Saltar al conteníu

Hendaia

Coordenaes: 43°21′31″N 1°46′28″W / 43.3586°N 1.7744°O / 43.3586; -1.7744
Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Hendaia
Alministración
PaísBandera de Francia Francia
Organización territorial Francia metropolitana
RexónBandera de Nueva Aquitania Nueva Aquitania
Departamentu Pirineos Atlánticos
Distritu Distrito de Bayona (es) Traducir
Cantón Cantón de Hendaya (es) Traducir
Tipu d'entidá comuña de Francia
Nome oficial Hendaye (fr)[1]
Nome llocal Hendaia (eu)
Códigu postal 64700
Xeografía
Coordenaes 43°21′31″N 1°46′28″W / 43.3586°N 1.7744°O / 43.3586; -1.7744
Hendaia alcuéntrase en Francia
Hendaia
Hendaia
Hendaia (Francia)
Superficie 7.95 km²
Altitú 25 m, 0 m[2] y 108 m[2]
Llenda con Urrugne, Irun y Hondarribia
Demografía
Población 17 796 hab. (1r xineru 2021)
- 8007 homes (2017)

- 8477 muyeres (2017)
Porcentaxe 100% de Cantón de Hendaya (es) Traducir
Densidá 2238,49 hab/km²
Más información
Estaya horaria UTC+01:00 (horariu estándar)
UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes Peebles, Viana do Castelo y Arguedas
hendaye.fr
Cambiar los datos en Wikidata

Hendaia (oficialmente, en francés Hendaye; en castellanu Hendaya) ye una comuña fronteriza francesa del departamentu de Pirineos Atlánticos. Asitiar nel territoriu de l'antigua provincia de Labort, xunto a la frontera con España y a 21 km de San Sebastián. El nome significa Badea Grande.[ensin referencies]

Hendaia cunta con una estación de ferrocarril internacional, y foi un importante puertu pesqueru hasta que se vendió la rula pesquera onde ta anguaño allugada la sede de Tribord, la marca de deportes acuáticos de Decathlon. Ente los curiosos de la llocalidá, destaca un balneariu, famosu en tola rexón. Alredor del 50% de les viviendes pertenecen a guipuzcoanos.[ensin referencies]

Asitiada en mediu del Bidasoa, ente Hendaia y Irún, la isla de los Faisanes ye un llugar cargáu d'historia: en 1463, Lluis XI tuvo un alcuentru con Enrique IV, rei de Castiella; en 1526, Francisco I, prisioneru de los españoles dende la batalla de Pavía, foi lliberáu nesta islla en cuenta de los sos dos fíos, quien permanecieron so arrestu mientres cuatro años; en 1615, desenvolvióse un intercambiu' d'infantes reales: Isabel, hermana del rei francés Lluis XIII, prometida del fíu del monarca español Felipe III, y Ana d'Austria, hermana d'aquél, prometida de la mesma del rei Lluis XIII. En 1659, roblar na islla la Paz de los Pirineos y l'alcuerdu nupcial ente Lluis XIV y María Teresa, fía del rei español Felipe IV. A partir del tratáu de 1856, la islla de los Faisanes pasó a pertenecer tanto a Francia como a España, y dende 1901 dambos países caltienen por vez (seis meses cada unu) el derechu a la so soberanía.

En 1923, el novelista francés Pierre Loti morrió n'Hendaia, onde pasó gran parte de la so vida.

Xeografía

[editar | editar la fonte]

La ciudá ta na frontera col País Vascu (España) y ye aledaña a la ciudá vasca d'Irún (Guipúzcoa). Ye conocida históricamente por ser la ciudá onde s'entrevistaron Franco y Hitler en 1940. Llenda al norte col mar Cantábricu, al este y al sur con Urruña y al oeste col ríu Bidasoa y la Badea de Chingudi, que la dixebra d'España (Irún y Hondarribia).

Representación de la Badea de Chingudi, embaxo Hendaia, y enriba Hondarribia

Hendaia adquirió la so independencia de la parroquia d'Urruña en 1598, coincidiendo cola construcción de la ilesia de San Vicente, cola autorización concedida pol obispu Bertrand Etchaux.[3]

Hendaia como ciudá fronteriza ente Francia y España, foi escenariu de les munches guerres ente les dos naciones. Na Guerra francu-española, la ciudá foi de volao ocupada polos españoles, en setiembre de 1636.[4]

Na fortificación de la Isla de los Faisanes, que s'asitia nel ríu Bidasoa, roblóse'l Tratáu de los Pirineos en 1659. Esti Tratáu punxo fin a décades de guerres intermitentes ente Francia y España.

Sía comoquier, el pueblu aguantó a la so destrucción a pesar de l'actividá militar fronteriza. Sicasí, ye de mentar qu'en 1793, l'exércitu español afaró totalmente la ciudá. Esto fizo que la llocalidá sufriera una enorme perda[ensin referencies].[5] Dempués d'esi sucesu, el pueblu foi reconstruyíu y convirtióse nel llugar de nacencia del estilu arquiteutónicu neo-vascu.[5] Na Guerra de los Pirineos (1793-1795), o nel periodu previu a tomar de gobiernu de Napoleón, el pueblu foi niveláu, como describió en 1799 por Wilhelm von Humboldt.[6]

Per otru llau, testigu del so pasáu, el fuerte Gaztelu Zahar foi destruyíu y reconstruyíu delles vegaes por causa de les numberoses batalles ente Francia y España. Foi enguapecíu colos trabayos de Vauban, del que recibía'l so nome. Anguaño, n'el so allugamientu atopa'l frontón principal del pueblu, llamáu de la mesma: “Gaztelu Zahar”, construyíu en 1899.[5]

L'abolición de les provincies franceses, la Guerra de los Pirineos, la derogación de los fueros, regla principal, nos distritos vascos españoles, la rotura de la fluidez del comerciu tresfronterizu y la convivencia natural de la llingua vasca produció que les comuñes asitiaes alredor del ríu Bidasoa y de la Badea de Chingudi fueron estremaos por una frontera española-francesa.

Con cuenta de sofitar el so desenvolvimientu turísticu, el conceyu construyó una llinia de tranvía, que funcionó ente 1906 y 1937. Equí vese circulando al llau de la sablera.

El 22 d'ochobre de 1863, el ferrocarril llegó a Hendaia, según tamién llegó pel llau español, averándose asina a la frontera del Bidasoa. El 15 d'agostu de 1864 inauguróse'l primer tren Madrid-París, teniendo estación en Hendaia, que reformó'l paisaxe humano y urbano de la ciudá, provocando un rápidu desenvolvimientu.[ensin referencies] Hendaia empezó a destacar como un centru internacional y un balneariu en vacaciones pa les élites, siguiendo'l modelu de Biarritz (1854), a mediu camín ente San Sebastián y Biarritz. En 1913 el ferrocarril vascu-español abrió'l serviciu de la llinia de mariña dende San Sebastián a la estación d'Hendaia. Foi conocíu más palantre como "topu" polos numberosos túneles esistente a lo llargo del so trazáu.[7]

A finales del sieglu XIX, los conflictos territoriales, anque nun fueren bélicos, siguieron. En 1873, con oxetu d'evitar incidentes ente los pescadores de los dos orielles del Bidasoa, creóse una estación naval en Hendaia, onde Pierre Loti, autor de “Ramuntxo”, foi'l comandante de la mesma a partir de 1891, y destinóse una embarcación llamada chalupa que cumplía les funciones de para vixilancia del ríu. El 30 de marzu de 1879, roblóse la “delimitación de les xurisdicciones francesa y española nes agües de la badea de Higuer”.[8] Les agües d'una zona más próximes a la vera española quedaron so xurisdicción española y les más próximes a la vera francesa so xurisdicción francesa, ente que na amplia zona central alcordóse una xurisdicción compartida.[ensin referencies][9]

Coles mires de evitar estos enfrentamientos y torgar que'l castru convertir nun terrén ensin llexislar, los dos estaos decidieron partise la xurisdicción de la mesma cada seis meses (de forma rotatoria). Mientres esti periodu, tienen d'asumir el caltenimientu y control de la isla.

Per otru llau, hasta 1936, tanto persones como mercancíes teníen de pagar un peaxe pa trespasar la ponte fronteriza que dixebraba les llocalidaes de Irún y Hendaia.[8]

Sicasí, esta rivalidá sume progresivamente nel sieglu XXsobremanera mientres la guerra civil española (1936-1939). Dende'l principiu de la guerra, Hendaia foi abellugu d'españoles que fuxíen de la mesma.[10] Concretamente, la princesa de Faucigny punxo a disposición la so villa de Haizabia a 200 neños que taben güérfanos o enfermos.[8]

Mientres la II Guerra Mundial, el xeneral Francisco Franco declaró la neutralidá española cuando dio empiezu la guerra, en setiembre de 1939, pocos meses dempués de llograr la victoria na Guerra Civil. Camudó la so vinculación col conflictu cuando, en xunu de 1940, pasó a defender la condición de "non batallosu" d'España. El 23 d'ochobre d'esi añu produció un alcuentru ente a entrevista histórica ente Ramón Serrano Suñer, Francisco Franco, Adolf Hitler y Joachim von Ribbentrop, que tuvo llugar en Hendaia, dientro del territoriu francés ocupáu pol III Reich. L'oxetu del alcuentru, que se produció nel interior d'un tren blindáu aparcáu na terminal de ferrocariles d'Hendaia, yera axustar la participación d'España na II Guerra Mundial xunto a les potencies del Exa Roma-Berlín-Tokiu. El réxime franquista solicitara primeramente'l llogru de Xibraltar y tol territoriu de Marruecos, en cuenta de la so belixerancia. Sicasí, Franco acotó mientres la xunta les dificultaes económiques que torgaben la intervención española nel conflictu, razón pola cual dambes partes nun llegaron a alcuerdos d'importancia. España foi neutral oficialmente mientres los siguientes cinco años de la guerra, anque en gran midida foi un tao pro-Exa. Más tarde, Adolf Hitler diría de felicidá entrevista que "antes de volver entrevistame con Franco prefiero que me saquen les mueles".[11]

Al respective de la frontera ente España y Francia nun volvió abrir se hasta 1948, añu nel cual restablecióse la llinia ferroviaria París-Irún.

Tresporte

[editar | editar la fonte]

Ferrocarril

[editar | editar la fonte]
Estación Des Jumeaux Ondarraitz
Estación principal d'Hendaia

Nel Bulevar del Xeneral De Gaulle atópase la estación d'Hendaia (en francés Gare de Hendaye), propiedá de SNCF y esplotada por SNCF y RENFE.

Esti tipu de terminal ferroviaria ye lo qu'en Francia se denomina una estación fronteriza (en francés gare-frontière) y n'español una estación internacional por confluyir dos anchos de vía distintos; per un sitiu, el de les llinies interiores de Francia, con anchu internacional o UIC (1435 mm), y, por otru, el de les llinies que vienen d'España, con anchu ibéricu (1668 mm). De los ferrocarriles franceses lleguen los trenes TER Aquitaine, TGV, y Intercités; y de los españoles, los trenes Talgo, Alvia y Arcu procedentes de Madrid, Barcelona, La Coruña, Vigo o Lisboa.

Allegante a ésta atopa la terminal oriental de la llinia de Metro Donostialdea que trescurre hasta Lasarte pasando pel centru de San Sebastian, son esplotaes por EuskoTren. Nesti casu'l tendíu ye d'anchu métricu (1000 mm).

Marítimu

[editar | editar la fonte]

Tamién esiste un barcu que crucia dende la zona portuaria hasta Hondarribia nun pequeñu trayeutu de 5 minutos.

Heráldica

[editar | editar la fonte]

En campu d'azur, una ballena de plata, nadante sobre un mar del so color natural, y surmontada de tres arpones d'oru, puestos dos en sotuer y unu en palu, acompañaos nel xefe d'una corona real d'oru, chada de les lletres H y Y de sable.

Demografía

[editar | editar la fonte]

Tabla demográfica

[editar | editar la fonte]
1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 1856 1861 1866 1872 1876 1881
481 241 295 340 409 432 470 438 466 427 456 617 1084 1453 1806
1886 1891 1896 1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 1962 1968 1975
2019 2050 2039 3215 3331 4213 4632 5653 6939 6436 6251 6933 7204 8006 9470
1982 1990 1999 2006 2012
10572 11578 12596 14041 16759

Fuentes : Hasta 1999, Ldh/EHESS/Cassini. Dende 2004, INSEE.

Gráfica demográfica dende 1793 hasta 2012

[editar | editar la fonte]

Fuentes : Hasta 1999, Ldh/EHESS/Cassini. Dende 2004, INSEE.

Intereses

[editar | editar la fonte]
Miguel de Unamuno en 1925

Persones destacaes

[editar | editar la fonte]
Nacíos nel sieglu XVI
  • Martín Guerre, nacíu en 1524 n'Hendaia, foi un llabrador francés del Sieglu XVI. Años dempués d'habese separáu de la so familia, un impostor usurpó'l so llugar y vivió cola muyer y fíu de Martín. Al ser la identidá del impostor cuestionada y en remaneciendo'l verdaderu Martín, l'impostor foi esmazcaráu y executáu.
Nacíos nel sieglu XVIII
Nacíos nel sieglu XIX
Antoine d'Abbadie
Pierre Loti en 1892
Nacíos nel sieglu XX

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. «code officiel géographique». Consultáu'l 6 xineru 2019.
  2. 2,0 2,1 Tienes d'especificar urlarchivu = y fechaarchivu = al usar {{cita web}}.«répertoire géographique des communes». Institut national de l'information géographique et forestière (2015).
  3. «Histoire générale du Pays basque III : Évolution économique et sociale du xvie au xviiie siècle». Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques. 2001. 
  4. «[www.cehd.sga.defense.gouv.fr [archive] Histoire de la fortification]». Cahier du Centre d'études d'histoire de la défense La citadelle et prestar de Saint-Jean-Pied-de-Port, de la Renaissance à l'Époque Contemporaine (25). 2005. www.cehd.sga.defense.gouv.fr [archive]. Consultáu'l 3 de marzu de 2007. 
  5. 5,0 5,1 5,2 «Introducción a Hendaia, Francia». Euskoguide.
  6. «Hendaye, France. History.». Triposo. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-03-12.
  7. El "topu", un ferrocarril tresfronterizu centenariu. http://www.docutren.com/HistoriaFerroviaria/Vitoria2012/pdf/4020.pdf. 
  8. 8,0 8,1 8,2 «Hendaia: La historia». Consorciu Tresfronterizu Bidasoa Txingudi. Archiváu dende l'orixinal, el 2017-03-08. Consultáu'l 8 de marzu de 2017.
  9. «La Isla de los Faisanes: el bancu d'arena que la so soberanía comparten Francia y España». ABC (20 d'agostu de 2014).
  10. «Introducción a Hendaia, Francia». Euskoguide. Consultáu'l 9 de marzu de 2017.
  11. «en-hendaya-10529/ 1940: Franco y Hitler entrevistar en Hendaia». Almanaque de la Historia d'España (23 d'ochobre de 2011).
  12. Miguel de Unamuno, seición Represalies polítiques y destierru mientres la dictadura

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]