Armoracia rusticana

De Wikipedia
Commons-emblem-notice.svg
 
Infobox plantae.pngArmoracia rusticana
Armoracia rusticana.jpg
Clasificación científica
Reinu: Plantae
División: Magnoliophyta
Clas: Magnoliopsida
Orde: Brassicales
Familia: Brassicaceae
Tribu: Cardamineae
Xéneru: Armoracia
Especie: Armoracia rusticana
G.Gaertn., B.Mey. & Scherb.
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online World Flora online
[editar datos en Wikidata]
rábanu rusticano,
Tamañu de porción
Enerxía 53 kcal 220 kJ
Carbohidratos 11.29 g
 • Zucres 7.99 g
 • Fibra alimentaria 3.3 g
Grases 0.69 g
Proteínes 1.18 g
Retinol (vit. A) 0 μg (0%)
Tiamina (vit. B1) 0.008 mg (1%)
Riboflavina (vit. B2) 0.024 mg (2%)
Niacina (vit. B3) 0.386 mg (3%)
Vitamina B6 0.073 mg (6%)
Vitamina C 24.9 mg (42%)
Vitamina E 0.01 mg (0%)
Vitamina K 1.3 μg (1%)
Calciu 56 mg (6%)
Fierro 0.42 mg (3%)
Magnesiu 27 mg (7%)
Fósforu 31 mg (4%)
Potasiu 246 mg (5%)
Sodiu 420 mg (28%)
Cinc 0.83 mg (8%)
% de la cantidá diaria encamentada p'adultos.
Fonte: rábanu rusticano, na base de datos de nutrientes del USDA.
[editar datos en Wikidata]

Armoracia rusticana, conocida comúnmente como rábanu rusticano, rabano de caballu o rábanu picante o raigañu picante, ye una planta perenne de la familia de les Brassicaceae, na que s'inclúin la mostaza y les coles.

Flores.
Armoracia rusticana en Janus Kops, Flora Batava, Volume 4, 1822.
Detalle del raigañu.

Descripción[editar | editar la fonte]

Ye una yerba perenne, glabra, de raigañu axonomorfa, gruesa, más o menos carnosa. Tarmos de 60-100 cm d'altor, foliosos, asurcaos, fistulosos, argutos, ramificaos na metá cimera. Fueyes basales en rosetes, largamente peciolaes con pecíolugruesu, asurcáu, d'hasta 60 cm de llargor, enllargáu pol viesu foliar; llimbu (20)30-45 por 6-12(16) cm, oval o oblongo, escasamente oblongo con un estrechamientu nel centru a la manera d'una guitarra, atenuáu o cordáu na base, obtusu, irregularmente crenáu, con nervadura secundaria reticulada. Fueyes caulinares d'hasta 10(15) cm, que van siendo menores escontra'l ápiz, de pecíolucurtiu o nulu. Flores en recímanos d'hasta 40 cm na fructificación, ensin bráctees, corimbiformes y mestos na antesis, bien allargaos na fructificación. Pedicelos d'hasta 15 mm na fructificación, finos, erectos o erecto-patentes. Sépalos erectos o erecto-patentes, con marxe membranáceo, non xibosos na base, de 2-3 mm, ovales, narquiaos, verdes. Pétalos blancos, obovaos, de 5-7 mm, d'uña indiferenciada. Estambres en numéro de 6 con anteres marielles. 2 nectarios llaterales , anulares o semianulares. Estilu de cerca de 0,5 mm, con estigma capitáu. Frutos en silícula latisepta, obovoidea o elipsoidea, de cáscares más o menos llises, ensin nerviu mediu visible. Granes dispuestes en dos fileres en cada lóculo, llises, ápteras, ensin endosperma (cáracter importante de la familia Brassicaceae) y colos 2 cotiledones aplicaos unu contra otru (acumbentes). Tien un númberu de cromosomes de 2n = 32 .[1]

Distribución y hábitat[editar | editar la fonte]

Atopar a veres de güertos o suelos removíos, subespontánea; a una altitú de 800-1400 metros na rexón eurosiberiana oriental; orixinaria del sur de Rusia y suroeste d'Asia, naturalizada n'Europa y rexones húmedes de tol mundu. Apaez nes estribaciones pirenaiques d'Aragón y Cataluña, cada vegada más rara por abandonase'l so cultivu, dacuando n'otros llugares.[1]

Usos[editar | editar la fonte]

Foi bien emplegada como planta melecinal y arumosa a partir del sieglu XIII, usando'l raigañu (de color crema y ramificada) que al cortala esprende esencies volátiles y bien caltriantes, que'l so efeutu irritante ye similar al del amoniacu, y con fuertes propiedaes lacrimógenas. Les fueyes nueves pueden emplegase como aromatizantes.

El raigañu usar pa ellaborar un condimento en forma d'arrayadura o bien molíu como pasta, que'l so fuerte sabor fai qu'en munchos países sustituya de cutiu a les mostazes. Nel Reinu Xuníu ye la base del horseradish y en Francia del raifort. N'Arxentina llámase-y pasta de rábanu picante anque tamién-y lo denomina colos nomes que daben los inmigrantes que lu introducieron: Kren pol so orixe alemán-austriaco o hren (Jren) pol so nome eslavu. N'Italia meridional ye conocida como ràfano y utilízase na cocina de Basilicata pa preparar la ràfanata, cola adición de güevos, quesu pecorino y pataques.[2]

Nos países onde s'ufierten comercialmente pueden atopase preparaos en dos variantes: la variante fuerte que solo contién el raigañu y conservantes, ente que na variante nidia combinar con un ingrediente duce que puede ser puré de mazana (apfel kren), remolacha o azucre. El famosu wasabi de la cocina xaponesa sustitúyese de cutiu por una pasta ellaborada con esti rábanu (y coloriada de verde) una y bones el wasabi auténticu ye similar pero'l so preciu ye bien alto, inclusive en Xapón.[ensin referencies] Les fueyes son comestibles y asemeyaes a grelos.

Propiedaes[editar | editar la fonte]

Ye una planta diurética, antiescorbútica, dixestiva, revulsiva, rubefaciente.

Principios activos: Los raigaños y fueyes contienen sinigrina (alil-glucosinato) y 2-fenil-etil-glucosinolato.[3]

Indicaciones: antiescorbútico, dixestivu, sudoríparu, diuréticu, depurativu, carminativo, pectoral. Contra'l raquitismu. Ye bien raru'l envenamiento, dáu'l so sabor desaxeradamente picante, pero diéronse casos; carauterizar por fuerte irritación de los texíos en contautu, inflamación del tracto dixestivu, vultures de sangre y fories.[3]

Otros usos: el raigañu contién una enzima (peroxidasa) por demás utilizada como axente oxidante n'ensayos químicos (inorgánicos y biolóxicos). El zusmiu usar en cosmética como estimulante y rubefaciente. Entemecíu con vinagre usar pa llurdios y acné. La mostaza d'Alemaña facer con raspaduras de raigañu, ye bien fuerte pero dixestiva.[3]

Taxonomía[editar | editar la fonte]

Armoracia rusticana describióse y publicada, primero por Carlos Linneo como Cochlearia rusticana en Species Plantarum, vol. 2, p. 648 en 1753[3] y atribuyida depués al xéneru Armoracia por G.Gaertn., B.Mey. & Scherb. en Oekonomisch-Technische Flora der Wetterau, vol. 2, p.426 nel añu 1800.[4] y ye la especie tipu del nuevu xéneru de creación concomitante.

Etimoloxía

Armoracia: nome xenéricu tomáu del llatín armǒrǎcēa, armorǎcǐa, - ae col que yera conocida una especie de rábanu xavaz (por casu en Pliniu'l Vieyu, Historia Naturalis, (19, xxvi, 82 [nota 1])).[5]

rusticana: epítetu, del Llatín rustǐcānus, a, um que significa "rústicu, del campu".[5]

Sinonimia

Nome común[editar | editar la fonte]

  • Castellanu: jaramago, jaramago oficinal (3), mostaza romana, rábanu magisco (2), rábanu magistro (2), rábanu picante, rábanu rusticano (8), rábanu rústicu (2), rábanu selvaxe (2), rábanu montés (2), rábanu vagisco (2), xaramago. Ente paréntesis, la frecuencia del vocablu n'España.[7]

Ver tamién[editar | editar la fonte]

Referencies[editar | editar la fonte]

  1. ↑ «etiamnum unum montés Graeci cerain vocant, Pontici armon, alii leucen, nostri armoraciam, fronde copiosius quam corpore.» = «Hai otru rábanu montés que los Griegos llamen agrion, los habitantes del Ponto Euxino armon, d'autres leucen y los Llatinos armoracia. Tien más fueyes que raices.»)
  1. ↑ 1,0 1,1 Armoracia en Flora Ibérica, RJB/CSIC, Madrid
  2. ↑ «Ricetta Rafanata» (italianu). Consultáu'l 24 de xunu de 2014.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Armoracia rusticana». Plantes útiles: Linneo. Consultáu'l 28 d'ochobre de 2009.
  4. ↑ «Armoracia rusticana». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultáu'l 11 de xineru de 2013.
  5. ↑ 5,0 5,1 [1] Gaffiot F. Dictionnaire Latin-Français, p. 164, Hachette, Paris, 1934
  6. ↑ Sinónimos en The Plant List-[2]
  7. ↑ «Armoracia rusticana». Real Xardín Botánicu: Proyeutu Anthos. Consultáu'l 25 de payares de 2009.

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Armoracia_rusticana&oldid=3891297»