Ducáu de Baviera

	ducado raíz (es)
Alministración
Capital	Ratisbona (hasta 1255); Munich (dende 1505)
Xeografía

El Ducáu de Baviera (n'alemán, Herzogtum Bayern) foi l'únicu de los cuatro antiguos ducaos tribales establecíos na actual Alemaña (los otros fueron, de norte a sur, Saxonia, Turinxa y Alamania), y rellacionaos primero cola Francia en dómina merovinxa y más tarde dientro de la Francia Orientalis, que pudo caltener una esistencia autónoma dientro del so territoriu orixinal dende'l so establecimientu como territoriu tribal de los bávaros na alta edá media (sieglu V-VI, dempués de la cayida del Imperiu romanu), hasta la edá moderna ya inclusive l'actualidá, significándose nel estáu federáu (Land) de Baviera.

Del sieglu VI al VIII, foi una rexón fronteriza nel sureste del reinu merovinxu. Asitiáronse equí tribus bávares y foi gobernáu por duques (duces) sol señoríu cimeru de los francos. Creóse un nuevu ducáu na rexón col cayente del Imperiu carolinxu a finales del sieglu IX. Convertir n'unu de los ducaos raigañu qu'evolucionaron como Reinu d'Alemaña y el Sacru Imperiu Romanu Xermánicu.

Mientres les lluches internes de la dinastía otoniana nel poder, el territoriu bávaru foi considerablemente amenorgáu pola separación del acabante crear ducáu de Carintia en 976. Ente 1070 y 1180 los emperadores tuvieron una fuerte oposición en Baviera, especialmente pola ducal casa güelfa. Nel conflictu final ente les dinastíes Güelfa y Hohenstaufen, el duque Enrique'l Lleón foi exiliáu y quitáron-y de los sos feudos bávaros y saxones pol emperador Federico Barbarroja. Federico apurrió Baviera a la familia Wittelsbach, que la caltuvo hasta 1918. Los duques bávaros fueron alzaos a príncipes eleutores mientres la Guerra de los Trenta Años en 1623.

Xeografía

El ducáu raigañu medieval de Baviera tomaba lo qu'anguaño ye'l sureste d'Alemaña y partes d'Austria a lo llargo del ríu Danubiu, hasta la frontera húngara qu'entós corría a lo llargo del afluente Leitha nel este. Incluyía les rexones de Altbayern del modernu estáu de Baviera, coles tierres de la marca del Nordgau (más tarde Alto Palatináu), pero ensin les sos rexones suaba y francona. La separación del ducáu de Carintia en 976 supunxo la perda de grandes territorios nos Alpes orientales tomando lo qu'anguaño son los estaos austriacos de Carintia y Estiria según les vecines rexones de Carniola no que güei ye Eslovenia. La marca d'Austria oriental -que se correspuende aproximao col presente estáu de Baxa Austria— foi de la mesma alzáu a un ducáu por derechu propiu en 1156.

A lo llargo de los sieglos otros territorios fuéronse dixebrando del antiguu ducáu raigañu, como'l condáu del Tirol o'l arzobispáu de Salzburgu, que ganaron inmediación imperial. Dende 1500, una serie d'estos estaos imperiales yeren miembros del Círculu de Baviera del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu.

Formación

La tribu predominantemente xermánica de los bávaros puede considerase como productu d'un procesu d'etnogénesis forxáu dende la retirada del Imperiu romanu de los sos provincies de Recia y Nórico tres el fundimientu del llimes pola presión de los bárbaros (burgundios, vándalos, alanos, hérulos, gépidos, suevos y alamanes, pero sobremanera, hunos, visigodos, ostrogodos, ávaros y longobardos). Nórico foi una de les últimes dependencies en manes del Imperiu romanu d'Occidente nel sieglu V, inda controlada dende Roma nel momentu de la cayida de Rómulo Augústulo en 476.

Créese que la nación bávara formar nel procesu de colonización de la so sele pobláu territoriu (ocupáu mayoritariamente pola selva hercinia) per parte de cles xermánicos, celtes y marcomanos.^[1] Asina lo atestigua la Lex Baiuvariorum, la más antigua escoyeta (sieglu VIII, pero con reminiscencies del sieglu VI) de Derechu Públicu del Ducáu de Baviera, inspiráu, como práuticamente tol derechu xermánicu de la dómina, nel Códigu d'Euricu visigodu. Nel títulu III de la citada "Llei de los bávaros" establezse que los gobernantes de Baviera tienen de ser escoyíos ente los miembros de la dinastía Agilolfinga, tal que fueron entronizados polos merovinxos en Reims, nel añu 555. Nómense espresamente como otres cles nobiliaries gobernantes menores a los huosi, los trozza, los fagana, los hahilinga y los anniona, representando a les grandes families nobiliaries d'ente los bávaros, por ser descendientes de los reis o xefes de cles que s'integraron na nación bávara.

Ente merovinxos y carolinxos

Cola intervención de los reis merovinxos de Austrasia nes Guerres Gótiques d'Italia (535-554) empezó'l protectoráu francu sobre Baviera, gobernada por duques de la dinastía Agilolfinga. Los oríxenes del antiguu ducáu raigañu pueden trazase nos años 551/555. Nel so Getica, el cronista Jordanes escribe: "Esa rexón de los suabos tien a los Bavarii nel este, los francos nel oeste..."

Hasta'l final del primer ducáu, tolos gobernantes baxaben de la familia de los agilolfingos. Los bávaros entós colonizaron la rexón de la marca del Nordgau a lo llargo del ríu Naab (más tarde llamáu'l Alto Palatináu) hasta'l Enns nel este y escontra el sur cruciando'l pasu del Brennero al Altu Adigio no qu'anguaño ye'l Tirol del Sur. El primer duque documentáu foi Garibaldo I, un agilolfingo que gobernó de 555 d'equí p'arriba como un vasallu merovinxu abondo independiente. Estos duques agilolfingos consiguieron caltener Baviera más o menos independiente del poder merovinxu dende mediaos del sieglu VII, aliándose colos lombardos d'Italia y llegando a cinxir la Corona Ferrial.

Na frontera oriental, produciéronse cambeos cola partida de les tribus lombardes xermániques occidentales de la cuenca panonia escontra'l norte d'Italia en 568 y la socesión de los ávaros, según col asentamientu de los checos eslávicos occidentales nel territoriu vecín al otru llau de la Selva de Bohemia aproximao na mesma dómina. Alredor del añu 743, el duque bávaru Odilón fixo vasallu a los príncipes eslavos de Carantania (que se correspuende aproximao cola posterior marca de Carintia), que-y pidieren proteición contra los ávaros invasores. La residencia de los bastante independientes duques agilolfingos yera entós Ratisbona, l'anterior Capa Regina romana, a veres del Danubiu.

Los carolinxos fueron menos tolerantes con esta situación y l'autonomía que los duques bávaros tuvieron colos merovinxos, llegó al so fin. En 716 los carolinxos incorporaren les tierres de Franconia nel norte qu'enantes tuvieron los duques de Turinxa, per mediu de lo cual los obispos de Wurzburgu ganaron una posición dominante. Carlos Martel invadió Baviera en 724, 743 y 749. El so fíu Carlomán reprimió la postrera revuelta alamánica na masacre de Cannstatt (746). Sicasí, nun consideraron al ducáu de Baviera como parte de les sos posesiones "nacionales", y nun entró ente los territorios heredaos polos socesores de Carlos Martel o Pipino el Curtiu, sinón que caltuvo los sos propios duques agilolfingos. Carlomagno conquistó finalmente'l postreru ducáu raigañu, Baviera, en 788, obligando a abdicar al últimu duque agilolfingo Tasilón III, nietu como'l mesmu Carlomagno de Carlos Martel, y qu'intentara en devanéu caltener la so independencia al traviés d'una alianza colos lombardos. La conquista del reinu lombardu por Carlomagno implicó la cayida de Tasilón, que foi depuestu aquel añu de 788. Baviera foi incorporada al Imperiu carolinxu como una provincia o regnum, gobernada dende entós por prefeutos francos.

Mientres la cristianización, l'obispu Corbiniano estableció les bases de lo que depués sería la diócesis de Frisinga antes de 724; Kilian nel sieglu VII fuera un misioneru nel territoriu franconio nel norte, entós gobernáu polos duques de Turinxa, onde Bonifacio fundó la diócesis de Wurzbugo en 742. Nes vecines tierres alamánicas (Suabia) al oeste del Ríu Lech, Augsburgu foi sede obispal. Cuando Bonifacio estableció la diócesis de Passau en 739, podía yá construyir sobre tradiciones cristianes locales. Nel sur, Ruperto fundara en 696 la diócesis de Salzburgu, probablemente dempués de que bautizara al duque Teodón II de Baviera na so corte de Ratisbona, dando la bienvenida al "apóstol de Baviera". En 798, el papa Lleón III creó la provincia eclesiástica bávara con Salzburgu como sede metropolitana y Ratisbona, Passau, Frisinga y Säben (más tarde Brixen) como diócesis sufragáneas.

En Francia Orientalis

Nel so Ordinatio Imperii de 817, el fíu y socesor de Carlomagno, l'emperador Ludovico Pío intentó caltener la unidá del Imperiu carolinxu: mientres l'autoridá imperial a la so muerte pasó al so fíu mayor Lotario I, los hermanos menores recibiríen reinos subordinaos. Dende 825 Luis el Xermánicu llamar a sí mesmu "rei de Baviera" nel territoriu que se convertiría nel centru del so poder. Cuando los hermanos estremaron l'imperiu per mediu del tratáu de Verdún (843), Baviera pasó a formar parte de Francia Oriental col rei Luis el Xermánicu, quien a la so muerte mandó'l títulu real bávaru al so fíu mayor, Carlomán en 876. El fíu natural de Carlomán, Arnulfo de Carintia, que creció nes antiguar tierres de Carantania, aseguróse la posesión de la marca de Carintia a la muerte del so padre en 880 y convirtióse en rei de Francia Oriental en 887. Carintia y Baviera fueron la base del so poder, con Ratisbona como la sede del so gobiernu.

Debíu principalmente al sofitu de los bávaros, Arnulfo pudo salir y enfrentase a Carlos en 887 y asegurar la so propia eleición como rei alemán al añu siguiente. En 899 Baviera pasó a Luis el Neñu, mientres que'l so reináu asocedieron repitíos ataques de los húngaros. La resistencia a estes incursiones foi cada vez menor, y según la tradición, el 5 de xunetu de 907 cuasi tola tribu bávara pereció na batalla de Bratislava contra estos terribles enemigos.

Dempués de más de dos sieglos como feudu del Imperio Franco, la dinastía Luitpoldinga algamó'l poder nel Ducáu de Baviera y reafitó l'autonomía bávara a principios del sieglu X, nun momentu nel que'l poder centralizáu de los carolinxos tornaba. Foi mientres el reináu de Luis el Neñu cuando Luitpoldo, conde de Scheyern, que tenía grandes dominios en Baviera, gobernó la marca de Carintia, creada na frontera sureste pa defender Baviera. Taba rellacionáu familiarmente col emperador Arnulfo de Carintia, pero desconoz la rellación exacta. Ye l'ancestru de la Dinastía Luitpoldinga que gobernó'l Ducáu de Baviera y la Marca de Carantania. Delles fontes contemporánees atribúyen-y el títulu de dux (a él y al so socesor, el so fíu Arnulfo el Malu), anque otres fontes referir a ellos como margraves. Lo que ye claro ye que'l títulu de duque nun foi de primeres reconocíu formalmente pola autoridá central de los reis de Francia Orientalis: los títulos solo refiérense a los primeros duques de Baviera a partir de los diplomes imperiales d'adhesión (enfeudamiento) a Otón I d'Alemaña, emperador del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu (962-973).

Luitpoldo morrió na gran batalla de 907, pero'l so fíu Arnolfo el Malu axuntó'l sofitu de los restos de la tribu n'alianza colos húngaros y convirtióse en duque de los bávaros en 911, xuniendo Baviera y Carintia nes sos manes. El rei alemán Conrado I atacó, ensin ésitu, a Arnulfo cuando esti postreru refugó reconocer la so supremacía real.

Nel Sacru Imperiu

La deposición del duque luitpoldingo Everardo de Baviera en 938 por Otón marcó un amenorgamientu temporal na autonomía de la rexón con respectu al Sacru Imperiu. Sicasí, la posición interna de los duques de Baviera permaneció fuerte y unificada, lo que-yos dexó caltener una considerable influencia nos condaos del so ducáu y reclamar derechos de reversión de los estaos que les sos families escastar ensin herederos direutos. Esta carauterística deber a la influencia de la Lex Baiuvariorum nel papel del duque de Baviera como comandante tribal, nel qu'inclusive les tropes suministraes al rei y emperador d'Alemaña polos obispos bávaros formaben parte de les fuercies ducales.

Ente 940 y 1180, los duques de Baviera pertenecieron a siete distintos dinastíes, por cuenta de que'l nomamientu ducal permaneció en manes de los emperadores de la Dinastía Saxona y Salia, que lo utilizaben como mediu pa premiar el serviciu de los sos homes fuertes o familiares y pa fortalecer el so control personal sobre Baviera. Esti postreru oxetivu foi namái llográu na práutica cuando retuvieron el Ducáu nes sos propies manes en diverses ocasiones distintes nel sieglu XI, como foi'l casu con Enrique II, Enrique III el Negru y Enrique IV (al traviés de la so madre). La instalación de parientes imperiales como duques nun apurrió nenguna garantía de dominiu sobre Baviera, como l'emperador Otón II atopó col so primu rebalbu, el duque Enrique II l'Amarradiegu.

El territoriu de les primeres Marques de Baviera (la espansión natural del ducáu, al este y al sur de l'actual Baviera) permaneció sol control del duque, quien foi señor feudal de los margraves, en contraste cola situación similar del ducáu tribal de Saxonia. La Marca del Norte (la Nordgau) foi establecida pol emperador Otón I a principios de los años 940 a lo llargo de la frontera con Bohemia, contra la penetración de los eslavos checos. La Marca del Este (la Ostmark), que más tarde se convertiría nel Margraviato d'Austria, formar en 976 por Otón II a lo llargo de la frontera con Hungría, anque se rexistraron margraves de la "marca de Panonia" un sieglu antes, lluchando contra los maxares. La Marca de Carintia (Mark Kärntner), que más tarde se convirtió en Steiermark o Marca d'Estiria, tamién se creó nel sieglu X pa lluchar contra la penetración de los eslavos del Sur, anque la fecha exacta ye desconocida. A lo último, la Marca de Istria, que foi capaz de caltener una mayor autonomía por cuenta de la so distancia, formar nel norte d'Italia nel sieglu XI, protexendo la Padania de la meyora de los eslovenos.

Casa de Güelf

La organización relixosa de Baviera tuvo centrada nel arzobispáu de Salzburgu, creáu polos carolinxos en 785. Fundáronse los obispaos del regnum en Frisinga, Passau y Ratisbona, toos dataos a mediaos del sieglu VIII.

El territoriu orixinal del Ducáu de Baviera amenorgóse significativamente cuando Carintia foi dixebrada como un ducáu independiente en 976.

L'últimu duque otoniano, el fíu d'Enrique II, Enrique III foi escoyíu rei de romanos en 1002. L'emperador Enrique II estableció'l obispáu de Bamberg en 1007 como una sede exenta, esto ye, fora de la provincia eclesiástica arzobispal, y polo tanto'l so obispu yera responsable direutu ante'l Papa, presumiblemente como un mediu d'aumentar el control imperial en Baviera sobre les autoridaes relixosu y llaicu.

En distintos momentos el ducáu de Baviera foi gobernáu polos reis alemanes n'unión personal, o inclusive polos fíos del emperador, una tradición caltenida polos socesores salios d'Enrique. Esta dómina vio la puxanza de munches families aristocrátiques, como los Andechs o los Wittelsbach. En 1061 la emperatriz viuda Inés de Poitou enfeudó al conde saxón Otón de Nordheim. Con too y con eso, el so fíu'l rei Enrique IV de nuevu tomó'l ducáu sobre bases dudoses, lo qu'a la fin llevó a la rebelión saxona de 1073. Enrique confió Baviera a Güelfo, descendiente de la caña de margraves de Verona Casa d'Este y proxenitor de la dinastía güelfa, que, intermitentemente, gobernó'l ducáu mientres los siguientes 110 años. Namái col establecimientu d'un gobiernu güelfo como duques por Enrique IV a partir de 1070 hubo un resurdir de los duques bávaros. Esti periodu carauterizar pola querella de les invistidures ente l'emperador y el papa. Fortaleció'l gobiernu güelfo al traviés de la so alliniadura col papa.

Un conflictu cola dinastía suaba de los Hohenstaufen na eleición del rei llevó a la eleición de Conrado III como rei pero al fechu de que Baviera fora apurrida a los Babenberg en 1139. La rexón suaba foi mientres el reináu de los Staufer, en gran midida, campu. Adulces, Franconia convirtióse tamién nel centru del poder Staufer; llogró una posición dominante del obispu de Wurzburgu al traviés de la fundación de la diócesis de Bamberg.

Tolos condaos en Baviera fueron feudos del duque, como señor tribal del territoriu, una vegada más a diferencia de la situación nel ducáu de Saxonia. Jordan afirma^[2] que nun esiste nengún rexistru nel sieglu XII d'un conde en Baviera nomáu pola corona, anque ta claru que tuvo d'haber delles tierres de la corona en Baviera, pos l'emperador Federico I Barbarroja enfeudó a Enrique'l Lleón con numberosos feudos imperiales cuando-y instaló como duque de Baviera en 1156. Con ello l'emperador intentaba una reconciliación colos Güelfos,^[3] devolviedo la Marcha Orientalis al güelfo Enrique. El margrave d'Austria y duque Enrique II Jasomirgott que perdió asina Baviera, foi compensáu cola elevación de la Marca d'Austria a la categoría de ducáu independiente pol llamáu Privilegium Minus. La segregada Marcha Orientalis foi asina de la familia Babenberg, como un nuevu ducáu con privilexos especiales; sería'l nucleu de la posterior Austria (Ostarrichi).

Enrique'l Lleón fundó numberoses ciudaes, incluyida Múnich en 1158. Al traviés de la so fuerte posición como gobernante de los dos ducaos de Saxonia y Baviera, entró en conflictu con Federico Barbarroja. Col exiliu d'Enrique'l Lleón y la separación d'Estiria como un ducáu priváu en 1180, el ducáu raigañu nuevu de Baviera llegó al so fin.

Los Wittelsbach

Blasón de los condes de Bogen, más tarde dinastía Wittelsbach

En 1180, dempués de que l'emperador Federico I Barbarroja quitara a Enrique'l Lleón de los sos títulos ducales de Baviera y Saxonia, apurrió a Otón de Wittelsbach el corazón de Baviera. Los Wittelsbach gobernaríen Baviera hasta 1918, como duques, depués como eleutores y reis. Cuando Otón convertir en duque de Baviera, l'ayalga de los Wittelsbach yera bastante escasu. Foi aumentar significativamente nos años siguientes, por compra, matrimoniu, y heriedu. Les tierres de nueva adquisición nun s'apurríen yá en feudu, sinón que yeren alministraes por servidores. Tamién, poderoses families, como los condes de Andechs, sumieron mientres esti periodu. El fíu d'Otón, Luis de Wittelsbach recibió en feudu, en 1214, el condáu del Palatináu del Rin.

Puesto que nun había preferencia socesorios del primoxénitu na dinastía Wittelsbach, a diferencia de munchos gobiernos de la so dómina, en 1255 producióse una división de la tierra n'Alta Baviera col Palatináu y el Nordgau (con sede en Múnich) y Baxa Baviera (con sedes en Landshut y Burghausen). Entá güei estrémase ente alta y baxa Baviera (cf. Regierungsbezirke). Ratisbona, siempres residencia de los duques de Baviera nesa dómina, convertir nuna ciudá imperial llibre nel sieglu XIII.

A pesar de l'anovada división dempués d'un curtiu periodu de reunificación, Baviera algamó nueves cotes de poder con l'emperador Lluis IV, que foi'l primer Wittelsbach n'algamar esa dignidá, en 1328. Les recién ganaes árees de Brandeburgu (1323), Tirol (1342), les provincies holandeses Holanda, Zelandia y Frisia y l'Henao (1345) perdiéronse, sicasí, colos sos socesores. En 1369, el Tirol pasó, pol tratáu de Schärding, a los Habsburgu. Siguiólu Luxemburgu en 1373 y los condaos holandeses cayeron en manes de Borgoña en 1436. Pol Tratáu de Pavía (1329), l'emperador Luis estremó la propiedá del Palatináu, col Palatináu Renano, y lo que darréu se llamaría Alto Paltinado. Asina, la dignidá eleutoral pa la llinia posterior del Palatináu perdióse tamién. Cola reconocencia de les llendes de dominación pol duque bávaru nel añu 1275, Salzburgu de Baviera entró na so fase final. Cuando l'arzobispu de Salzburgu dictó regulaciones propies pal país en 1328, Salzburgu convirtióse, en gran midida, nun estáu independiente dientro del Sacru Imperiu Romanu Xermánicu.

Nos sieglos XIV y XV, Alta y Baxa Baviera estremáronse delles vegaes. Dempués de la división de 1392, hubo cuatro Bavieras: Baviera-Straubing, Baviera-Landshut, Baviera-Ingolstadt y Baviera-Múnich. Estos duques de cutiu engardíen ente sigo. El duque Alberto IV de Bavaria-Múnich unificó Baviera en 1503 al traviés de la guerra y primogenitura. Sicasí, Kufstein, Kitzbühel y Rattenberg, orixinariamente bávaros, perder en favor de Tirol en 1504.

A pesar del decretu de 1506, el fíu mayor d'Alberto, Guillermu IV viose obligáu a compartir el poder en 1516 col so hermanu Lluis X, un alcuerdu que duró hasta la muerte de Luis en 1545. Guillermo siguió la política tradicional de los Wittelsbach d'oponese a los Habsburgu hasta qu'en 1534 fixo un tratáu en Linz con Fernandu I, el rei d'Hungría y Bohemia. Esti enllaz fortalecer en 1546, cuando l'emperador Carlos V llogró l'ayuda del duque mientres la guerra de la Lliga de Esmalcalda prometiéndo-y so ciertes circunstancies la socesión al tronu de Bohemia, y la dignidá eleutoral qu'esfrutaba'l conde palatín del Rin. Guillermo fixo tamién enforma nun periodu críticu p'asegurar que Baviera siguiera dientro de la ilesia católica. Les doctrines de la Reforma progresaren considerablemente nel ducáu cuando'l duque llogró amplios derechos sobre los obispaos y los monesterios del papa. Entós tomó midíes pa reprimir a los reformadores, munchos de los cualos fueron espulsaos; mientres, los xesuites, a quien convidara al ducáu en 1541, fixeron del Colexu xesuita de Ingolstadt, el so cuartel xeneral n'Alemaña. Guillermo, que la so muerte tuvo llugar en marzu de 1550, foi asocedíu pol so fíu Alberto V, que se casara con una fía de Fernandu I. Bien llueu nel so reináu Alberto fixo delles concesiones a los protestantes, qu'entá yeren fuertes en Baviera; pero alredor de 1563 camudó d'actitú, favoreció los decretos del conceyu de Trento, y emburrió palantre la obra de la Contrarreforma. Como la educación pasó, adulces, a anos de los xesuites, el progresu del protestantismu viose paráu con eficacia en Baviera.

El duque que-y asocedió, el fíu d'Alberto, Guillermu V, recibiera una educación xesuita, y amosó enclín a los principios xesuíticos. Aseguró'l Arzobispáu de Colonia pal so hermanu Ernesto en 1583, y esta dignidá permaneció en manes de la familia mientres cuasi 200 años. En 1597 abdicó en favor del so fíu, Maximiliano I.

Maximiliano I atopó un ducáu fundíu nes deldes y llenu de desórdenes, pero diez años del so brengosu gobiernu producieron un claru cambéu. Les finances y el sistema xudicial reorganizáronse, fundóse una clase de funcionarios y milicia nacional, y dellos distritos menores llevar a l'autoridá del duque. La resultancia foi una unidá y un orde nel ducáu que dexaron a Guillermo tener un papel importante na Guerra de los Trenta Años; mientres los primeros años de la mesma tuvo tanto ésitu que pudo adquirir el Alto Palatináu y la dignidá eleutoral qu'esfrutara dende 1356 una caña maor de la familia Wittelsbach. El eleutoráu de Baviera entós taba formáu pola mayor parte de les modernes rexones d'Alta Baviera, Baxa Baviera y el Alto Palatináu.

Ver tamién

Referencies

↑ Los primeros duques de Baviera (420-690) en Earth Countries. Visitáu'l 8 de marzu de 2008, n'inglés.
↑ Jordan, K.: Henry the Lion: a Biography, Clarendon Press, Oxford, 1986, p. 130
↑ Görich, Knut: Die Staufer. Herrscher und Reich. Munich 2006. p. 41.

Enllaces esternos

Dinastía agilofinga: Die Genealogie der Franken und Frankreichs
Casa de Wittelsbach
Informaciones sobre la Lex Baiuvariorum na Bibliotheca legum. A database on Carolingian secular law texts (alemán ya inglés)

[1] Los primeros duques de Baviera (420-690) en Earth Countries. Visitáu'l 8 de marzu de 2008, n'inglés.

[2] Jordan, K.: Henry the Lion: a Biography, Clarendon Press, Oxford, 1986, p. 130

[3] Görich, Knut: Die Staufer. Herrscher und Reich. Munich 2006. p. 41.

[1]

[2]

[3]