Lliteratura en llatín

El llatín ye la llingua más conocida ente les llingües muertes y debe el so nome a l'antigua contorna del Lazio d'onde ye orixinal; más tarde foi adoptada polos fundadores de Roma con aproximamientos a otros idiomes como'l griegu, l'umbru, el oscu y l'etruscu y con aportaciones de dellos dialeutos indoeuropeos qu'allegaron a la formación de la llingua llatina como'l pelasgu o'l célticu; hai que llamentar la perda del llibru de los Oríxenes de Roma, de Catón, qu'ayudara a esclariar daqué sobre la cuestión de la primitiva composición del llatín.

El monumentu más antiguu que se caltién del llatín ye un cantar o himnu que los hermanos arvales o colexu de sacerdotes de Marte, himnu que recitaben na so fiesta añal y que foi afayáu nel añu 1777, grabáu nuna piedra, acompañada de los estatutos del colexu.

Una vegada definíos los conceutos de lliteratura y llingua llatina hai que dicir que la lliteratura llatina, qu'empieza en Roma y tien la so dómina clásica escontra'l final de la República y entamu del Imperiu, perdura tres la cayida d'ésti n'Occidente, y sigue la so producción mientres tola Edá Media, retoñando con nueva puxanza cola llegada del Renacimientu y mientres l'Humanismu.

Antigüedá Romana

En munchos aspeutos, los escritores de la República romana y del Imperiu romanu escoyeron evitar la innovación en favor de la imitación de los grandes autores griegos. La Eneida de Virgilio emulaba la épica de Homero, Plauto siguía les buelgues de Aristófanes, Tácito emulaba a Tucídides, Ovidio esploraba los mitos griegos. De xacíu, los Romanos imprimieron el so propiu calter a la civilización qu'heredaron de los griegos. Namái la sátira ye l'únicu xéneru lliterariu que yá los romanos identificaron como específicamente so.

Periodu preclásicu

Comedia

Plauto

Terencio

Catón

Periodu clásicu

Dómina dorada

Dómina argéntea

Poesía

Lucano

Marcial

Estacio

Prosa

Drama

Séneca

Sátira

Persio

Juvenal

Historia

Tácito

Suetonio

Periodu postclásico

Cristianos

Non cristianos

Amiano Marcelino

Ausonio

Disticha Catonis (anónimu)

Scriptores Historiae Augustae (dellos autores, quiciabes unu solu anónimu)

Quintu Aurelio Símaco

Edá Media

Tres la cayida del Imperiu Romanu n'Occidente, el llatín siguió usándose al traviés de los sieglos como única llingua escrita hasta'l sieglu IX. Nel derechu, na lliturxa de la Ilesia católica, nos llibros, la única llingua usada yera'l llatín; pero siempres un llatín bien curiáu anque al empar influyíu poles llingües falaes.

Cola renacencia Carolinxa, nel sieglu IX, cuando Carlomagno axúntase en redol a los mayores pensadores de la dómina, como'l lombardu Paolo Diacono o l'inglés Alcuino de York, quien-y dio la idea de reorganizar la cultura y la enseñanza nel so Imperiu. Esta operación de recuperación, restituyendo agora escontra un llatín más correutu, dixebró definitivamente al llatín de la llingua falada.

Depués, col surdimientu de les primeres y poques universidaes, les enseñances daes por persones que proveníen de toa Europa yeren rigorosamente en llatín. Los doctos de les universidaes ellaboraron un llatín particular, escolásticu, afechu a espresar conceutos astractos y ricu nos ellaboraos matices de la filosofía de la dómina.

El llatín yá nun yera la llingua nativa del pueblu como fuera nel mundu romanu; pero yera una llingua vivo y vital, na que se falaba y escribía, y n'absolutu muerta.

Poesía

El Archipoeta

Carmina Burana

Goliardos

Pedro de Blois

Hildegarda de Bingen

Historia

Alberto de Aix

Beda

Einhardo :[[Fulquerio

de Chartres|Fulcher de Chartres]]

Mateo Paris

Orderico Vital

Otto de Freising

Guillermo de Malmesbury

Guillermo de Tiru

Pseudo-Hestoria

Godofredo de Monmouth, Historia Regum Britanniæ.

Enciclopedismu

Isidoro de Sevilla, Etymologiæ

Derechu

En tres periodos puede estremase la hestoria lliteraria del derechu romanu. El primer periodu entiende les producciones lliteraries de la escuela de los glosadores qu'apaeció ente los años trescurríos dende'l 1080 hasta'l 1260, añu del fallecimientu de Accursio.Na escuela de glosadores tienen d'estremase dos periodos que son los siguientes:

Unu que podríamos llegar de creación que llega hasta Hugolino
Otru de recueya qu'acaba con Accursio.

Teoloxía y Filosofía

Pedro Abelardo

Aetheria

Albertus Magnus

Tomás d'Aquino, Pange Lingua y Summa Theologica

San Jerónimo, Vulgata

Siger de Brabante

Tommaso da Celano, Dies Diræ

Venantius Fortunatus

Walter de Châtillon

Renacimientu

Nel sieglu XIV, n'Italia, surde un movimientu cultural que favoreció un anováu interés pola antigüedá y recibió el nome d'Humanismu. Empezáu yá por Petrarca, los sos mayores esponentes fueron Poggio Bracciolini, Lorenzo Valla, Marsilio Ficino y Coluccio Salutati. Tien llugar un intentu d'estremase del llatín medieval y volver a los modelos clásicos. Asina, la llingua clásica empieza a ser oxetu d'estudios fondos que marquen, ello ye que la nacencia de la filoloxía clásica.

Autores

Tomás Moro, Utopía

Derechu

El segundu periodu de la historia lliteraria del derechu va dende la escuela de los glosadores hasta'l fin de la Edá Media y fórmase la escuela de los dialécticos o comentadores. Estos estudiosos del derechu romanu apaecen ente los sieglos XIII y postreros del sieglu XIV conocióse-yos con dellos nomes que son los siguientes: Práuticos, Escolásticos, Postglosadores, Bartolistas, Baldistas, Dialécticos y Comentaristes

Edá Moderna

Na edá moderna, el llatín siguió siendo usáu como llingua de la cultura y de la ciencia, yá qu'en llatín escribieron tamién los primeros científicos modernos, como Nicolás Copérnico, Carl Friedrich Gauss y Isaac Newton, siquier hasta'l sieglu XVIII. Nel sieglu XIX el llatín foi sustituyíu por delles llingües nacionales, como'l francés y l'inglés, y namái se considera como viva nel sieglu XX y XXI nel ámbitu de la Ilesia católica; nella escriben el so Encícliques y otros documentos papales.

Autores

Derechu

El tercer periodu de la historia lliteraria del derechu va dende fin Edad Media hasta mediaos del sieglu XIX y empecipióse con una fonda renacencia de los estudios humanistes que tuvo los sos precursores n'Italia. Na historia del derechu marquen un puntu perimportante'l descubrimientu d'América, tomar de Constantinopla y la invención de la imprenta. Los humanistes sintieron la necesidá d'asonsañar l'antigüedá clásica y los juriconsultos volvieron faer floriar los códigos antiguos, practicando nel célebre manuscritu pisano de les Pandectas volviendo al estenu manantial del testu justiniano, cola ayuda de toles demás fontes romanes o bizantines llevaes a Occidente polos fuxitivos de tomar de Constantinopla que sacaren d'ellí. Hai que destacar al milanés Andres Alciato de Milán.

Fuentes

Diccionariu enciclopédicu Hispanu-Americanu, Montaner y Simon editores 1887-89 Barcelona *

Enciclopedia moderna: Diccionariu universal de lliteratura, ciencies, artes, agricultura, industria y comerciu 1851 Francisco P. de Mellado, Madrid

Ver tamién

Referencies

Enllaces esternos

Biblioteca Augustana Testos llatinos de toles dómines
Forum Romanum Testos llatinos de toles dómines
The Latin library Testos llatinos de toles dómines