Xeografía de Turquía

Xeografía de Turquía
Llocalización
Continente	Asia
Rexón	Europa suroriental
Carauterístiques xeográfiques
Superficie	783 562 km²
	769 632 km² (tierra)
	13 930 km² (agua)
Llinia de costa	7 200 km
Puntos estremos
Puntu más baxu	Mar Mediterraneu, 0 m
Puntu más altu	Monte Ararat, 5166 m
Fronteres territoriales
• Armenia	268 km
• Azerbaixán	9 km
• Bulgaria	240 km
• Xeorxa	252 km
• Grecia	206 km
• Irán	499 km
• Iraq	352 km
• Siria	822 km
• Zona económica esclusiva	nel mar Negru namái: hasta la llende marítima alcordáu cola antigua XRSS
• Mar territorial	6 m.n. nel mar Exéu; 12 m.n. nel mar Negru y nel mar Mediterraneu
	[editar datos en Wikidata]

Turquía (nome llocal, Turkiye Cumhuriyeti) ye un estáu allugáu nel sureste d'Europa y suroeste d'Asia (esa porción de Turquía al oeste del Bósforu ye xeográficamente parte d'Europa), que llenda col mar Negru, ente Bulgaria y Xeorxa, y llenda col mar Exéu y el Mediterraneu, ente Grecia y Siria. Políticamente la Turquía europea (Rumelia) parti con Grecia y Bulgaria. La Turquía asiática llinda n'El Cáucasu, con Xeorxa, Armenia, Azerbaixán; por oriente con Irán, y al sur con Iraq y Siria.

Xeografía física

Relieve

Puede estremase en Turquía diverses rexones. De primeres, nel estremu occidental del país atopa la Turquía europea o Tracia oriental, en redol a Istambul. Representa aproximao'l 3% del territoriu. Básicamente trátase d'una pandu esteparia y greba que tien dellos altores. Pel este y el nordés, tien el macizu d'Istranca (en turcu, Yıldız Dağlları o Istranca) na frontera con Bulgaria; el so puntu más altu ye Mahya Dağı (1031 m) en Turquía. Esti macizu acaba llegando a la mariña, que resulta asina alta y abrupta. Na parte del suroeste ta'l Tekir Dag, que da al mar de Mármara. Estes llombes de Ganos acaben formando la península de Galípoli, ente'l golfu de Saros y los Dardanelos.

Al otru llau de la canal de Bósforu atópase'l restu del territoriu turcu, la Turquía asiática. Tamién equí la estructura básica ye un pandu con una altitú media de 900 m d'altitú. Ta formáu por unos depósito que son restos d'un mar antiguu del que perdura'l llagu de Tuz, saláu. Na zona central d'Anatolia, en llugares como Konya, Kayseri, según na parte occidental del país, hai manantiales d'agües termales. Esta zona central ye más bien plana, con zones fundíes como la cuenca del Tuz Gölü. El relieve nel este d'Anatolia ye montascosu, llegando na rexón de Misia hasta los 2000 m, como se ve nel Ulu Dag.

Al so alredor, hai delles cordales. Al este'l pandu d'Anatolia va xubiendo hasta los montes d'Armenia, de 1500-1800 metros d'altitú. Equí hai cordales sedimentaries (magres y restos volcánicos según valles fondamente ablayaos qu'enzanquen les comunicaciones.

D'equí salen dos cordales: los Alpes Pónticos o montes Pónticos al norte xuben a más de 3000 metros (Kackar, 3.937 m) que entorpecen l'accesu al mar dende los pandos interiores; y los montes Tauro o Taurus al sur que de la mesma tien dos ramales, el Tauro occidental y el Tauro central. Dientro d'esti Tauro central hai dellos macizos: Bolkar, Tauro, Ala (onde s'atopa'l picu más altu, l'Ala Dagh, 3734 m) y Hinzir. Na zona armenia hai una altiplanicie onde ta la cuenca del llagu Van. Ye una zona con actividá volcánica y sísmica.

Depués hai delles sierres paraleles al Tauro que se llamen Antitauro. Y acaben xuniéndose col sistema armeniu, onde s'atopa'l monte Agri o Ararat de 5166 m d'altitú, yá na frontera con Armenia. Ye'l puntu más eleváu del país.

Ríos, llagos y costa

Río

Los ríos de Turquía —polo xeneral, non navegables yá que son bien rabiones— pueden estremase en dellos grupos dependiendo d'a ónde fluyan.

mar Negru:

aguada anatolia del mar Negru:

Kizil Irmak ("ríu Coloráu", 1150 km de llargor), el ríu más llargu del país, tamién conocíu como'l ríu Halys;
ríu Sakarya, el terceru en llargor de Turquía con 824 km, tamién conocíu como Sangarius;
Yeşilırmak ("ríu Verde", el clásicu Iris, de 418 km), Yáğlıdere, Aksu Deresi na provincia de Giresun, el ríu Batlama en Giresun, el ríu Bartın (clásicu Parthenius) y ríu Çoruh (clásicu Acampsis).

aguada europea del mar Negru:

Mutludere (tamién conocíu como Rezovo) que flúi dende Turquía hasta Bulgaria, con 112 km;
Veleka que flúi a Bulgaria y depués al mar Negru, con 147 km de llargor, 25 km en Turquía;

mar de Mármara:

* Biga Çayı qu'en tiempos clásicos yera conocíu como'l Gránico, y Simav çayı tamién llamáu Susurluk çayı, qu'en tiempos clásicos yera conocíu como Makestos.

mar Exéu:

aguada exea europea:

ríu Ergene, afluente del Maritza, que fai frontera con Grecia. El principal del Exéu européu ye'l Meriç (Maritsa o Evros) que ta na seición europea de Turquía y tien la so fonte en Bulgaria; tien un cursu de 480 km de llargu.

aguada exea anatolia:

Bakırçay (clásicu Caicus o Astraeus);
Büjük Menderes (clásicu Meandro) (548 km);
Ríu Cayster o Küçük Menderes (114 km);
Gediz (clásicu Hermus). (401 km);
Ríu Karamenderes (clásicu Escamandro);

mar Mediterraneu:

Aksu (clásicu Kestros);
Ríu Manavgat;
Ríu Köprüçay (clásicu Eurymedon);
Göksu 260 km);
Limonlu Çayı (tamién conocíu como Lamos, Cilicia);
Ríu Müftü (tamién llamáu Tyrutes);
Ríu Tarsus (tamién llamáu Berdan; clásicu Cidno);
Seyhan (clásicu Sarus);
Ceyhan (clásicu Pyramus o Leucosyrus) 509 km);
Río Payes;
Ríu Deli Çay;
Ríu Asina (clásicu Orantes);

mar Caspiu:

ríu Araks, que'l so cursu marca la frontera con Armenia;
ríu Kura. El Araks y el Kura xúnense pocu antes del mar Caspiu;

aguada del golfu Pérsicu (Índicu):

fontes de los ríos Tigris y Éufrates, col so afluente Murat, qu'aflúin dende l'este de Turquía.

Llagos

Los llagos abonden en Turquía. El más importante ye'l llagu Van, na frontera con Armenia que tien una superficie de 3766 km² y tien 1720 m d'altitú. Otros llagos destacaos son: el Tuz, el Beyşehir, l'Egridir, Aksehir y el Sugla.

Nome n'español	Nome en turcu	Superficie (km²)	Fondura	Allugamientu (distritos o provincies)
Llagu Van	Van Gölü	3.755 km²	451 m	Van, Bitlis
Llagu Tuz	Tuz Gölü	1.500 km²	2 m	Aksaray, Ankara, Konya
Llagu Beyşehir	Beyşehir Gölü	656 km²	10 m	Beyşehir, Seydişehir na Konya, Isparta
Llagu Yğirdir	Yğirdir Gölü	482 km²		Isparta
Llagu İznik	İznik Gölü	308 km²		İznik en Bursa, Yalova
Llagu Burdur	Burdur Gölü	200 km²		Burdur, Isparta
Llagu Manyas	Manyas Gölü	166 km²		Balıkesir
Llagu Acıgöl	Acıgöl	153 km²		Denizli, Afyonkarahisar
Llagu Uluabat	Uluabat Gölü	134 km²	1-2 m	Bursa
Llagu Çıldır	Çıldır Gölü	115 km²		Ardahan, Kars

Banzáu o banzáu	Superficie (km²)	Allugamientu
Atatürk Baraj Gölü	817 km²	Şanlıurfa, Adıyaman
Keban Baraj Gölü	675 km²	Elazığ, Tunceli, Erzincan
Karakaya Baraj Gölü	298 km²	Malatya, Elazığ, Diyarbakır
Hirfanlı Baraj Gölü	263 km²	Ankara, Kırşehir
Altınkaya Baraj Gölü	118 km²	Samsun

Costa

Turquía tien una mariña de más de 6 400 quilómetros de llargor y da a dellos mares. Al norte, la mariña del mar Negru que'l so accidente más destacáu ye'l cabu Ince. Al oeste tien la mariña Exea, carauterizáu por ser bien recortada y la bayura d'islles y castros. Al sur ta la mariña mediterránea, na que s'atopen como principales traces los golfos d'Antalya y Alejandreta. Turquía atopar nuna posición estratéxica al apoderar los estrechos del Bósforu, el mar de Mármara y los Dardanelos que xunen el mar Exéu col mar Negru.

Clima

El clima ye templáu, anque les diverses rexones de Turquía presenten climes distintos. Les zones costeres de Turquía que bordien el mar Mediterraneu y el mar Exéu tienen un clima templáu mediterraneu, con calorosos y secos branos, y húmedos y fríos iviernos. La precipitación añal ta nesta zona ente los 580 y los 1300 mm. Les zones costeres de Turquía que bordien el mar Negru tien un clima templáu oceánicu, con branos templaos y húmedos ya iviernos fríos y húmedos. La precipitación añal ta nesta zona ente los 1000 y los 2500 mm.

Ordu
Samsun
Van

Nes zones de monte próximes al mar les temperatures son más nidies. Nel oeste, les temperatures ivernices tienen de media mínima 1 °C. Los branos son calientes y secos, con temperatures percima de 30 °C.

Escontra l'interior, nel pandu d'Anatolia el clima ye más rigorosu, más bien continental. Los montes cercanos a la mariña occidental torguen que la influencia de la Mediterránea meyora escontra l'interior, confiriendo a les rexones alloñaes de la mariña un clima continental con estaciones bien estremaes. Nes cuenques del interior del país son más estremaes, con fríu pel hibiernu y calor pel branu, presentando iviernos especialmente rigorosos. Los montes del este pueden rexistrar temperatures que baxen hasta los -30 o - 40 °C.

Suel llover más na zona norte, la mariña del mar Negru, asina en Rize cayen 2545 mm añales; ye la única rexón del país na que llueve a lo llargo de tol añu, con una media añal de 2500 mm nel estremu oriental d'esta mariña, lo que ye la máxima precipitación del país. La media añal de precipitaciones na zona oeste ye de 400 mm. Nes mariñes exéu y mediterraneu la precipitación añal varia ente los 580 y los 1300 mm, dependiendo del llugar. En términos xenerales, la pluviosidá mengua en direición este. Nel macizu interior hai más aridez, de manera qu'en llugares como Ankara por casu, les precipitaciones son de 417 mm y suelen tener llugar en iviernu y primavera. Les rexones más grebes son el Konya Ovasi y el Malatya Ovasi, onde la pluviosidá añal frecuentemente ye inferior a 300 mm. Mayu ye xeneralmente'l mes más lluviosu y xunetu y agostu los más secos. La temperatura baxo fai que suela nevar. Los montes del este pueden tener nieve cubrir hasta cientu venti díes al añu.

El clima de la rexón montascosa del Antitauro en Turquía oriental pue ser inhóspito. Los branos tienden a ser templaos y desaxeradamente grebos. Los iviernos son d'un fríu glacial con nevaes frecuentes ya intenses. Los pueblos pueden quedar aisllaos mientres dellos díes mientres les nubes ivernices. La primavera y la seronda son xeneralmente nidies, pero tanto nuna como n'otra estación, son frecuentes les ola de calor y foles de fríu repentines.

Rexón	Temperatura medio \|style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"\|Temperatura máximo rexistrada \|style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"\|Temperatura mínimo rexistrada \|style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" \|Hum. media \|style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"\|Precipitación total
Rexón del Mármara	13,5°C	56,3°F	44,6°C	112,3°F	-27,8°C	-18,0°F	71,2 %	564,3 mm	563,88 mm
Rexón del Exéu	15,4°C	59.7°F	48.5°C	119.3°F	-45.6°C	-50.1°F	60.9 %	706,0 mm	706,12 mm
Rexón del Mediterraneu	16,4°C	61,5°F	45,6°C	114,1°F	-33,5°C	-28,3°F	63,9 %	706,0 mm	706,12 pul.
Rexón del Mar Negru	12,3°C	54,1°F	44,2°C	111,6°F	-32,8°C	-27,0°F	70,9 %	828.5 mm	828.04 mm
Rexón d'Anatolia Central	10,6°C	51,1°F	41,8°C	107,2°F	style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);"
style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);"
62,6 %	392,0 mm	391.16 mm
Rexón d'Anatolia Oriental	9,7°C	49,5°F	44,4°C	111,9°F	style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);"
style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);"
60,9 %	569,0 mm	568.96 mm
Rexón d'Anatolia Suroriental	16,5°C	61,7°F	48,4°C	119,1°F	style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);"
style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);"
53,4 %	584,5 mm	585.20 mm
Clima de Turquía por rexón

Mediu ambiente

La mayor parte de Turquía partir en divesos ecosistemes. Predomina'l monte templáu de frondosas, nel norte y l'este. Nel sur y nel oeste'l monte ye mediterraneu; nel oeste apodera'l pinar y los carbaes y depués, conforme avanzar escontra'l sur, atópense palmeres y bananos. Tamién tán presentes otros biomas: el monte templáu de coníferes nos montes del norte (coníferes y castaños) y la pradería en zones del centru, este y sureste. El paisaxe interior del pandu d'Anatolia ye estepario.

Según WWF, el territoriu de Turquía partir ente catorce ecorrexones distintos:

Monte templáu de frondosas:
- Monte de frondosas del Ponto Euxino y la Cólquide na mariña del mar Negru
- Monte mistu balcánicu en gran parte de la Turquía europea
- Monte mistu del Cáucasu nel nordeste del país
- Monte caducifoliu d'Anatolia central nel centru
- Monte caducifoliu d'Anatolia oriental nel centru-este
- Monte estepario de los montes Zagros nel sureste
Monte templáu de coníferes:
- Monte d'Anatolia septentrional nos montes del norte
Monte mediterraneu:
- Monte esclerófilo y mistu del Exéu y Turquía occidental na mariña oeste
- Monte mistu d'Anatolia nel centru-oeste del país
- Monte montano d'Anatolia meridional nos montes del sur
- Monte del Mediterraneu oriental na mariña sur
Pradera:
- Estepa d'Anatolia central nel centru del país
- Estepa montana d'Anatolia oriental nel este
- Estepa d'Oriente Próximu nel sureste, na frontera con Siria

Destaquen nel so patrimoniu natural dos siguientes sitios patrimoniu de la Humanidá declaraos pola Unesco, dambos de tipu mistu: el Parque Nacional de Göreme y sitios rupestres de Capadocia (1985), y Hierápolis-Pamukkale (1988). Dende 2005, cuenta con una reserva de la biosfera, Camili. 179.898 hectárees tán protexíes como güelgues d'importancia internacional al amparu del Conveniu de Ramsar, en total, 13 sitios Ramsar, ente los que destaca'l Llagu Uluabat. Finalmente, cuenta con 17 parques nacionales, ente ellos el d'Uludag.

Riesgos naturales de Turquía son terremotos bien severos, sobremanera nel norte de Turquía, a lo llargo d'una falla que s'estiende dende'l mar de Mármara al llagu de Van. El 17 d'agostu de 1999, un terremotu de magnitú 7,4 cutió'l noroeste Turquía, matando a más de 17.000 y mancando 44.000.

Como esmoliciones medioambientales atópense la contaminación de l'agua de vertir de productos químicos y deterxentes; contaminación del airesobremanera nes árees urbanes; deforestación; a esmolición polos arramaos de petroleu debío al aumentu del tráficu de tresporte pol Bósforu.

Xeografía humana

La población de Turquía envalorar en 76 805 524 habitantes en xunetu de 2009. Son na so mayoría turcos 70-75 %, pero tamién hai curdos 18 % y otres minoríes, que representen el 7-12 % (2008 est.) La mayor parte de la población ye musulmana 99,8 % (na so mayoría, suníss), otros 0,2 % (principalmente cristianos y xudíos). L'idioma oficial ye'l turcu, anque tamién se fala'l curdu y otros idiomes minoritarios.

Les ciudaes que superen el millón d'habitantes son: de primeres, Istambul con 12 829 960 habitantes según estimación del añu 2009; depués ta la sede del gobiernu, Ankara (l'Ancira de l'Antigüedá) con 4 306 105 hab. Depués tán Esmirna (İzmir), Bursa, Adana y Gaziantep. Xeográficamente, d'alcuerdu a la Organización político-alministrativa de Turquía, esti país ta estremáu en siete rexones: rexón del Exéu, rexón del Mar Negru, rexón d'Anatolia Central, rexón d'Anatolia Oriental, rexón del Mármara, rexón del Mediterraneu y Rexón d'Anatolia Suroriental, que subdivídense n'ochenta y un provincies, alministraes caúna d'elles por un gobernador designáu pol Gobiernu central.

Xeografía económica

Recursos naturales de Turquía son: antimoniu, carbón, cromu, mercuriu, cobre, azufre, mineral de fierro, tierra cultivable, hidroelectricidá. La ganadería centrar nel ganáu ovín, caprino y vacunu. Na agricultura destaca'l cultivu de ceberes y frutos secos.

Usu de tierra

Tierra cultivable: 32 %
Colleches permanentes: el 4 %
Camperes permanentes: 16 %
Montes y vexetación: 26 %
Restu: 22 % (1993)
Tierra irrigada: 36.740 km² (1993)

Ver tamién

Turquía y la UE

Referencies

Enllaces esternos