Diferencies ente revisiones de «Alabama»
m Robó: Añadiendo am:አላባማ |
m r2.7.1) (Robó: Añadiendo pa:ਅਲਾਬਾਮਾ |
||
| Llinia 255: | Llinia 255: | ||
[[oc:Alabama]] |
[[oc:Alabama]] |
||
[[os:Алабамæ (штат)]] |
[[os:Алабамæ (штат)]] |
||
[[pa:ਅਲਾਬਾਮਾ]] |
|||
[[pam:Alabama]] |
[[pam:Alabama]] |
||
[[pap:Alabama]] |
[[pap:Alabama]] |
||
Revisión a fecha de 06:54 5 mar 2013
Alabama ye un estáu de los Estaos Xuníos, asitiáu al sudeste del país, que tien de capital la ciudá de Montgomery. Llenda col Golfu de Méxicu y los estaos de Mississippi, Tennessee, Xeorxa y Florida. Garra'l nome del ríu Alabama, que significa "limpiador de la espesura", na llingua de los indios Choctaw), que percuerre l'estaú hasta desembocar cerca de Mobile.
Hestoria
El territoriu que güei ocupa l'estáu de Alabama tuvo habitáu polos amerindios de les tribus cherokee, creek, choctaw y chickasaw. Tres los descubrimientos de Juan Ponce de Lleón y Alvar Núñez Cabeza de Vaca tou l'actual sudeste de los Estaos Xuníos foi llamáu La Florida (incluyendo los actuales estaos de Florida, Xeorxa, Carolina del Sur, Carolina del Norte, Mississippi y Alabama). La primer espedición que s'enfusó n'Alabama foi la española d'Hernando de Soto, en 1540, que s'enfrentó a los nativos empobinaos por Tascalusa na batalla de Maubila. En diches hostilidaes, según les cróniques, perecieron 2.500 indíxenas aprosimao. Guido de los Bazares esquizó la mariña en 1558, pero foi Tristán de Luna'l que intentó crear el primer asentamientu permanente na badea de Mobile. Dichu establecimientu fracasó, en siendo destruyíu por un furacán.
Más d'un sieglu dempués, en 1701, fueron el franceses los que s'enfusaron nel territoriu pa crear Fort Louis de la Mobile. A esti asentamientu siguiéronlu otros fuertes cerca de les corrientes fluviales. Francia consolidó'l centru de la colonia de Luisiana en Mobile, hasta que la capital de dicha colonia treslladóse en 1722 a Nueva Orleans. El puertu estratéxicu de Mobile, y les tierres del interior de Alabama, foi acobiciáu por franceses, españoles ya ingleses. Por ello, en 1763 el ingleses llograron llograr pol tratáu de París (que dio per rematada la Guerra de los Siete Años) les tierres de Alabama, como parte de la Florida Occidental, una de los dos provincies en quedó estremada l'antigua colonia española de Florida.
Revolución estadounidense
Mientres la Revolución estadounidense, España con un exércitu al mandu de Bernardo de Gálvez recuperó pa España les Florida Occidental y Florida Oriental . En 1798 el territoriu al norte del paralelu 32°N formó parte del llamáu Territoriu de Misisipi, alministráu pol Congresu de los Estaos Xuníos. En 1813 los indíxenas creek y los mixogénicos seminolas (bien hispanizados nesa dómina) remontáronse, pero fueron ganaos por Andrew Jackson na Batalla de Horseshoe Bend; esti trunfu dio a Jackson prestíu na so carrera escontra la presidencia de los Estaos Xuníos.
El 3 de marzu de 1817, el Territoriu de Misisipi foi estremáu, y la parte esti convirtióse nel Territoriu de Alabama. N'agostu de 1819 cuando yá España a raigañu del Tratado Onís-Adams dexó tou'l territoriu a Estaos Xuníos, Alabama adoptó una constitución pa convertise n'estáu y el 14 d'avientu d'esi añu foi almitíu como'l vigesimosegundo tao de la Unión. La capital de Alabama afitóse en Huntsville, pero en 1820 treslladóse a Cahaba, anque en 1826 camudóse a Tuscaloosa pa evitar los frecuentes hinchentes. La economía d'esta dómina basábase na agricultura (algodón) y la ganadería, sicasí fueron frecuentes les disputes polítiques ente los pequeños granxerus de les llombes (que vivíen del cultivu del maíz, verduras, sorgo y del ganáu vacuno y porcino), y los propietarios del plantíos d'algodón del sur, que llograren aprovechar les ventayes de les fértiles tierres del valle (zona conocida como Petrina Negra, o Black Belt), y de les comunicaciones fluviales. Anque namá'l 1% de los colonos blancos teníen grandes plantíos, controlaben la política del estáu. Por ello, el 11 de xineru de 1861 Alabama declaróse parte de la Confederación, y convidó a otros estaos del Sur a unviar delegáu a una convención en Montgomery. El 8 de febreru de 1861 creáronse los Estaos Confederaos d'América, con capital en Montgomery, anque en mayu de 1861 treslladóse a Richmond, Virginia.
Guerra civil
La mayor batalla que se llibró en Alabama mientres la Guerra de Secesión foi en 1864, cuando l'almirante David G. Farragut atacó la badea de Mobile. Un añu más tarde, les tropes federales afararon Tuscaloosa, Selma y Montgomery. Tres la guerra, Alabama se reintegró a la Unión el 25 de xunu de 1868. El períodu de Reconstrucción tres la guerra duró ocho año, mientres los cual la política de Alabama siguió controlada por exconfederados. Sicasí, el fin de la guerra supunxo'l cayente de les ciudaes del sur (Mobile, Montgomery, Huntsville y Tuscaloosa) y la puxanza de les nueves poblaciones del norte, gracies a les riqueces mineres de Jones Valley y la construcción del ferrocarril. Yá a finales del sieglu XIX, Birmingham, que surdió tres la guerra, convirtióse na ciudá más importante del estáu y en 1920 na tercer ciudá más industrializada del sur de los Estaos Xuníos.
Guerres mundiales
Racismu
Tres la Segunda Guerra Mundial, en 1946 foi escoyíu gobernador Jim Folsom, el que trató de llevar a cabu una política populista progresista cola alianza de los sectores más desfavorecidos, tanto blancos como negros. Años más tarde, en 1960 mientres la campaña pa gobernador de George C. Wallace, ésti prometía que la segregación siguiría, a pesar de la fuerte presión que se taba realizando nel restu del país pa llevar a cabu la reforma de los derechos civiles. Ante esta posición, Martin Luther King encabezó en 1963 la protesta de boicó al sistema de tresporte públicu de Montgomery, que caltenía un sistema d'asientos segregaos pa blancos y negros. L'encarcelamientu de Martin Luther King y les imaxes que la televisión tresmitió de la brutal represión en Birmingham llevada a cabu pol xefe de policía "Bull" Connor, aceleraron en 1965 el discutiniu de la Llei de Derechos Civiles qu'habría de terminar cola segregación llegal nos Estaos Xuníos.
En 1982, Oscar Adams foi escoyíu como xuez de la Corte Suprema del Estáu de Alabama, colo que se convertía nel primer negru que llograba ocupar un cargu de dicha categoría a en dichu tao. A partir de los años 80, numberosos negros fueron escoyíos sheriffs, representantes nel Congresu y alcaldes nes ciudaes más importantes de Alabama, incluyida Birmingham.
Los últimos gobernadores del estáu fueron James Y. Folsom Cullman (1993-95), que tomó'l poder tres la destitución de Guy Hunt por violación del códigu éticu, Forrest "Fob" James Llee (1995-99), y Don Siegelman, del Partíu Demócrata, escoyíu pal cargu hasta l'añu 2003.
Xeografía
Alabama alcuéntrase nel sudeste d'Estaos Xuníos. El so accesu al mar acútase a 84 km de mariña, onde s'asitia'l so únicu puertu, na badea de Mobile. L'altor mediu del estáu ye de 150 m y el puntu más alto asítiase nel monte Cheaha, de 734 m, nos montes Apalaches, al nordeste del estáu.
Con una superficie equivalente a una cuarta parte de la Península Ibérica aprosimao, en Alabama estrémense delles rexones naturales: les estribaciones orientales de los montes Apalaches, que forma'l Gran Valle y qu'ocupa gran parte de Alabama; la franxa de tierra magriza y bien fértil, denominada Black Belt (Petrina Negra), que s'estiende a lo llargo de la parte central y escontra l'oeste del estáu; el llanu costeru del Golfu de México, formáu de depósitos aluviales; el pandu de Piedmont, al norte, con valles fértiles de arenisca y piedra caliar, y el pandu Cumberland, que forma parte de la rexón del valle del ríu Tennessee.
Alabama cunta con una estensa rede hidrográfica, en gran parte navegable. Los sistemes principales son el Warrior-Tombidge y el formáu pelos ríos Coosa-Tallapoosa-Alabama-Mobile. Per tierres de Alabama tamién escurren el ríu Tennessee y el ríu Chatahoochee. Con esceición del ríu Tennessee y tributarios, toos les corrientes fluviales desagüen nel Golfu de Méxicu. L'estáu nun tien llagos naturales d'importancia, pero sí preses construyíes mientres los años 30 mientres el New Deal pola Tennessee Valley Authority y pola Alabama Power Company. Ente estos llagos artificiales, destaquen los construyíos nel Tennessee (Guntersville, Wheeler y Wilson) y los qu'utilizaron les agües de los ríos Coosa (Llagu Weiss) y Chattahoochee (Reserva Walter F. George).
El 65% del estáu ta cubiertu por montes (3% d'esti territoriu ta protexíu pol gobiernu) onde crecen sobremanera carbayus, pinos, magnolius, cipreses y nozalye. Esta enorme riqueza forestal convirtió a esti recursu n'unos de les pilastres de la economía del estáu. thumb|left|200px|Covarón en Alabama.
Los recursos mineros nesti estáu alcuéntrense fundamentalmente na zona central y norte, especialmente na área de Birmingham, onde se topen xacimientos de carbón y mineral de fierro. Les mayores mines de carbón esplótense en Warrior, Cahaba y Coosa. Coles mesmes, esisten formaciones de mármol (nos condaos de Talladega y Coosa), y depósitos de petróleu, esplotaos comercialmente, nel condáu de Choctaw, nel sureste. Alabama tamién ye ricu en bauxita, manganesu, mica, grafitu y magre.
L'estáu esfruta d'un clima templáu, con temperatures medies de 26 °C en xunetu (magar n'ocasiones algama los 38 °C), y 7 °C en xineru. La temperatura medio añal ye de 18 °C, anque nos condaos montascosos del norte la temperatura medio añal ye más baxa que na zona costera. La precipitación media añal ye de 1.420 mm, dándose la mayor parte de les agües na zona del Golfu, y sobremanera nos meses de branu (1650 mm). Nel norte y centru del estáu, les precipitaciones prodúcense en primavera ya iviernu, y namá dacuando en forma de nieve na zona más septentrional. Mientres setiembre, ochobre y noviembre, les agües arralecen en tou l'estáu. Dada la so situación xeográfica, Alabama ta espuesta a l'acción de furacanes mientres los meses de branu.
Condaos
L'estáu de Alabama consta de sesenta y siete condaos. El más antiguu ye'l condáu de Washington, creáu'l 4 de xunu de 1800, ente que'l más recién ye'l condáu de Houston, creáu'l 9 de febreru de 1903. El de mayor superficie ye'l Condáu de Baldwin 4.135 km² y el de mayor población el Condáu de Jefferson 662.047 hab.
Economía y población
Servicius, comerciu, industria y alministraciones públiques son los sectores que, por esti orde, ocupen a un mayor porcentaxe de la fuerza llaboral de Alabama. En términos de Productu Interior Brutu (PIB), esti estáu esperimenta una crecedera del 4,6% añal (1995-96). La mayor medría nel PIB producióse nel sector servicios (8,3%), mientres el sector menos dinámicu foi'l de producción de bienes non duraderos (3,8%).
Los xacimientos de carbón, petróleu, y gas natural, lo mesmo que de mineral de fierro, dexaron mientres el sieglu XX el desenvolvimientu d'una importante industria siderúrxico en redol a la ciudá de Birmingham, magar a partir de los años ochenta la producción de fierro enllancóse por cuenta de la competencia de los altos fornos estranxeros. Les inversiones nel sector industrial empobináronse escontra les empreses químiques, papeleres y textiles, qu'abondaron mientres les últimes década
La tercer parte de la tierra de Alabama dedícase a actividaes agrícoles y ganaderes, anque casi'l 70% de los ingresos d'estes granxes vienen de la ganadería y los sos derivaos. Los productos más importantes d'estes esplotaciones (con un tamañu mediu de 85 hectáreas) son el ganáu vacunu, les aves de corrolada, los güevos, y el cacagüés. Los recursos forestales son, como s'indicó, básicos na economía del estáu yá que Alabama ye unu de los diez estaos con mayor producción maderera (sobremanera de maderes blandes) de los Estaos Xuníos. Anque tan solo cunta con 84 km de mariña, los sos recursos pesqueros son relevantes. Per otru llau, el gobiernu estatal ta potenciando'l turismu gracies a los sos impresionantes recursos naturales.
Rede de comunicaciones
Alabama dispon d'una estensa rede de comunicaciones terrestres y fluviales, con más de 7.000 km d'autopistes. Coles mesmes, dispon de 121 aeropuertos públicos, cinco d'ellos abiertos a vuelos comerciales. L'únicu puertu marítimu de Alabama ye'l de Mobile, con capacidá p'allugar a 35 buques coles mesmes.
Población
| Demografía Histórica | |
|---|---|
| Censo Añu |
Población |
| 1900 | 1.828.697 |
| 1910 | 2.138.093 |
| 1920 | 2.348.174 |
| 1930 | 2.646.248 |
| 1940 | 2.832.961 |
| 1950 | 3.061.743 |
| 1960 | 3.266.740 |
| 1970 | 3.444.165 |
| 1980 | 3.893.888 |
| 1990 | 4.040.587 |
| 2000 | 4.447.100 |
Acordies con los datos de la Oficina del Censu de los Estaos Xuníos, la población total del estáu ye de 4,4 millones, con una tasa de crecedera añal de 0,4%. El 24,9% de los residentes de Alabama son menores de 18 años, y el 13,1% cumplieron los 65 años. L'índiz de mortalidá infantil ye de 1,05%, bien percima del índiz de los Estaos Xuníos, lo que-y convierte nel segundu tao con peores cifres nesti aspeutu.
La población urbana d'esti estáu cífrase nel 67,7% (1996), per debaxo del nivel nacional (79,9%). El procesu d'urbanización de Alabama aceleróse a partir de los años 60, cuando empezó a emigrar la población de les zones ruralye (sobremanera del Black Belt) escontra los estaos del norte y los centros industriales. La población tendió a concentrase en 10 de los 67 condaos del estáu, dáu la crecedera progresiva de les ciudaes y suburbios de Birmingham, Mobile, Gadsden, Florence, Montgomery y Huntsville.
Con una fuerza llaboral de 2,17 millones de persones, el so nivel de paru ye baxu una y bones Alabama tien una tasa de desempléu de 4,8% (1999). Los ingresos medios añales per cápita asítiense en 19.026 dólares (1998), y por unidá familiar en 36.266 dólarye, unos 2.500 dólares per debaxo de la media nacional. L'índiz de población que vive per debaxo del índiz de probeza ye d'un 14,5%, lo que-y convierte nel decimotercer estáu menos favorecíu nesti aspeutu, magar la situación ameyora pos en 1990 ocupaba yá'l quintu puestu.
Dende'l puntu de vista racial, Alabama componse d'un 73% de blancos; 26% negros; el 0,3% indios estadounidenses, y 0,6% d'orixe asiáticu o del Pacíficu. La población clasificada como hispana ye de 42.562, esto ye, el 1% de la población. Nesti grupu, los hispanos d'orixe mexicanu y portorricanu son la mayoría.
Arte y cultura
El sistema públicu d'escueles foi creáu en 1854, y permaneció segregáu pa blancos y negros hasta 1954, cuando la Corte Suprema de los Estaos Xuníos resolvió'l so insconstitucionalidad, magar la desegregación llevóse a cabu con gran lentitú. La institución de enseñanza superior más importante son la Universidá de Alabama (con campus en Tuscaloosa, Birmingham y Huntsville), la Universidá de Auburn, en Montgomery, y la Universidad Sur de Alabama.
La Biblioteca del Tribunal Supremu del Estáu creóse en 1828, y en 1901 Alabama fundó los Alabama Archives, los primeros arquivos estatales de Estaos Xuníos financiaos con dineru público. Les bibliotecas de les universidaes de Alabama, Sandford, y Auburn, según la Biblioteca Pública de Birmingham, alluguen numberosos y perimportantes documentos sobre la hestoria del estáu. La Biblioteca del Institutu Tuskegee destaca polos sos fondos sobre hestoria de la población negra.
Los museos más importantes de Alabama son el Muséu d'Arte de Birmingham, el Muséu de Bellu Artes del Sur, en Mobile, el Muséu de Bellu Artes de Montgomery, y la Casa Kennedy-Douglass, en Florence. Coles mesmes, tán abiertes al públicu numberoses cases-museos históriques, en Mobile, Tuscaloosa, Montgomery y nel Black Belt.
Antropólogus, folcloristas y llingüistas interesáronse poles manifestaciones culturales de los habitantes de la zona montascosa del norte del estáu, onde se desenvolvieron y pervivido patrones únicos de llinguaxe y un vocabulariu únicu, según numberoses lleendas, mitus, supersticiones, cantares, y hestories locales.
Escritores nativos de Alabama son Joseph G. Baldwin, Johnson Jones Hooper, Sydney Lanier, Mary Johnson, Hellen Keller, T. S. Stribling y Harper Llee.
Alabama cunta con veintitrés lago públicos, veinticuatro parques estatales y cuatro bosque estatales. Otros llugares d'interés pa los turistes son el Muséu de Florence, el Muséu de Cohetes y del Espaciu de Alabama, les Sequoyah Caverns, DeSoto Falls, Little River Canyon, la Primer Casa Blanca de la Confederación y los zoolóxicos de Birmingham y Montgomery. Mientres los branos celebra'l Alabama Shakespeare Festival en Anniston.
Los deportes más populares en Alabama son el béisbol, el baloncestu y el "fútbol americano". Deportista naturales de Alabama son el boxeador Joe Louis, y los atletes Jesse Owens y Percy Beard. Y ta llenu de "Rednecks" o paletos clasicos yankies.