéneru péplum: La cayida del Imperiu Romanu y Spartacus.[79] De la primera toma dellos puntos clave del so argumentu, como la hestoria de Livio, quien, al igual que Máximu en Gladiator, preténdese que seya socesor de Marco Aurelio. Livio ta namoráu de Lucila y quier casase con ella, ente qu'en Gladiator Máximu yá ta felizmente casáu anque tiempu tras tuvo namoráu de la fía del emperador. En dambos filmes Marco Aurelio ye asesináu: en La cayida l'imperiu romanu ye un grupu de conspiradores ayenos a Cómodu'l que lo envelena, en Gladiator ye'l mesmu Cómodu quien lo afuega. Na película de los años 1960 Cómodu trata d'atraer a Livio escontra la so visión del imperiu en contraste cola del so padre, na película de Ridley Scott, cuando Cómodu fracasa nel so intentu de ganase a Máximu, ordena la execución de la so familia y falla n'asesinar al xeneral. En dambes películes los respeutivos protagonistes, Livio y Máximu, maten a Cómodu en combate individual, el primeru pa salvar a Lucila y el segundu pa vengar la muerte de la so familia, pero los dos tamién lu faen pensando nel bien y el grandor de Roma.

Scott reconoció que Spartacus y [[Ben-Hur (película de 1959)|]] influyeron na so película: «Estes películes yeren parte de la mio mocedá. Pero nos alboreceres del nuevu mileniu pensé que yera'l momentu ideal de revisitar el que pudo ser el momentu más importante de los dos últimos milenios (si non de tola Historia), el cumal y el principiu del fin del mayor poder militar y políticu que'l mundu conociera».[80]

La célebre película Spartacus, dirixida por Stanley Kubrick en 1960, yá tratara la tema de los gladiadores, y amás nella yá apaecía un tal senador Graco (nome d'un par de tribunos revolucionarios del sieglu II e.C.), qu'en dambos filmes tien aspeutu d'un veteranu home d'estáu qu'intenta salvaguardar los antiguos derechos del senáu romanu en contra d'un ambiciosu autócrataMarcu Licinio Gruesu en Spartacus y Cómodu en Gladiator—. En dambos filmes hai una secuencia idéntica na qu'un gladiador (Máximu equí, el Draba interpretáu por Woody Strode en Spartacus) refundia la so arma a la cávea dempués d'un combate y antes d'una llinia de diálogu: «Roma ye alteriar», felicidá na película de Scott por Graco y por Xuliu César en Spartacus.

La recreación de la entrada de Cómodu en Roma recuerda la imaginería del documental propagandísticu nazi de Leni Riefenstahl, El trunfu de la voluntá (1934), anque Scott puntualizó que la iconografía de los congresos nazis taba de xacíu inspirada na del imperiu romanu. Gladiator reflexa enforma de la procesión d'Adolf Hitler. El filme nazi empieza con una vista aérea de Hitler llegando n'avión, ente que Scott amuesa tamién un planu aereu de la Roma antigua, siguíu rápido d'un planu de los ensames viendo a Cómodu pasar en carru ante ellos.[81] Lo primero qu'apaez nel documental alemán ye l'águila nazi, en Gladiator tamién apaez la estatua d'una águila a lo cimero d'un arcu de trunfu. Nun momentu de la película propagandística alemana una neña apúrre-y flores a Hitler, ente que Cómodu tamién ye recibíu por delles neñes que-y llancen flores.[82]

Receición

[editar | editar la fonte]

Comercial

[editar | editar la fonte]

Gladiator estrenar en 2938 sales de cine d'Estaos Xuníos y recaldó 34,83 millones de dólares na so primer fin de selmana.[83] En dos selmanes la so recaldación na taquilla norteamericana devasó los 103 millones de dólares. Foi una de les películes más taquilleres del añu 2000 y recaldó en tol mundu más de 457 millones de dólares.[84]

Gladiator recibió crítiques mayormente positives, en concretu d'un 78% de los críticos sondiaos pola páxina web Rotten Tomatoes, que rexistró un 7 sobre 10 de nota media.[85] Na páxina Metacritic la película llogró una calificación favorable de 64/100 sobre la base de 37 reseñes de críticos de prestíu.[86] La CNN afirmó que la batalla de Germania yera una «de les sos batalles de cine favorites»,[87] ente que la revista Entertainment Weekly asitió a Máximu nel sestu llugar de la so llista d'héroes d'aición favoritos pola poderosa y conmovedora interpretación de Crowe».[88] En 2004 la canal británica Channel 4 realizó una encuesta qu'asitió a Gladiator nel sestu llugar de les meyores películes de la historia del cine.[89] Paul Ashbourne, famosu críticu de cine, dio-y al filme «trés pulgares enriba» y dixo que yera la so película favorita de tola historia pos tenía una sólida trama argumental que nos tresporta a los tiempos de l'antigua Roma. Entertainment Weekly incluyó la película de Scott ente lo meyor de la década.[90]

El filme tamién tuvo los sos detractores. El prestixosu críticu Roger Ebert en particular criticó duramente l'aspeutu del filme por ser «turbiu, confusu ya indistintu». Tamién se burlló del guión porque na so opinión «utiliza la depresión como sustitutu de la personalidá, amás de creer que si los personaxes tán amarguríos y lo suficientemente malhumoraos, nun vamos dar cuenta de lo aburríos que son».[91]

Premiu Óscar[92]
1. Meyor película, Douglas Wick, David Franzoni y Branko Lustig
2. Meyor actor, Russell Crowe
3. Meyor diseñu de vestuariu, Janty Yates
4. Meyores efeutos visuales, John Nelson, Neil Corbould, Tim Burke y Rob Harvey
5. Meyor soníu
Premiu Globu d'Oru
1. Meyor película dramática
2. Meyor banda sonora
Premios BAFTA
1. Meyor película
2. Meyor montaxe
3. Meyor fotografia
4. Meyor diseñu de producción

Gladiator foi nomada a los premios de 36 ceremonies distintes, incluyendo la 73ª edición de los premios Óscar, los premios BAFTA y los Globos d'Oru. D'un total de 119 nominaciones, la película ganó 48 premios.[93] La película ganó cinco premios de l'Academia y foi nomada n'otros siete categoríes, incluyendo Meyor Actor de Repartu (Joaquin Phoenix) y Meyor Direutor (Ridley Scott). Hubo ciertu discutiniu na so nominación a Meyor Banda Sonora, pos el premiu foi propuestu namái para Hans Zimmer y nun para Lisa Gerrard por cuenta de les normes de l'Academia norteamericana. Sicasí, finalmente, los dos ganaron el Globu d'Oru per Meyor banda sonora como co-compositores.

L'enorme ésitu de la película favoreció'l resurdimientu del interés pola antigua Roma, lo que'l periódicu The New York Times moteyó como «efeutu Gladiator».

Los escritores y editores llamar «efeutu Gladiator». Al esnob que llevamos dientro gústa-y pensar que siempres son llibros los que depués xeneren películes, pero nesti casu, son les películes (casu de Gladiator) les que crearon l'interés na antigüedá.[94]

Les ventes de los llibros Cicero: The Life and Times of Rome's Greatest Politician y la traducción de Gregory Hays de Meditaciones, de Marco Aurelio, aumentaron descomanadamente tres l'estrenu de la película.[94] El filme de Scott tamién recuperó'l xéneru péplum, el cine épicu históricu, en que'l qu'encuadren películes posteriores como Troya, King Arthur, Alexandru Magnu, 300, Kingdom of Heaven o Robin Hood (estos dos últimes empobinaes por el mesmu Ridley Scott).[95] El personaxe Máximu foi asitiáu nel puestu 12º na llista de los 50 meyores héroes y villanos ellaborada pola revista británica Total Film[96] y nel llugar 35º ente los 100 meyores personaxes del cine escoyíos pola revista Empire.[97] El personaxe de Máximu tamién apaez nuna tirada de sellos australianos llamada «Australian Legends», que inmortaliza a dellos actores ganadores del premiu Óscar.[98]

Remortina cancelada

[editar | editar la fonte]

En xunu de 2001 el productor Douglas Wick dixo que taba en desenvolvimientu una precuela de Gladiator.[99] Al añu siguiente Wick, Walter Parkes, David Franzoni y John Logan camudaron d'opinión y afirmaron que se rodaría una secuela ambientada quince años dempués,[100] cola Guardia Pretoriana gobernando Roma y un Lucio yá adultu tratando de conocer quien foi'l so auténticu padre. Sicasí, Russell Crowe taba interesáu en resucitar a Máximu y por ello investigó les creencies romanes sobre'l más allá.[101] Ridley Scott espresó'l so interés nesta idea, anque almitió que'l proyeutu tendría de recibir un nuevu títulu porque tenía bien pocu que ver colos gladiadores.[102] En 2006 Scott dixo qu'él y Crowe punxérense en contautu con Nick Cave pa la reescritura del filme, pero la idea nun espolletó.[103]

Formatu caseru

[editar | editar la fonte]

La película foi estrenada en DVD el 20 de payares de 2000. Dende entós foi puesta a la venta en numberoses versiones estendíes y especiales. La edición estendida en DVD poner a la venta n'agostu de 2005 y cuenta con unos quince minutos de metraxe que nun s'esibieron en cines. El montaxe orixinal, que Scott inda llama'l so «montaxe del direutor», tamién ta incluyíu. Coles mesmes esa edición presentaba nuevos comentarios del propiu direutor y del so protagonista Russell Crowe.[104]

Gladiator apaeció en formatu Blu-Ray en setiembre de 2009 como parte de Seriar Zafiru» de Paramount nuna edición con dos discos que venía acompañada d'extras similares a los vistos nos DVD: comentarios, meyores, escenes esaniciaes, documentales, guiones gráficos, galeríes d'imáxenes y les audiciones del repartu. Tamién traía, al igual que la edición estendida en DVD, el montaxe orixinal de cine y l'estendíu.[105] Esti primera Blu-Ray de la película recibió crítiques negatives pola probe calidá d'imaxe, alloñada a lo que puede ufiertar esti formatu pa una película moderna, polo qu'en 2010 apaeció una nueva versión cola imaxe remasterizada.[106]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 URL de la referencia: http://www.adorocinema.com/filmes/filme-24944/. Data de consulta: 14 abril 2016.
  2. 2,0 2,1 URL de la referencia: http://www.boxofficemojo.com/movies/?id=gladiator.htm.
  3. 3,0 3,1 «Internet Movie Database» (inglés). Consultáu'l 8 payares 2016.
  4. 4,0 4,1 URL de la referencia: http://www.sfi.se/sv/svensk-filmdatabas/Item/?itemid=42319&type=MOVIE&iv=Basic.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 URL de la referencia: https://europeanfilmawards.eu/en_EN/film/gladiator.5623. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20200411195614/https://europeanfilmawards.eu/en_EN/film/gladiator.5623. Data de consulta: 16 ochobre 2020.
  6. URL de la referencia: http://www.sinemalar.com/film/585/gladyator. Data de consulta: 14 abril 2016.
  7. 7,0 7,1 7,2 Afirmao en: Internet Movie Database. Identificador IMDb: tt0172495. Data de consulta: 14 avientu 2019. Llingua de la obra o nome: inglés.
  8. 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 URL de la referencia: http://www.bbfc.co.uk/releases/gladiator-1970-17. Data de consulta: 14 abril 2016.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 URL de la referencia: http://www.imdb.com/title/tt0172495/fullcredits. Data de consulta: 14 abril 2016.
  10. Afirmao en: ČSFD. Llingua de la obra o nome: checu. Data d'espublización: 2001.
  11. URL de la referencia: http://stopklatka.pl/film/gladiator. Data de consulta: 14 abril 2016.
  12. URL de la referencia: http://www.sbaer.uca.edu/research/allied/2005vegas/acctg%20&%20fina%20studies/30.pdf. Data de consulta: 19 febreru 2007. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20070227210623/http://www.sbaer.uca.edu/research/allied/2005vegas/acctg%20%26%20fina%20studies/30.pdf. Data d'archivu: 27 febreru 2007.
  13. URL de la referencia: https://www.boxofficemojo.com/movies/?id=gladiator.htm. Data de consulta: 9 marzu 2019.
  14. 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 Identificador IMDb: ev0000003/2001/1.
  15. URL de la referencia: https://www.europeanfilmacademy.org/2000.98.0.html. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20180426000955/https://www.europeanfilmacademy.org/2000.98.0.html. Data de consulta: 14 avientu 2019.
  16. 16,0 16,1 URL de la referencia: https://www.cnc.fr/professionnels/visas-et-classification/99762.
  17. Afirmao en: Filmografía Nacional Danesa.
  18. «Gladiator Script - Dialogue Transcript» (inglés). Script-O-Caña. Archiváu dende l'orixinal, el 28 d'avientu de 2010. Consultáu'l 29 de marzu de 2015.
  19. Squires, Nick (16 d'ochobre de 2008). «Gladiator tomb discovered by archeologists» (inglés). The Telegraph. Consultáu'l 29 de marzu de 2015.
  20. Cramer, Ruby. «“Team Cincinnatus”: Tom Steyer Draws Name From Roman Dictator» (inglés). BuzzFeed. Consultáu'l 29 de marzu de 2015.
  21. «Mel Gibson Gladiator» (inglés). KillerMovies. Consultáu'l 29 de marzu de 2015.
  22. ««Gladiator», dende Roma con ardor (guerreru)». ABC. Consultáu'l 29 de marzu de 2015.
  23. 23,0 23,1 Stax (4 d'abril de 2002). «The Stax Report's Five Scribes Edition» (inglés). IGN. Consultáu'l 27 de febreru de 2009.
  24. Salomon 2004, p. 3
  25. Landau 2000, p. 22
  26. 26,0 26,1  Tales of the Scribes: Story Development. Universal.
  27. John Soriano. «WGA.ORG's Exclusive Interview with David Franzoni» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2007-12-03. Consultáu'l 13 de setiembre de 2012.WGA.ORG's Exclusive Interview with David Franzoni (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
  28. Corliss, Richard (8 de mayu de 2000). «The Empire Strikes Back» (inglés). Time. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-05-08. Consultáu'l 13 de setiembre de 2012.
  29. «Bill Nicholson's Speech at the launch of the International Screenwriters' Festival» (inglés). Screen Writers Festival (30 de xineru de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 13 de setiembre de 2012.
  30. Landau 2000, p. 34
  31. Landau 2000, p. 61
  32. 32,0 32,1 Landau 2000, p. 66
  33. Landau 2000, p. 62
  34. Landau 2000, p. 68
  35. Bankston, Douglas (mayu de 2000). «Death or Glory» (inglés). American Society of Cinematographers. Consultáu'l 24 de marzu de 2015.
  36. Landau 2000, p. 63
  37. Landau 2000, p. 73
  38. 38,0 38,1 «Gory glory in the Colosseum» (inglés). Kodak: In Camera. Archiváu dende l'orixinal, el 2005-02-09. Consultáu'l 13 de setiembre de 2012.
  39. «Malta Film Commission - Backlots». Malta Film Commission. Archiváu dende l'orixinal, el 29 de xunetu de 2012. Consultáu'l 13 de setiembre de 2012.
  40. Winkler 2004, p. 130
  41. Landau 2000, p. 89
  42. 42,0 42,1 42,2 Bath, Matthew (25 d'ochobre de 2004). «The Mill» (inglés). Digit Magacín. Consultáu'l 13 de setiembre de 2012.
  43. 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 «Gladiator [Music from the Motion Picture(inglés). AllMusic. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  44. 44,0 44,1 «Gladiator (Soundtrack from the Motion Picture)» (inglés). iTunes. Apple. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  45. «Gladiator Soundtrack» (inglés). Amazon. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  46. Broxton, Jonathan (5 de mayu de 2000). «GLADIATOR – Hans Zimmer and Lisa Gerrard» (inglés). Movie Music UK. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  47. «Zimmer and Gladiator» (inglés). Reel.com. Archiváu dende l'orixinal, el 10 de feberero de 2008. Consultáu'l 18 de setiembre de 2012.
  48. Rodriguez, Priscilla. «"Gladiator" Composer Accused of Copyright Infringement» (inglés). KNX 1070 NEWSRADIO. Archiváu dende l'orixinal, el 16 de mayu de 2008. Consultáu'l 18 de setiembre de 2012.
  49. Beek, Michael (xunu de 2006). «Gladiator Vs Mars - Zimmer is sued» (inglés). Music from the Movies. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunu de 2008. Consultáu'l 18 de setiembre de 2012.
  50. Adkins 2014, p. ?
  51. Drannon, Andrew. «Gladiator» (inglés). Score Sheet. Tripod. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  52. Tsioulcas, Anastasia (26 d'ochobre de 2003). «For Pavarotti, Time To Go 'Pop'.» (inglés). Yahoo! Music. Archiváu dende l'orixinal, el 2013-01-07. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  53. «Gladiator» (inglés). Filmtracks. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  54. Landau 2000, p. 89
  55. «Gladiator (2000) - Trivia» (inglés). IMDb. Consultáu'l 21 de marzu de 2015.
  56. Landau 2000, p. 122
  57. 57,0 57,1 Landau 2000, p. 123
  58. «Oliver Reed Resurrected On Screen» (inglés). Internet Movie Database (12 d'abril de 2000). Consultáu'l 20 de marzu de 2015.
  59. Schwartz 2001, p. 142
  60. 60,0 60,1 60,2 «Gladiator: Technical Specifications» (inglés). IMDb. Consultáu'l 22 de marzu de 2015.
  61. «GOLDEN PANAFLEX GII CAMERA SYSTEM - PFX-GII» (inglés). Panavision. Consultáu'l 22 de marzu de 2015.
  62. «PANAFLEX PLATINUM CAMERA - PFX-P» (inglés). Panavision. Consultáu'l 22 de marzu de 2015.
  63. «Aaton 35-III 35mm Camera» (inglés). AbelCine. Consultáu'l 22 de marzu de 2015.
  64. Diaz-Amador, Jorge. «CinemaTechnic Camera Profiles / ARRI 35 II» (inglés). CinemaTechnic. Archiváu dende l'orixinal, el 2011-08-09. Consultáu'l 22 de marzu de 2015.
  65. Not Such a Wonderful Life: A Look at History in Gladiator IGN movies, 10 de febreru de 2000.
  66. 66,0 66,1 66,2 66,3 66,4 Ward, Allen (mayu de 2001). «The Movie "Gladiator" in Historical Perspective». Universidá de Connecticut. Consultáu'l 14 de setiembre de 2012.
  67. Winkler, Martin (2004). Gladiator Film and History. Malden, MA: Blackwell Publishing, páx. 6. ISBN 1-4051-1042-2.
  68. Gladiator: The Real Story. Consultáu'l 14 de setiembre de 2012.
  69. Livy. Cincinnatus Leaves His Plow. Taken from The Western World ISBN 0-536-99373-4
  70. Andrew Rawnsley (23 de xunu de 2002). He wants to go on and on; they all do. Londres: Guardian Unlimited. Consultáu'l 14 de setiembre de 2012.
  71. Llewellyn H. Rockwell Jr. (29 d'abril de 2001). Bush, the 'Gladiator' president?. WorldNetDaily. Consultáu'l 14 de setiembre de 2012.
  72. Peter Popham (16 d'ochobre de 2008). Found: Tomb of the general who inspired 'Gladiator'.. Londres: The Independent. Consultáu'l 14 de setiembre de 2012.
  73. (17 d'ochobre de 2008) 'Gladiator' Tomb is Found in Rome. BBC News. Consultáu'l 14 de setiembre de 2012.
  74. 74,0 74,1 74,2 Winkler, Martin M. (2004). Gladiator: film and history. Wiley-Blackwell. ISBN 1-4051-1042-2.
  75. Junkelmann, Marcus, en Hollywoods Traum von Rom (El suañu romanu de Hollywood), p. 117, 120 y 195. David Brown Book Company, 2004. ISBN 9783805329057.
  76. «Movie Nitpick: Gladiator». The Nitpickers Site.
  77. Rankov, Boris (1994). The Praetorian Guard (Elite).
  78. Roth, Leland M. (1993). Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, Primer, Boulder, CO: Westview Press, páx. 30, 222. ISBN 0-06-430158-3.
  79. Martin M. Winkler (23 de xunu de 2002). Scholia Reviews ns 14 (2005) 11.. Consultáu'l 17 de setiembre de 2012.
  80. Landau 2000, p. 28
  81. Winkler, p.114
  82. Winkler, p.115
  83. Schwartz, p.141
  84. «Gladiator total gross». Box Office Mojo. Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  85. «Gladiator». Rotten Tomatoes. Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  86. «Gladiator». Metacritic. Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  87. «The best — and worst — movie battle scenes». CNN (2 d'abril de 2007). Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  88. Marc Bernadin (23 d'ochobre de 2007). «25 Awesome Action Heroes». Entertainment Weekly. Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  89. «100 Greatest Films». Channel 4. Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  90. Geier, Thom; Jensen, Jeff; Jordan, Tina; Lyons, Margaret; Markovitz, Adam; Nashawaty, Chris; Pastorek, Whitney; Rice, Lynette; Rottenberg, Josh; Schwartz, Missy; Slezak, Michael; Snierson, Dan; Stack, Tim; Stroup, Kate; Tucker, Ken; Vary, Adam B.; Vozick-Levinson, Simon; Ward, Kate (December 11, 2009), "The 100 Greatest Movies, TV shows, Albums, Books, Characters, Scenes, Episodes, Songs, Dresses, Music vidos, and Trends that entertained us over the past". Entertainment Weekly. (1079/1080):74-84
  91. Ebert, Roger (5 de mayu de 2000). «Gladiator Review». Chicago Sun-Times. Consultáu'l 19 de setiembre de 2012.
  92. «The 73rd Academy Awards (2001) Nominees and Winners». oscars.org. Consultáu'l 20 de setiembre de 2012.
  93. «Gladiator awards tally». IMDb.
  94. 94,0 94,1 Martin, Arnold (11 de xunetu de 2002). «Making Books; Book Parties With Togues». The New York Times. Consultáu'l 25 de setiembre de 2012.
  95. The 15 Most Influential Films of Our Lifetime. Empire]]. xunu de 2004.  p. 115. 
  96. «The 50 greatest movie heroes and baddies of all time revealed». Thaindian.com (27 de payares de 2007). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-07-16. Consultáu'l 25 de setiembre de 2012.
  97. The 100 Greatest Movie Characters Empire.
  98. Oscar winning Aussies go postal. BBC News. 3 de febreru de 2009. http://news.bbc.co.uk/2/hi/entertainment/7867661.stm. Consultáu'l 24 d'abril de 2014. 
  99. Stax (16 de xunu de 2001), «IGN FilmForce Exclusive: David Franzoni in Negotiations for Another Gladiator!» (n'inglés), IGN, http://uk.movies.ign.com/articles/300/300625p1.html, consultáu'l 14 de payares de 2012  Archiváu 2012-02-26 en Wayback Machine
  100. Brian Linder (24 de setiembre de 2002), «A Hero Will Rise... Again» (n'inglés), IGN, http://uk.movies.ign.com/articles/372/372042p1.html, consultáu'l 14 de payares de 2012  Archiváu 2012-02-26 en Wayback Machine
  101. Stax (17 d'avientu de 2002), «A Hero Will Rise - From the Dead!» (n'inglés), IGN, http://uk.movies.ign.com/articles/380/380501p1.html, consultáu'l 14 de payares de 2012  Archiváu 2012-02-26 en Wayback Machine
  102. Stax (11 de setiembre de 2003), «Ridley Talks Gladiator 2» (n'inglés), IGN, http://uk.movies.ign.com/articles/437/437722p1.html, consultáu'l 14 de payares de 2012  Archiváu 2012-02-26 en Wayback Machine
  103. Michaels, Sean (6 de mayu de 2009). «Nick Cave's rejected Gladiator 2 script uncovered!» (n'inglés). The Guardian (Londres). http://www.guardian.co.uk/music/2009/may/06/nick-cave-rejected-gladiator-script. Consultáu'l 14 de payares de 2012. 
  104. Gladiator, Edición especial estendida, zonadvd.com. Consultáu'l 26 de setiembre de 2012.
  105. «Gladiator». Blu-ray.com. Consultáu'l 26 de setiembre de 2012.
  106. «Initial "Gladiator" Blu-ray Reviews Report Picture Quality Issues». Netflix. Consultáu'l 26 de setiembre de 2012.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]