Llingua franca

Una llingua franca o llingua vehicular (tamién en llatín medieval ya italianu llingua franca) ye un idioma adoptáu de forma tácita pa un entendimientu común ente persones que nun tienen la mesma llingua materna. L'aceptación puede debese a mutuu alcuerdu o a cuestiones polítiques, económiques, etc. Ye importante estremar puramente la espresión llingua franca de les de llingua oficial, llingua clásica, o llingua diplomática, colos que comparte l'usu como interlingua ente falantes de distintes llingües maternes (frecuentemente por alcuerdu o conveniencia más que por imposición llegal).

En dellos contestos llingua vehicular refierse namái a la llingua predeterminada o preferida d'usu nun determináu ámbitu, cuando esisten distintes llingües posibles. Ente que llingua franca casi siempres respuende a una situación onde munches persones de manera informal y por conveniencia adopten una llingua pa la comunicación entá cuando nun esista una norma xurídica preferente qu'asina lo indique.

En particular, una carauterística bultable d'una llingua franca ye'l ser llingua de propósitu xeneral, usada en contestos falaos pa la comunicación ente diversos grupos o nacionalidaes (eso les diferencia de les llingües clásiques que suelen usase nel rexistru escritu, les llingües diplomátiques que tienen un ámbitu acutáu o les llingua oficiales que'l so usu ta sofitáu llegalmente).

Historia

Orixe del términu

Llingua franca (del llatín tardíu llingua franca) llamóse orixinalmente a la llingua tudesca (fráncicu) (n'alemán teutsch) falada en tiempu de Carlomagno. Depués llamóse asina al llatín y más apocayá al sabir, una llingua con elementos léxicos del francés, italianu, español, árabe, turcu y delles más, usada na cuenca Mediterránea, particularmente la so parte oriental y nel norte d'África pa entendese los habitantes d'estos países colos europeos nes sos rellaciones comerciales.

Llingua vehicular ye un términu llingüísticu neutru que se refier al rol que xuega una llingua nun determináu contestu; llingua franca refierse históricamente a una llingua híbrida, ensin falantes nativos, resultancia del contautu ente falantes de distintes llingües, y qu'atopen puntos comunes pa entendese. L'usu recién de llingua franca pa referise por metonimia a les grandes llingües vehiculares hai difuminado esta diferencia.

Esisten coles mesmes idiomes con carauterístiques bien paecíes a les llingües anteriores, pero creaos col propósitu de convertise en llingua franca de consensu ente falantes ensin el mesmu idioma maternu, como ye'l casu del esperantu, del ido o interlingua.

Llingües franques n'Europa

Nel Mediterraneu oriental, mientres una parte de l'Antigüedá, usóse'l griegu koiné como llingua franca, magar otres llingües autóctones siguieron siendo usaes nesos territorios. N'Europa occidental, otra manera, la romanización fixo que'l llatín fuera la llingua materna de la mayor parte de la población.

Históricamente, la llingua más usada como segunda llingua n'Europa foi hasta'l sieglu XIV el llatín, anque esta llingua funcionó básicamente como llingua clásica nel rexistru escritu y como llingua de propósitu particular pa propósitos particulares, amás de como llingua llitúrxica y formal de la ilesia católica. N'usos particulares, el llatín sigue siendo usáu de manera llindada en Derechu (sigue emplegándose anguaño), en Medicina y na clasificación biolóxica (fungos, bacteries, plantes y animales, cola so nome científicu).

El llatín tuvo un usu tan estendíu que foi conocíu como la llingua vulgar (del vulgo, del pueblu). Por esta razón, a la traducción que Jerónimo de Estridón fixo al llatín de la Biblia nel sieglu V conocer como Vulgata.

Tamién fueron llingües franques el rusu nos países soviéticos, l'alemán nel centru d'Europa. El portugués, l'español y el francés nos sos respeutivos imperios

Dende'l Renacimientu hasta finales del sieglu XIX llamóse llingua franca a una llingua emplegada polos marineros y mercaderes del Mediterraneu. Yera una llingua popular y falao, de la que güei se caltienen bien pocos testos. Yera un amiestu principalmente d'italianu, árabe y griegu, anque tenía pallabres de los oríxenes más diversos. Los capitanes de los barcos, diplomáticos, etc. nun solíen falar en llingua franca pol desprestixu social, y entendíense ente ellos en francés y n'inglés principalmente. A finales del sieglu XIX cai definitivamente en desusu y ye sustituyida pol inglés na marina, pola importancia que tenía'l Imperiu Británicu, anque los diplomáticos de carrera prefirieron siguir usando'l francés.

El francés foi la llingua franca de l'aristocracia europea del sieglu XVII hasta finales del sieglu XIX, coincidiendo col surdimientu de Francia como potencia europea dominante tres el fin de la Guerra de los Trenta Años y los sos primeros signos de debilidá económica como potencia colonial, na acabadures del sieglu XIX (asina, los neños de les principales families reales d'Europa fueron criaos en francés y los aristócrates rusos escribir con frecuencia en francés). Más tarde, la influencia d'esti idioma foi estendiéndose cola colonización del imperiu francés, hasta'l continente africanu, americanu, parte del asiáticu y Oceanía. Inda s'utiliza na diplomacia internacional y nos principales organismos internacionales.

Tamién esistieron llingües franques n'Oriente y el norte d'África por que los habitantes d'esos países pudieren entendese colos européos nes sos rellaciones comerciales.

Llingües franques n'Oriente Mediu y Alloñáu Oriente

Nos primeres Estaos de Mesopotamia y Oriente Mediu, aproximao ente los sieglos XX e. C. y XV e. C., l'idioma akkadio foi llargamente usáu nes rellaciones diplomátiques, ente que'l sumeriu foi estudiáu por un periodu similar como llingua de cultura en ciertes árees de la conocencia. Darréu'l araméu reemplazó a dambes llingües como segunda llingua na zona, dende l'imperiu aqueménida hasta la espansión musulmana.

Nel Alloñáu Oriente, el sánscritu foi una segunda llingua importante tantu n'India como nel sureste asiáticu ya Indonesia. Tamién el hindi o hindustaní nel subcontinente indiu. Más al norte, el chinu clásicu foi una segunda llingua estudiada polos eruditos de Vietnam, Corea y Xapón como segunda llingua. El chinu mandarín o'l árabe actúen como llingües franques en grandes zones d'esti continente.

Llingües franques n'América

N'América del Norte usóse una llingua de señes como mediu de comunicación intergrupal ente los pueblos de les grandes praderíes principalmente. En Mesoamérica, poco primero de la llegada de los europeos y mientres un tiempu tres la llegada d'estos, el náhuatl utilizóse llargamente como llingua vehicular. Y en Suramérica el quechua espandióse básicamente como segunda llingua d'entendimientu nel imperiu inca, una y bones la llingua orixinal de los primeros inques paez ser el puquina^{[ensin referencies]}, que la caltuvieron nun contestu amenorgáu pa usar na esfera pública'l quechua clásicu.Nel mandatu del virréi Toledo consideráronse llingües xenerales, n'usu llegal, nel extensísimo virreinatu de Perú: el quechua, l'aimara, el puquina y el mochica.

Mientres la colonización de Brasil, la escasez de muyeres europees motivó que munchos portugueses casaren a muyeres autóctones, que la so llingua yera l'tupí. La resultancia ye que, hasta principios del sieglu XVIII, la llingua predominante foi la língua geral, que yera básicamente una variante de tupí con abondosa intromisión del portugués. A partir del sieglu XVIII, hubo un intentu consciente pa dar exclusividad al portugués, anque la língua geral foi la llingua vehicular predominante en munches árees del Amazones hasta casi'l sieglu XX.

Llingües franques n'África

El suaḥili, con apenes 15 millones de falantes nativos pero d'usu cotidianu p'aproximao 90 millones de persones, ye la llingua de comunicación ente los países riberanos del Océanu Índicu y la rexón de los Grades Llagos, siendo oficial en Tanzania, Kenia, Uganda y República Democrática d'El Congu, según na Xunión Africana (xunto col inglés, el francés, l'árabe, l'español y el portugués). A partir del sieglu XV, el ḥausa fungió como llingua franca d'África Occidental y un pocu más tarde el fula cumplió la mesma función na mesma rexón.

Actualidá

Anguaño, l'inglés ye la llingua que se presenta con mayor frecuencia como segunda llingua ente los falantes multillingües, y na práutica sirve de llingua franca global, tres el final de la Segunda Guerra Mundial en setiembre de 1945. Esto debe a factores socioecónomicos y xeopolíticos, tantu pola influencia histórica de los países anglosaxones como pol fechu de que l'inglés, especialmente dende'l sieglu XX, foi la principal llingua de los negocios y de la publicación de trabayos científicos. Eso contribuyó a qu'esista una mayor cantidá d'información apocayá publicada (física y digitalmente) nesti idioma qu'en cualesquier otru.

Igualmente, dellos países promueven l'aprendizaxe de les sos llingües nacionales nel estranxeru, bien sía pa promocionar la so cultura y rellaciones económiques (comerciu, turismu, eventual migración llaboral, etc.), o bien poles posibilidaes y aficiones de les persones por aprender una nueva llingua. Ello dexó qu'esistan numberosos falantes non nativos d'una llingua distinta al inglés, anque globalmente nun tea tan estendida. Facer por aciu recursos varios, tales como instituciones educatives dedicaes a la enseñanza de la llingua (d'iniciativa estatal, privada o mista), promoviendo'l turismu académicu (qu'implica'l treslláu temporal d'estudiantes al país col fin d'aprender la llingua nativa, al traviés d'una institución d'enseñanza y la vida cotidiana), por aciu comunidaes que viven nel estranxeru con un fuerte enraigono col país del que provién la llingua a enseñar, y tamién gracies a les nueves teunoloxíes (Internet, cursos d'enseñanza multimedia en CD, DVD, etc.). Con esceición de falantes nativos de llingües bien estendíes como l'inglés, la diversidá de recursos fixo posible que munches persones escueyan aprender una segunda o más llingües per afición o como valor añadíu na so formación educativa.

Llingües auxiliares

Artículu principal: Llingua auxiliar

Especialmente dende'l sieglu XIX sintióse la necesidá d'una llingua internacional común non impuesta. Tenía que ser más fácil que les llingües étniques, con una cultura internacional ensin filtros y qu'acabara colos privilexos que gocien los falantes nativos de les llingües mayoritaries, evitando asina desprestixar les minoritaries. Esta forma de pensar basada no ideal y n'ameyorar la comunicación ente falantes de llingües y cultures distintes llevó a decenes d'eruditos a crear llingües construyíes. Polo xeneral, estes llingües auxiliares planiaes con pretensiones de sirvir como segunda llingua, franca ya internacional nun tuvieron siquier inda l'ésitu masivu que s'esperaba na práutica.

Unu de los exemplos con mayor popularidá ye'l casu del esperantu. L'aprendizaxe d'esti idioma foi encamentáu en diverses ocasiones pola Unesco.

Dende 1999 envalórase que l'esperantu cunta con dos millones de falantes como llingua estranxera y miles de falantes nativos d'esperantu falantes nativos que, por diversos motivos tienen esta llingua como llingua materna y son siempres billingües o políglotes. Anguaño esti idioma sigue sumando miles de falantes, sobremanera gracies a la popularización d'internet que paez dexar la difícil estimación obsoleta. Otros exemplos menos esitosos de llingües artificiales son el volapük, l'interlingua, l'ido, etc.

Ver tamién

• Llingua alministrativa
• Llingua criolla
• Llingua auxiliar
• Sabir
• Pidgin
• Koiné

Bibliografía

• LA LINGUA FRANCA: une langue méditerranéenne à travers les siècles (una llingua mediterránea al traviés de los sieglos), Roberto Rossetti. Universidá de Nantes, 22/23 abril de 2002, Cátedra Du Bellay de l'Académie de la Méditerranée (Academia del Mediterraneu).
• Nicholas Ostler: Empires of the Word: A Language History of the World, HarperCollins, 2005, ISBN 978-0-06-621086-5.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Llingua franca.
• La llingua franca, glosariu n'inglés.
• Euyasik Promoción de les llingües planiaes (o llingües construyíes), que pueden sirvir nel futuru como llingua franca.

• Datos: Q80839