Saltar al conteníu

François Arago

De Wikipedia
François Arago
jefe de Gobierno de Francia (es) Traducir

9 mayu 1848 - 24 xunu 1848
Jacques Charles Dupont de l'Eure - Louis-Eugène Cavaignac
miembru de la Asamblea Nacional francesa

23 abril 1848 - 2 avientu 1851
Ministro de Guerra de Francia (es) Traducir

5 abril 1848 - 11 mayu 1848
Louis-Eugène Cavaignac - Jean-Baptiste Adolphe Charras (es) Traducir
4. president of the Société des gens de lettres (en) Traducir

1840 - 1844
Victor Hugo - Jean-Pons-Guillaume Viennet (es) Traducir
Member of the Chambre des députés des départements (en) Traducir

15 xunetu 1831 - 24 febreru 1848
126. presidente Academia Francesa de les Ciencies, Francia

1r xineru 1824 - 31 avientu 1824
Louis Jacques Thénard - Jean-Antoine Chaptal
Vida
Nacimientu Estagel[1]26 de febreru de 1786[2]
Nacionalidá Bandera de Francia Francia [1]
Muerte París[1]2 d'ochobre de 1853[2] (67 años)
Sepultura Cementeriu de Père-Lachaise[3]
Grave of Arago (en) Traducir
Familia
Padre Francesc Bonaventura Aragó
Madre Marie Arago
Fíos/es
Hermanos/es
Pueblu Arago family (en) Traducir
Estudios
Estudios Lycée François-Arago (es) Traducir
Escuela Politéunica
(1803 -
Direutor de tesis de Yvon Villarceau (es) Traducir
Llingües falaes francés[4]
catalán
Profesor de Augustin Fresnel
Hippolyte Fizeau (es) Traducir
Paul Auguste Ernest Laugier
Auguste Comte
Emile Gautier (es) Traducir
Oficiu astrónomu, matemáticu, físicu, políticu, profesor universitariu, biógrafuescritor
Llugares de trabayu París
Emplegadores Bureau des Longitudes (es) Traducir
Premios
Miembru de Royal Society
Academia Francesa de les Ciencies
Société Philomatique de Paris (es) Traducir
Royal Society of Edinburgh
Real Academia de les Ciencies de Suecia
Academia de les Ciencies de Baviera
Academia de Ciencies de San Petersburgu
Academia de les Artes y les Ciencies d'Estaos Xuníos
Warsaw Society of Friends of Learning (en) Traducir
Academia Prusiana de les Ciencies
Accademia Nazionale delle Scienze detta dei XL
Académie Nationale de Médecine (es) Traducir
Real Academia d'Artes y Ciencies de los Países Baxos
Accademia delle Scienze di Torino[10]
Creencies
Relixón ateísmu
Partíu políticu ensin valor
Cambiar los datos en Wikidata

François Jean Dominique Arago (26 de febreru de 1786Estagel – 2 d'ochobre de 1853París) foi un destacáu matemáticu, físicu, y astrónomu francés. Como políticu, llegó a desempeñar el cargu de Xefe del Gobiernu de la República Francesa en 1848.[11]

François Arago nació en Estagel, una pequeña población cercana a Perpiñán, nel departamentu de Pirineos Orientales (Francia). Yera'l segundu d'ocho fíos d'una familia catalanohablante. El so padre, Bonaventure Arago, pertenecía a la pequeña burguesía rural: acomodáu y cultu, yera amigu de dellos científicos de la dómina, y frecuentaba los círculos intelectuales y políticos de Perpiñán. Ocupó dellos cargos alministrativos relevantes so la Revolución francesa y el Primer Imperiu, y foi alcalde de Estagel. Dellos hermanos de François tuvieron carreres destacaes:

François Arago estudió nel institutu públicu de Perpiñán. Amosando gustos militares dende la so infancia, centrar nel estudiu de les matemátiques pa preparar el concursu d'ingresu na Escuela Politéunica, en París. En dos años y mediu consiguió'l nivel fayadizu en toles ciencies esixíes pal concursu d'ingresu na escuela, que realizó en 1803 en Toulouse, y que'l so desaminador foi'l matemáticu Adrien-Marie Legendre. Foi almitíu cola nota más alta de la so promoción y matriculóse na seición d'artillería, pero quexar del nivel insuficiente de los profesores. Criáu nun ambiente republicano, negóse (xunto con otros alumnos) a felicitar a Napoleón por cuenta de la so coronación en 1804, desobedeciendo les normes d'esta Gran Escuela. Nel añu 1804, gracies a l'encamientu de Siméon Poisson y Pierre Simon Laplace, recibió'l cargu de secretariu bibliotecariu del Bureau des Llargores (Oficina de los Llargores) del Observatoriu de París mientres siguía estudiando na Escuela Politéunica. D'esta forma consiguió ser incluyíu xunto con Pierre-Simon Laplace y Jean Baptiste Biot nel grupu llamáu a completar les midíes del meridianu qu'empezó años antes J. B. J. Delambre y que fueron atayaes pola muerte de Pierre Méchain en 1804). Arago y Biot abandonaron París en 1806 y empezaron les sos operaciones a lo llargo de los Pirineos n'España. Biot retornó a París en determinando la llatitú de Formentera, el puntu más meridional onde podía llograse una midida del meridianu. Sicasí Arago siguió col trabayu hasta l'añu 1808 en Mallorca, nel visu d'un monte llamáu "Sa mola de S´Esclop" de 926 metros, onde permaneció unos meses (entá güei siguen ellí les ruines de la caseta qu'habitó); el so propósitu yera determinar el círculu del meridianu coles mires de llograr la midida más precisa posible del llargor del metro.

La odisea catalana

[editar | editar la fonte]

Tres la marcha de Biot empezar a abarruntar dende España que la entrada de franceses nel territoriu nun podía ser namás que la preparación d'una invasión (movimientu d'aparatos, lluces nocherniegues, etc.), y los movimientos de Arago fueron interpretaos como llabores d'espionaxe. Tres la entrada de les tropes franceses na península y l'entamu de la guerra, les autoridaes llocales encamentaron a Arago la so reclusión nel Castiellu de Bellver en xunu de 1808 "pa la so proteición". El 28 de xunetu consigue safase y escapa nun barcu de pesca, y tres un aventuráu viaxe llegó a Arxel onde'l 3 d'agostu llogró un pasaxe pa Marsella a bordu d'un navío arxelín. Pero'l 16 d'agostu, xusto cuando'l barcu llegaba al puertu de Marsella, cayó en manes d'un corsariu español. Arago foi prindáu col restu de la tripulación y encarceláu tres meses en Palamós, hasta que'l dey d'Arxel consiguió la lliberación del buque que volvió a entamar el viaxe escontra Marsella. Desafortunadamente, mientres el viaxe los vientos obligaron a esviar la so ruta escontra Arxelia y tuvieron que desembarcar nel puertu de Béjaïa, polo que Arago tuvo qu'algamar Arxel per tierra, un percorríu consideráu como bien peligrosu naquella dómina. Una vegada ellí consiguió un nuevu pasaxe pa Marsella onde aportó'l 2 de xunetu de 1809, tal que narra él mesmu nes sos memories.

Trabayu científicu

[editar | editar la fonte]
Bustu de François Arago, Observatoriu de París, por Alexandre Oliva, 1860

Arago tuvo la suerte de caltener toles resultaos de les sos investigaciones y depositar nel Bureau des Llargores de París. La calidá de los sos trabayos conviérten-y aína nun científicu renombráu non solo nel senu de la comunidá científica sinón tamién ante la opinión pública. Alexander von Humboldt escribiólu pa conoce-y y felicita-y, lo que dio llugar a una amistá que duraría hasta'l final de la so vida. Como compensa pola so conducta aventurera pola causa de la ciencia, foi escoyíu miembru de l'Academia Francesa de les Ciencies a la bien temprana edá de 23 años, y antes de rematar l'añu 1809 foi escoyíu pol conseyu de la escuela politéunica de París p'asoceder a Gaspard Monge nel departamentu de Xeometría Analítica. A la edá de 24 años, yá yera profesor na Escuela Politéunica. Coles mesmes foi nomáu pol emperador como unu de los sos astrónomos del Observatoriu Real de París, siendo esta ciudá la so residencia hasta'l final de los sos díes, y llugar nel que dio les sos famoses y allegaes "clases d'astronomía popular" dende 1812 hasta 1845.

En 1816 empezó a editar xunto con Joseph Louis Gay-Lussac los Annales de chimie et de physique, qu'arrexuntaben les sesiones de l'Academia y qu'inda s'editen nel sieglu XXI. En 1818 o 1819 procedió con Biot a executar operaciones xeodésiques na mariña de Francia según n'Inglaterra y Escocia. Midió los segundos d'un pendilexu en Leith, Escocia, según nes islles Shetland. Los resultaos de les observaciones realizaes n'España fueron publicaos en 1821. Arago foi escoyíu miembru del Bureau des Llargores tres ellos, y contribuyó colos sos anuarios astronómicos mientres 22 años, dando a conocer importantes aportaciones d'Astronomía y en ciertes ocasiones d'inxeniería civil.

Arago fixo bien tempranes investigaciones sobre la presión de vapor a distintos temperatures, según estudios de la velocidá del soníu dende 1818 hasta 1822. Les sos observaciones sobre'l magnetismu tuvieron llugar mientres el periodu de 1823 a 1826. Foi'l descubridor de lo que se denomina anguaño magnetismu rotatoriu, que ye unu de los fenómenos polos que ye magnetizada la mayoría de los cuerpos; estos esperimentos fueron completaos y esplicaos con posterioridá por Michael Faraday. Ayudó a Jean-Augustin Fresnel nos sos trabayos de desenvolvimientu de teoríes óptiques, sobremanera na confirmación de la teoría de Fresnel sobre la naturaleza ondulatoria de la lluz, reparando lo qu'anguaño se denomina puntu de Arago. Dambos fixeron esperimentos sobre la polarización de la lluz infiriendo que los movimientos del éter yeren tresversales al movimientu de la lluz. Con estes teoríes llegaron a escurrir el polarímetro según al descubrimientu de la polarización circular. La idea xeneral de la esperiencia pa la determinación de la velocidá de la lluz polos esperimentos que darréu realizaríen Hippolyte Fizeau y Léon Foucault foi dada por él en 1838.

Fixo delles contribuciones nel terrén de les matemátiques antes de 1830. Dio pasu a la escuela francesa que vendría a empiezos del sieglu XIX, y que según paez entroncó colos esperimentos matemáticos de los alemanes tales como Gauss, Abel y Jacobi.

Carrera política

[editar | editar la fonte]
Arago, 25 Primer ministru de Francia

En 1830 Arago, que siempres profesara idees republicanes, foi escoyíu diputáu pelos Pirineos Orientales y caltuvo'l so escañu mientres tola monarquía de xunetu. A ello dedicó tolos sos recursos oratoriu y científicu centrándose na cuestión de la educación pública, la meyora de les condiciones de vida de los obreros, el sufraxu universal, los premios a los inventores y el sofitu a les ciencies. Munches de les iniciatives que surdieron nel país daten d'esa dómina, como por casu la de Louis-Jacques Daguerre pola invención de la fotografía, el permisu dau pola publicación de los trabayos de Fermat y Laplace, l'adquisición del muséu de Cluny en París, el desenvolvimientu de los sistemes de ferrocarriles y los telégrafos llétricos. En 1830 asumió la direición del Observatoriu, favoreciendo l'adquisición de nuevos preseos de midida. Nel mesmu añu foi escoyíu secretariu permanente de l'Academia de les Ciencies, ocupando'l yá que dexó Jean-Baptiste Fourier.

Dempués de los acontecimientos de febreru de 1848 que provocaron la cayida del rei Lluis Felipe I, Arago ye nomáu miembru del gobiernu provisional como ministru de la Guerra, la Marina y les Colonies, y proclamó la República ante'l pueblu de París. Como presidente de la Comisión Executiva, asumió responsabilidaes equivalentes a les d'un xefe de gobiernu. Adoptó midíes sociales adelantraes como la llimitación de les hores de trabayu, la prohibición de los castigos corporales na Marina, y midíes pa facilitar l'adquisición de la nacionalidá francesa; pero sobremanera, l'abolición de la esclavitú. Dende siempres amigu del orde y opuestu a les insurrecciones populares, la so postura confusa y la so impotencia frente a les manifestaciones populares de xunu de 1848 pol zarru de los talleres nacionales llevólu a dimitir.

Tornó al so puestu nel Observatoriu onde prosiguió col so incansable llabor científicu. Cuasi nun volvió triar l'Asamblea, a pesar de ser reelixíu diputáu en 1849. Tres el golpe d'Estáu de Luis Napoleón n'avientu de 1852, Arago intentó movilizar a l'Academia ensin ésitu. Obligáu como funcionariu a emprestar xuramentu al Emperador, negóse y dimitió, pero Napoleón asegurólu que nun sería esmolíu. Afeutáu de diabetes y de problemes intestinales, finó al añu siguiente en París. Foi soterráu nel campusantu del Père-Lachaise.

El 11 de setiembre de 1811, François Aragó casóse con Lucie Carrier-Desombes. El so fíu Emmanuel foi abogáu y políticu republicanu. La pareya tuvo otros dos fíos.

François Arago yera cuñáu del físicu Alexis Petit y del astrónomu Claude-Louis Mathieu.

Balta de Arago nel campusantu del Père-Lachaise.
Unu de los 135 medallones de Arago a lo llargo del Meridianu de París, en memoria de Arago y del so trabayu nel meridianu y na midida de la Tierra.

François Arago ye recordáu tantu na nomenclatura astronómica como en física, según en múltiples llugares de Francia.

Astronomía

[editar | editar la fonte]

Centros d'educación secundaria

[editar | editar la fonte]

Víes urbanes y monumentos

[editar | editar la fonte]
  • Dominique Arago: Œuvres complètes. – París: Baudry/Gide 1854–1862 (ed. J. A. Barral)

Obres en llinia

[editar | editar la fonte]
  • Mémoire sur la vitesse de la lumière, lleíu na so primer clase na Academia de les Ciencies, el 10 d'avientu de 1810, na web BibNum
  • Astronomie populaire, publicada al so pidimientu so la direición de J.-A. Barral. Testu en llinia en Gallica tomo 1, tomo 2, tomo 3, tomo 4

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Notes y referencies

[editar | editar la fonte]
  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Afirmao en: Nouveau dictionnaire de biographies roussillonnaises: 1789-2011, Volume 1. Data d'espublización: 2011. Editorial: Publications de l'olivier.
  2. 2,0 2,1 Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 26 abril 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
  3. Afirmao en: Find a Grave. Data de consulta: 29 xunu 2024. Llingua de la obra o nome: inglés.
  4. Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  5. URL de la referencia: https://www.toureiffel.paris/fr/le-monument/tour-eiffel-et-sciences.
  6. Afirmao en: Complete List of Royal Society Fellows 1660-2007. Páxina: 12. Editorial: Royal Society.
  7. «Award winners : Copley Medal» (inglés). Royal Society. Consultáu'l 30 avientu 2018.
  8. «Freedom of the City conferred on M. Arago» (inglés). The Edinburgh new philosophical journal páxs. 452. valor desconocíu (ochobre 1834).
  9. URL de la referencia: https://royalsociety.org/grants-schemes-awards/awards/rumford-medal/.
  10. Afirmao en: www.accademiadellescienze.it. Accademia delle Scienze di Torino ID: jean-francois-dominique. Data de consulta: 1r avientu 2020. Llingua de la obra o nome: italianu.
  11. La so familia yera catalanohablante, pos la so zona de nacencia, el Rosellón, foi parte integrante de Cataluña hasta 1659, cuando pol tratáu de los Pirineos España apurrir a Francia.
  12. «Planetary Names: Crater, craters: Arago on Mars» (inglés). Consultáu'l 20 de xineru de 2017.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]


Predecesor:
Jacques-Charles Dupont de l'Eure

Xefe d'Estáu de Francia

1848
(5 de mayu - 25 de xunu)
Socesor:
Louis-Eugène Cavaignac

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]