Valle de Abdalajís

Valle de Abdalajís
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Málaga
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Valle de Abdalajís (es)	Víctor Manuel Castillo González
Nome oficial	Valle de Abdalajís (es)
Códigu postal	29240
Xeografía
Coordenaes	36°56′02″N 4°40′52″W
Valle de Abdalajís Valle de Abdalajís (España)
Superficie	21 km²
Altitú	358 m
Llenda con	Álora y Antequera
Demografía
Población	2441 hab. (2023) - 1292 homes (2019) - 1250 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.14% de provincia de Málaga
Densidá	116,24 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
valledeabdalajis.es

Valle de Abdalajís ye un conceyu español de la provincia de Málaga, Comunidá Autónoma d'Andalucía. Ta asitiáu al sur de la Contorna d'Antequera y al norte del Valle del Guadalhorce, contornes na que s'integra según distintes delimitaciones.

El xentiliciu ye vallesteros. Nel añu 2009 cuntaba con 2842 habitantes (1396 homes, 1446 muyeres). El so términu municipal tien una superficie de aprox. 21.4 km² y una densidá de 135,33 hab/km² y asítiase a una altitú media de 358 msnm.

La ciudá tien el so orixe na antigua Nescania romana, anque dellos xacimientos partíos pol términu municipal atestigüen que la zona tuvo habitada con anterioridá. Del so pasáu caltién un estensu patrimoniu arqueolóxicu. De la so redolada física destaca la Sierra de Abdalajís.

Xeografía

Sierra de Valle de Abadalajís.

El términu municipal de Valle de Abdalajís, con 21.17 km², asítiase ente les contornes d'Antequera y del Guadalhorce, al sur de la primera y al norte de la segunda y a 340 metros d'altitú sobre'l nivel del mar, na provincia de Málaga. Atópase arrodiáu, na so mayor parte, polos términos municipales d'Antequera, y en menor midida, Álora. Na redolada del Valle de Abdalajís tien un gran protagonismu la sierra de la que'l pueblu recibe'l so nome. Ésta forma parte del cordal Penibética y actúa como telón cársticu caliar, formáu nel periodu Xurásicu.

Na aguada opuesta del Regueru de les piedres (xenerador del Valle qu'apurre la otra parte del nome al conceyu), el paisaxe ta formáu por un relieve más nidiu, de llombes y ondulaciones cubiertes d'olivares y ceberes, ente les que destaca'l cuetu del Camellu o'l del Castillo.

Cercanu al cascu urbanu, tán los nucleos de población d'Antequera -21 km-, Álora, La Joya, El Nozales, La Figal (pedaníes, los trés últimes, d'Antequera), y a unos 50 km, la ciudá de Málaga.

Relieve

Casi tol conceyu asitiar ente los 200 y los 1000 msnm, con grandes diferencies d'altitú debíes a lo abrupto de la so xeografía. La so sierra -Sierra de Abdalajís-, asitiada al oeste del conceyu, forma parte del Cordal Antequerana, tamién llamada Arcu Caliar Central Malagueñu (cadena montascosa perteneciente a los Sistemes Béticos). D'ente los sos picos destaquen La Sierra de Abdalajís, de 1.195 m; La Huma, de 1.191 m; el picu de La Capiya, 1.186 m; y el picu El Charcón, con 1.015 m. El relieve polo xeneral ye abrupto y montascosu, con esceición de delles formes ondulaes y el valle formáu pol Regueru de les Piedres. La sierra caliar, d'orixe Xurásicu tien interesantes formaciones cárstiques como lapiaces, torques, torques, covarones, cueves y tajos.

Parapente

Al este de la llocalidá atopen una serie de llombes predominantemente magrices, con nidios cuetos, como'l cuetu del Camellu, el cuetu del Castillo o'l de Los Candilexos (llamáu asina pola cantidá de plantes Aristolochia baetica, o Candilexos, esistentes nesa zona). Dixebrando dambes elevaciones atopa'l valle formáu pol Regueru de les Piedres. Ésti tien el so orixe en dos cabeces, que nacen -dambes- na Sierra de la La Joya. Escurren a lo llargo del términu municipal d'Antequera, xuniéndose pa formar un únicu regueru cerca del conceyu. Nel términu municipal del valle recibe les agües de 3 afluentes: El Regueru del Uxu, el Regueru de los Yelsos (llamáu asina pola concentración d'esti tipu de roca na so cuenca) y el Regueru de la Cañada. Más tarde, yá nel términu municipal d'Álora el regueru efluye nel Ríu Guadalhorce.

Pol so llocalización, orografía y poles condiciones climatolóxiques esistentes na zona faen al conceyu y a la so redolada un llugar aparente pa la práutica de cualquier deporte de naturaleza, como'l vuelu llibre (ala Delta y Parapente...). Pola idoneidad del so enclave y les escelentes corrientes térmiques adquirió'l nomatu de "Capital del Vuelu Llibre".

Clima

El clima nel Valle de Abdalajís ye de tipu mediterraneu. La so especial situación ente dos elevaciones provoca, de cutiu, fuertes vientos, y causa, pel branu, un menor solazu (la solombra xenerada pola sierra provoca unes temperatures medies nes nueches de branu menores a les d'otros conceyos de la so redolada). Los branos son calorosos mientres el día, con temperatures medies (20 °C aprox) peles nueches y los iviernos son nidios, con temperatures baxes pero non descomanadamente (con bien baxa frecuencia prodúcense xelaes -menos de dos veces per añu-). La temperatura medio añal ronda los 15 °C. Pel hibiernu baxa hasta los 2 °C y puntualmente hasta los -3 °C., anque son rares les nevaes. El branu, pela so parte, ye calorosu. Hai 2.800 h de sol al añu.

Les precipitaciones son escases, alredor de los 600 l/m² añales, y suelen asoceder na seronda y primavera, siendo'l periodu branizu de seca casi absoluta. Los vientos dominantes son los de llevante, que provoquen fuertes raches de vientu. El vientu del norte ye'l más fríu y pocu frecuente.

Flora y fauna

jara

La vexetación d'esti conceyu ye la mesma d'un conceyu mediterraneu de monte, abondando'l monte baxu de carba y la vexetación xerófila debíu al clima seco y caloroso. Amás, pola rocosidad y abruptuosidad de la sierra y el destín de les tierres non predreses al cultivu de l'almendral, les ceberes y la olivar, les mases forestales resulten inesistentes.

Ficheru:El Remexu 02.jpg

Vexetación mediterránea típica de la zona

Na sierra dase, predominantemente, la vexetación típica de zones caliares mediterránees, carauterizada por baxa carba (tomillu, romeru, espliegu, lavanda, árgomes, chumberes, pites, palmito, jaras, majuelos, genistas y retamas), amás d'una serie de flora menor como les siemprevivas, vinques, yerba de san Juan, amapoles, peoníes, llirios, dellos tipos d'orquídees mediterránees... Nos márxenes del Regueru apaecen numberoses especies de vexetación de ribera mediterránea y de rambla, como son zarzamoras, xuncos y juncias, adelfas, retamar, llirios d'agua, berros, matagallos, hiedras, etc. Sicasí, la vexetación arbórea de ribera sumió na so totalidá debíu al cultivu de los campos axacentes al Regueru.

Utre leonado

Magar lo creyío popularmente, anguaño nun esiste nengún tipu de reserva natural (parque nacional, parque natural, paraxa natural...) nel términu municipal del Valle de Abdalajís, anque sí esiste la paraxa natural del Escobiu de los Gaitanes, nes llocalidaes vecines d'Álora, Antequera y Ardales.

Galápagu malatu

La sierra de Abdalajís alluga, sicasí, una interesante fauna ente la que s'atopen un considerable númberu d'especies protexíes como son el uxu real, la cabra montés, el utre leonado, el águila real, la culiebra d'escalera, la culiebra de ferradura, el gatu montés, la martalena o'l llagartu ocelado. Amás, esiste una gran variedá d'aves menores (vencejos, gorriones, canarios, raitanes, golondrines...), inseutos, arañes y pequeños mamíferos (coneyos, llebres, topos).

Na redolada de la rambla del Regueru atopen xaronques y sapos comunes, culiebres d'agua, culiebra de ferradura, galápagu malatu, foinos, coneyos, llebres, furones, melandros y otres especies comunes nel área mediterránea.

Demografía

La población ye de 2842 habitantes, según el padrón del INE de xineru de 2009, de los cualos 1396 son homes y 1446 son muyeres.

Pirámide de población de Valle de Abdalajís (2009)

La evolución demográfica del conceyu foi la que se reflexa nel siguiente gráficu:

Evolución demográfica ente 1986 y 2009

1986	1988	1990	1992	1994	1996	1998	2000	2002	2004	2006	2008	2009
3.160	3.162	3.151	2.999	3.090	3.081	3.049	3.007	2.981	2.954	2.955	2.908	2.842

Como amuesa la tabla enriba espuesta, el Valle de Abdalajís ye la llocalidá que más rápido escai (una de les 3 úniques qu'escayen en población) de la provincia de Málaga.

La emigración foi una variable importante nos cambeos demográficos de la llocalidá, una y bones una gran parte de vallesteros emigró a lo llargo de distintes etapes de la so historia.

Historia

Dómina romana

Tres la lenta romanización de la zona, aproximao nel añu 70 dC, en tiempos de Vespasiano, concédese-y a Nescania el títulu de Municipium Flavium, perteneciendo al conventu xurídicu cordobense o astigitano. Caltiénense escritos que yá falen d'estes muertes y afayos nel 1762 y sábese que se conocía de la so esistencia dende muncho primero.

Ye destacable el gran númberu d'afayos d'esta dómina alcontraos nel pueblu (na mayor parte de los casos, éstos fueron escalaos o despintaos a les autoridaes).

Amás, unos 25 epígrafes topaos nes escavaciones apurren datos sobre la vida social de Nescania naquella dómina. D'estos epígrafes, resulta interesante destacar:

La Peana, un monolitu de piedra caliar, talláu con forma de paralelepípedu que sirvió, según tou paez indicar, como pedestal pa una estatua (desconozse si dicha estatua yera dedicada a dalguna deidá o a Traxanu). Nésta puede lleese una inscripción dedicada nel añu 104 polos nescanienses a dichu emperador. Foi llevada a Antequera nel 1585 pol comendador Juan Porcel de Peralta, pa ser incluyida na coleición arqueolóxica, creada nel mesmu añu so decisión del cabildru antequerano -por que les pieces atopaes na contorna nun se perdieren y pudieren ser vistes por tolos ciudadanos-, que figuraba nel Arcu de los Xigantes d'esa ciudá. Felizmente foi rescatada pal Valle de Abdalajís nos años 50 del pasáu sieglu. Agora atópase nel nuevu muséu arqueolóxicu/etnográficu, en permaneciendo mientres años na plaza principal del pueblu.

Una epigrafía dedicada a Xúpiter por un Calpurnio y qu'atestigua la esistencia d'un templu dedicáu a ésti dios na llocalidá.

Epigrafía referente a Séneca, yá sumida, que diz asina: "Los naturales y vecinos de Nescania alzaron una estatua a Lucio Anneo Séneca, polos beneficios que-y fixera."

Epigrafía cola inscripción: XENIU MUNICIPI. NES CANIENSIS. LI CINIA. NIGEL LA. OSQUVEN SIS. NOME SVO. ET. NOMI NE. FABI. FIRMA NIN. MARITI. SVI TESTAMENTU FIERI. IVSSIT.

Que la so traducción ye: Licinia Nigelia, natural de Oscua, nel so nome y nel del so home Fabio Firmane, mandaron pol so testamentu, faer esti monumentu al Xeniu del conceyu de Nescania.

Amás, l'intensu comerciu de la llocalidá con otres distantes como Andújar queden a la vista nes firmes d'obres d'alfarería roblaes por alfareros de Andújar atopaes na llocalidá malagueña.

En resume, gracies a estes epigrafíes conocemos qu'en Nescania había families bien influyentes y que la ciudá gociaba d'una gran vida ya importancia relativa na so redolada próxima. Amás, fontes bien apreciaes falen d'unes 15 estatues, ente elles les de Séneca, Traxanu (el so bustu caltener nos archivos de l'actual Biblioteca Provincial de Málaga) y les esistentes nel muséu de la Alcazaba de Málaga y que representen a Baco (Dios del vinu)y a un faunu.

La escultura de Baco tratar d'una figura humana adosada a una pilastra. Presenta quebraos los brazos al altor de los costazos, sumiendo los primeres. Fálta-y la pierna esquierda dende la rodía. Perdióse tamién la cabeza de la pequeña pantera que lu acompaña. Tien restaurada la parte inferior de la pierna derecha ente la rodía y el pie. Esta pieza consta de dos partes: una formada pola pilastra y la otra pola figura. La primera ye de seición rectangular y nun tien más interés qu'un senciellu capitel formáu por un listel o filete dispuestu de tala forma que l'aresta da al frente, siguiéndose por una moldura convexa asemeyando un talón. La pilastra forma una sola pieza col pedestal que lu sostién. D'esta basa naz pel so llau esquierdu un tarmu que xube hasta la cabeza de la escultura, coronándola de pámpanos y fueyes de vide que cayen pelos llaterales. El tocáu ye senciellu, rizáu y cinxíu al paecer por una perfina cinta sobre la frente. Los güeyos tienen tallaos los párpagos. La boca ta cerrada, con llabios marcaos y el cazu pronunciar escontra alantre. Apaez totalmente desnudu, y namái se cubrir con una piel o nebris bien fina echada frontalmente. Dicha escultura tuvo mientres enforma tiempu nel muséu Loringiano que s'allugaba na villa perteneciente a la familia Loring-Heredia, onde anguaño s'asitia'l Xardín Botánicu de Málaga.

Tamién na coleición del futuru Muséu Arqueolóxicu de Málaga atópase la escultura del faunu, del sieglu II d.C. y de unos 70 cm d'altor. Trátase d'una figura masculina realizada en mármol totalmente desnuda; tien nos güeyos les neñines marcaes, la ñariz gruesa, los llabios entreabiertos, n'actitú de sonrir al espectador. La pierna esquierda ta llixeramente adelantrada. Polo xeneral, el modeláu del cuerpu ye de meyor factura que'l de la cabeza. Ésta, al igual que l'anterior, tuvo mientres un llargu periodu de tiempu nel muséu Loringiano.

Munches de les pieces (ensin catalogar o desconocíes) agospiar nos depósitos del futuru Muséu Arqueolóxicu de Málaga y n'otros tantos museos, amás d'en coleiciones particulares.

Villa Romana de la Canal

En 1981 afayar na llocalización de la canal (cercanu al allugamientu conocíu como "El Higuerón") y cerca del actual colexu públicu del pueblu, los restos d'una villa rústica romana del sieglu II al dar# en preparar el terrén pa la construcción d'un depósitu d'agua. Dichos restos fueron catalogaos como de 1º orde, esto ye, como un xacimientu arqueolóxicu monumental de primer grau.

Los trabayos d'escavación fueron realizaos pol equipu del departamentu d'arqueoloxía de la Diputación Provincial, que dirixía l'arqueólogu Bartolomé Ruiz. Según les pallabres qu'emitió'l mesmu arqueólogu nel so día: "el recién descubrimientu de los restos d'una villa rústica romana ye realmente importante, debíu, de forma especial, a l'apaición d'una zona porticada dientro del patiu interior, daqué non bien frecuente nos descubrimientos realizaos hasta agora na provincia.

La villa romana ye de planta simple, alredor d'un peristilo cuadrangular en que'l so interior hai un estanque que tuvo de tener na so dómina una fonte o surtidor que nun foi topáu. Tamién fueron descubiertos cachos de columnes (plintos, bases, fustes y capiteles que s'atopen anguaño en departamentos del futuru Muséu Arqueolóxicu de Málaga, na Alcazaba y, en menor midida, nel conventu de la orde de relixoses de San José del Monte, que s'atopa nel mesmu pueblu). Diches columnes yeren d'arenisca de baxa calidá. Amás, atopáronse numberosos restos de cerámica, según delles monedes aue pueden fechase nel sieglu III. Según los comentarios de los arqueólogos nel so día: "El patiu de la casa caltener en bien bones condiciones y tán perfectamente definíes les partes correspondientes al corredor que xune'l patiu cola parte noble de la casa y l'área de les habitaciones de serviciu."

Pero dichos restos nun s'escavaron más que nuna mínima fracción (la superficie total de la parcela ye d'unos novecientos metros cuadraos, de los que fueron escavaos unos quinientos). Esto foi debíu al escasu presupuestu, qu'obligó a abandonar dicha escavación y estudiu. Sicasí, parte de los restos rescataos fueron unviaos al Muséu Arqueolóxicu de Sevilla, a los almacenes del futuru Muséu Arqueolóxicu de Málaga, al conventu de la orde de San José del Monte, que s'atopa nel mesmu pueblu.

El desinterés de les autoridaes, la Diputación Provincial y el mesmu conceyu, llevaron al abandonu a dichos restos hasta l'actualidá.

Nel últimu añu, y gracies a una ayuda pa recuperación del patrimoniu, concedida pol Ministeriu de Fomentu, paez que van recuperase y afaese los restos que se caltienen.

Alta Edá Media

Tres la destrucción de la ciudá romana per parte de los pueblos bárbaros, vándalos y visigodos a mediaos del sieglu IV, tola rexón quedó despoblada mientres dellos sieglos hasta la llegada de los árabes.

Ruines de Bobastro, ciudá más cercana a la llocalidá na dómina de dominiu islámicu.

A la dómina andalusí debe'l so nome'l conceyu de Valle de Abdalajís, pos procede del nome propiu árabe ʿAbd al-ʿAzīz (عبد العزيز), en referencia a Abd al-Aziz ibn Musa, que casó con Egilona, vilba de D. Rodrigo, y que moró dalgún tiempu nestes tierres. Antes de fundase'l pueblu y adquirir la denominación actual, fueron usaos pa designar esti territoriu los topónimos: Sierra de Audalaxis, Partíu de Audalaxis o Cortixos de Audalaxis. La denominación sobre la base d'esti personaxe asitiaría l'orixe árabe del conceyu nos primeros años de la presencia d'esti pueblu na península, nun esistiendo datos sobre'l conceyu nesta dómina.

Baxa Edá Media y Edá Moderna

Conquista cristiana

Posterior a la dominación árabe, enfusamos na conquista cristiana, cola ocupación, completa sumisión y dominiu efectivu de la totalidá de la contorna, incluyíu nella'l Castiellu de Hinz-Almara, la Sierra y el valle. Esti periodu tien los sos entamos en 1407.

En 1492 los árabes son espulsaos totalmente del territoriu español y asocede un fechu históricu nel Valle de Abdalajís, d'escasa importancia pero que vien significar la xénesis del actual pueblu, el repartu que, de los campos del Valle de Abdalajís, facer pol Bachiller Juan Alonso Serrano, tres la finalización de reconquistar de la provincia de Málaga. Bona parte de los campos pasaron a manes d'un vecín d'Antequera, D. Juan d'Eslava, (puede considerase a ésti como la piedra angular del orixe de la villa de Valle de Abdalajís y aborixe de la xenealoxía del Señoríu Xurisdiccional que gobernó esta villa dende 1559 hasta les Cortes de Cádiz de 1811).

Mapa del Reinu de Sevilla, de la Corona de Castiella. El conceyu apaez na parte oriental del reinu en rosa, como correspuende a los Señoríos Independientes

Sieglu XX, Guerra Civil, Dictadura y Transición

Al empezar la guerra civil española, el Valle de Abdalajís cayó en zona republicana. La so sierra formó parte de la llinia de frente na guerra civil y foi la "muralla" que defendió Málaga de la meyora de les tropes franquistes ente xunetu de 1936 y febreru de 1937, cuando, so les directrices italianes una columna d'unos 3.000 homes salida d'Antequera establez el control y el dominiu del bandu nacional sobre la carretera ente Antequera y el Valle de Abdalajís, la zona de Villanueva de Cauche y Ardales.

El 7 de febreru de 1937 el Valle de Abdalajís cai ante'l bandu nacionalista, como escribe'l dirixente militar Queipo de Llano: "Los dos columnes pequeñes salíes d'Antequera y Archidona, tomaron el Puertu de Cauches, Villanueva del Trabuco y Villanueva del Rosario, dempués d'asaltar trincheres coloraes, y siguieron la so meyora escontra'l sur. Pol Valle de Abdalajís la meyora fíxose bien lentu, pos el percorríu tien cachos cortaos y foi necesariu trabayar nellos y probablemente hasta pela mañana nun van poder siguir la so marcha."(Publicáu nel diariu granadín "IDEAL").

La represión franquista nésti pueblu foi bederre, con casi cien fusilaos. Amás, fueron munchos los qu'abelugaos na sierra trataron d'evitar dicha represión, como la partida de "Los Pataletes" (José y Juan Castillo Vera), naturales de Álora (Málaga) y con bases na Sierra del Hacho. Cola muerte de los dos hermanos (José, el 31 de xineru de 1947, nun enfrentamientu cola Fuercia cerca de Alora, y Juan, unes selmanes más tarde nuna emboscada nel términu d'Antequera) la partida eslleir y mientres dalgunos -que lleven nel monte 8 y 9 años- deciden apurrise, los demás incorporar a otres partíes. Tamién Diego “El de la Xusta”. Esti guerrilleru representa un casu más de la fuxida a la Sierra, productu de la inxusticia social d'aquellos tiempos. Orixinariu de Teba (Málaga), Diego, un simple trabayador del campu ensin una adscripción política definida, tien que fuxir a la sierra tres una disputa a cuenta d'unos terrenes col cacique Pablo Ramos. La pelegrinación llaboral de "Diego'l de la Xusta", na so dómina de xornaleru, dexára-y anoyar bones rellaciones con munchos cortijeros, pos tenía fama d'home trabayador y servicial, lo cual díba-y a dexar más tarde disponer d'innumberables ayudes y de puntos de sofitu mientres daqué más de 9 años de vida guerrillera na Sierra, yá que cayó en plena Sierra de Ortégicar, a fines de mayu de 1949, en combate, cercáu poles fuercies represives, xunto con dellos de los sos homes, dempués d'una gran operación anti-guerrillera na que s'esplegó un gran númberu d'efectivos de la Guardia Civil.

Tres la guerra, instáurase la dictadura franquista. Nos años de posguerra y a lo llargo de la dictadura instalar nel pueblu fuertemente castigáu pola guerra un gran vacíu social qu'afecta a toles rellaciones vecinales. Amás de los daños materiales (les estroces provocaes mientres la guerra na Ilesia, causaron daños en retablos ya imáxenes de ciertu valor. Amás, gran parte de les infraestructures de comunicación del pueblu viéronse afeutaes pola guerra y un gran númberu de viviendes fueron escalaes o destruyíes), tamién les muertes qu'acarretó la Guerra y la posterior dictadura, munches d'elles callaes entá anguaño (esisten delles fueses comunes nel pueblu que, anque reconocíes dalgunes d'elles, nun fueron entá escavaes pa la recuperación de cuerpos) llevaron al pueblu a una situación de difícil convivencia diaria (esta situación queda retratada fielmente na película "-y mur des oubliés", película de producción francesa empobinada por Joseph Gordillo -fíu d'un vallestero-, Premiu "Fora Fronteres" nel Festival del Documental Clermont-Ferrand). A esto hai que xunir les dificultaes económicu y social qu'acompañaron a la dictadura en tol país.

Al igual que les primeres eleiciones xenerales del 15 de xunu de 1977, les primeres eleiciones municipales (1979) fueron ganaes pol PCE (Partíu Comunista d'España), lo que evidenciaba una ideoloxía política similar a la del restu de conceyos del interior norte de la provincia, onde ganaron los partíos PSOE Y PCE.

Actividaes económiques y desenvolvimientu

Reciella d'oveyes.

Los dos actividaes principales d'ocupación na llocalidá son la construcción (sobremanera la que s'impulsó nos '90 na mariña del sol) y l'agricultura.

Agricultura

El conceyu tien un total de 1.189 hectárees cultivaes, nes que se cultiven principalmente: -Herbales: superficie de 853 ha. Los principales cultivos d'esti tipu son la veza pa forraxe -de regadío- (9 ha), el trigu -principal cultivu de secanu- (116 ha), la cebada o'l centenu. -Cultivos maderizos: La superficie total dedicada a estos cultivos ye de 336 ha. Los principales cultivos maderizos son el naranxal (de regadío, 25 ha), la olivar (principal cultivu de secanu, 159 ha), y resulten tamién representativos l'almendral y dellos frutales (llimón, cirolares...).

La olivar

La olivar representa la principal forma de vida económicamente falando de la población de la llocalidá, dedicándose a él más de la metá de la población bien como temporeros, bien como posesores.

Recuéyense distintos tipos d'aceitunes, toes elles pa la producción d'aceite, ente les que destaca la de variedá Hojiblanca. La mayor parte de l'aceituna recoyida destinar a la producción d'aceite nes cooperatives asitiaes en Antequera.

Ganadería

Tien una bien llindada importancia na economía del pueblu, anque tuvo la so importancia nel pasáu. Sobremanera, destaca la ganadería caprina, anque tamién esiste ganadería ovina y aviar, dambes de forma bien puntual y de llindáu tamañu.

Rellación d'unidaes ganaderos por tipu:

Ganadería

Ovinos	Caprinos	Aves	Equinos	Bovinos	Porcinos
2.004	1.632	168	111	83	5

Esguilada nel Valle de Abdalajís.

Turismu

La so estraña orografía dóta-y d'inmeyorables condiciones pa la práutica de dellos deportes de riesgu como parapente, aladelta, esguilada, etc., y otros non tan ventureros como'l senderismo y los paseos en bicicleta o a caballu, lo qu'atrai un llindáu pero especializáu turismu rural.

Amás, nos últimos años instaláronse distintos hostales y cases rurales nel pueblu y les sos cercaníes.

Política y alministración

Política

En 2011 presentar a les eleiciones municipales 4 partíos: PSOE, IX, PP y GDUA.

Alcaldes dende les eleiciones de 1979

Llexislatura	Nome	Partíu
1979-1983	Ricardo Pérez Domínguez	PCE-PCA
1983-1987	Francisco Gómez Benítez	PSOE-A
1987-1991	Francisco Gómez Benítez	PSOE-A
1991-1995	Francisco Gómez Benítez	PSOE-A
1995-1999	Tomás Gómez Arrabalde	PP
1999-2003	Tomás Gómez Arrabalde	PP
2003-2007	Tomás Gómez Arrabalde	PP
2007-2011	Alfonso García Carrasco	PSOE-A
2011-2015	Francisco Sierra Castillo	PP
2015-2019	n/d	n/d
2019-2023	n/d	n/d
2023-	n/d	n/d

L'actual corporación municipal (2011-2015) ta formada por 6 conceyales del PP, 3 del PSOE, 1 d'IX y 1 del Grupu Democráticu Xuníu de Abdalajís (GDUA).

Heráldica

La bandera del pueblu ye blanca totalmente col escudu asitiáu nel so centru.

L'escudu del pueblu apruébase'l 13 de setiembre de 1957 y consta d'un campu de gules, un castiellu d'oru, puertes y ventanes gules. Ante'l torrexón una doncella con túnica d'azur, simbolizando tou ello'l castiellu qu'esistió nel Valle de Abdalajís na dómina árabe, denomináu castiellu de Almarax (castiellu de la Muyer). Surmontado tou cola corona d'España abierta, compuesta d'ocho flores, cinco vistos y enguapecíos de perlles y perlles interpoladas ente ellos y piedres precioses en azur y gules nel oru de la corona.

Escudu solicitáu pol Conceyu col informe de la Real Academia de la Historia, foi aprobáu pol Conseyu de Ministros del 13 de setiembre de 1.957, publicáu nel Boletín Oficial del Estáu, de 9 d'ochobre de 1.957.

Comunicaciones

Red Viaria

La llocalidá atopar a 57,5 km de Málaga y a 21 d'Antequera. Pa llegar dende Málaga ye necesariu tomar l'autovía del Guadalhorce (A-357) mientres 26,4 km, pa dempués, al traviés d'un tramu d'enllaz, tomar l'A-343 hasta la llocalidá. El trayeutu dura ente 50 minutos y una hora. A lo llargo d'este mesmu trayeutu, la llocalidá comunicar coles vecines poblaciones d'Álora, Cayuela y Cártama y les sos pedaníes. Pa llegar dende Antequera tómase l'A-343, que flúi en direición sureste escontra'l Valle del Guadalhorce y la Sierra de les Nieves. Amás, la llocalidá comunicar con pequeños nucleos de población vecinos como La Joya d'Antequera, Les Mellices, El Remexu o El Nozales al traviés d'otres víes como carriles, caminos o pequeñes carreteres comarcales.

Autobuses

El pueblu ta comunicáu por una pocu frecuente rede d'autobuses con Antequera y, al traviés d'ésta, con Málaga capital, saliendo dos autobuses diarios con estos destinos y llegando dos autobuses diarios, tamién, dende estos destinos, de llunes a vienres. Los sábados y domingos la llocalidá escarez de comunicación con autobús.

Cultura

Música y danza

Panda de verdiales típica.

La música de la llocalidá, al igual qu'otros conceyos del interior de la provincia de Málaga, tien como exa central los verdiales. Éstos son un palu del flamencu semenjante a un fandangu cantáu y bailláu (según flamencólogos como Hipólito Rossy (Teoría del Cante Jondo.- Credsa, Barcelona, 1998) y José Luque Navayes (Málaga nel cante.-El Guadalhorce.-Málaga, 1965) los verdiales son, como pocu, la más primitiva forma de fandangu malagueñu y, casi con seguridá, pue que del andaluz nel so conxuntu. Alfredo Arrebola (Doctor en Filosofía, flamencólogo y cantaor) llega a afirmar que "el fandangu más antiguu que rexistra la historia flamenca ye, esautamente, el de Málaga" colos sos dos formes "verdiales y fandangos abandolaos, siendo los más vieyos los primeres, inclusive anteriores al mesmu flamencu" (V Congresu de Folclor Andaluz)). D'orixe inciertu, bien probablemente tomen el so nome de la ermita de "verdiales" dedicada a la Virxe de los Dolores, y ésta de la mesma, de la variedá d'aceituna "verdial".

Esisten 3 estilos: estilu Comares, estilu Los Montes y estilu Almogía, siendo esti postreru'l predominante nel pueblu. L'estilu Almogía carauterizar por:

• Instrumentación: Violín, dos o más guitarres, dos o más platillos, panderu y castañueles.
• Compás: Ye'l más rápidu de los trés estilos.
• Interpretación o toque distintivu: Repiqueteo siguíu de los platillos; el panderu tocar con menos golpes, más arrascamientos y dacuando fáense florituras con él como cutise los coldos y les rodíes; les guitarres non se puntean, namái faen compás y dan les notes pal cante, lo que, según dalgunos, aumenta la posibilidá de llucimientu de los cantaores nesti estilu. El violín, como nos demás estilos, ye l'últimu preséu que s'incorpora, convirtiéndose nel direutor qu'empecipia y remata les pieces (lluches), marca los tiempos, acompaña al cante y "canta", faciendo los decires o xubíes.
• Bandera: El baille de la bandera (consistente en xirar rítmicamente con gran habilidá una bandera estampad con colores y símbolos comarcales, rexonales y nacionales) ye bien vistosu porque'l rápidu ritmu emprestar al llucimientu. Dizse que'l baille de la bandera ye orixinariu d'ésti estilu.

La panda de Verdiales de Valle de Abdalajís naz hacia l'añu 1.992 d'un grupu d'amigos. Pa tal fin, busquen a dos persones que seríen les que los enseñaren a tocar y baillar. Asina, Francisco Reina faise cargu d'impartir les clases de toque y Juan Navarro les de baille. La primer persona encargada de la panda foi Manuel Gordillo, que foi sustituyíu tres el so fallecimientu por Manuel Martín. Tamién esti alcalde tuvo que ser sustituyíu por enfermedá pol que güei sigue siendo l'alcalde de la panda Francisco Arrabalde.

Fueron dellos los años qu'esta panda tuvo llindada a tocar en xuntes que faíen pol gustu d'axuntase a faer fiesta, nos chigres del pueblu, nes feries, romeríes y demás fiestes llocales. Nun foi hasta l'añu 1.997 que la panda del Valle empieza a sonar nel mundu Verdialero, yá que foi n'anguaño cuando allegaron per primer vegada al alcuentru de pandes de verdiales na Ermita de Jeva el día 25 d'avientu y a la Fiesta Mayor de Verdiales que se celebró en San Cayetano.

Anguaño, esisten dos pandes nel pueblu:

• La panda infantil (Escuela de Verdiales Valle de Abadalajís (d'estilu Los Montes) y que les sos xeres d'alcalde (especie de direutor musical) exerz Juan Pérez García.
• La panda orixinaria, llamada Panda San Llorienzo de Abdalajís. Ye la más antigua y nella participen persones de toles edaes. Gocia de bona vida y enfótase n'ameyorar día ente día, allegando cada vez a un mayor númberu d'eventos, ente los que s'atopa la Feria d'Agostu de Málaga.

En xunetu de 2010, tien llugar nel Valle de Abdalajís el IV Festival de Verdiales.

Esiste, amás, nel pueblu un grupu de baille llamáu "Pureza" que surdió nos '90 y que se dedica a baillar tou tipu de música flamenca.

Amás de los verdiales y los otros estilos de música menos castizos, nel pueblu siempres se cantaron cantares del cancioneru popular, qu'últimamente tán perdiéndose. Una d'elles yera "La Jeringosa", una coplilla popular que se canta en distintes variantes en tol territoriu español, y que cantaben les neñes y rapaces mientres xugaben a lo llargo de la primer metá del sieglu XX. Tamién "Los gordones" yera un xuegu típicu consistente en baillar al ritmu de cancioncillas y palmes formaos en dos files engarraes mientres los y les moces cruciábense dibuxando nel encruz lo que sería la forma d'unos gordones de zapatos anoyaos.

Pintura, escultura y arquiteutura

Arquiteutura

La parte alta del pueblu ye la más antigua y caltién el típicu trazáu urbanu árabe. Na cai Real esistía hasta apocayá una posada -güei baltada por cuenta de la so mala traza estructural- que yera considerada una de les primeres edificaciones de la villa.

Na so redoma'l viaxeru puede comprobar la estructura solariega del sieglu XVI, con pocos pero claros exemplos, tomando como amuesa al Palaciu de los Condes de Corbo, que s'atopa nun bon estáu de caltenimientu.

Ye interesante tamién la ilesia parroquial -primeramente capiya amiesta del palaciu antes mentáu-, terminada en 1559 pero que foi reformada nel sieglu XVIII. De senciella portada presenta una torre de tres cuerpos cerrada con un teyáu de cuatro agües.

Resulta tamién d'interés la ermita del Cristu de la sierra, asitiada na fastera d'El Picacho dende'l que puede esfrutase d'unes escepcionales vistes.

Como arquiteutura típica en viviendes esiste la casamata d'una o de dos plantes, calteniéndose en delles cases un patiu y una corrolada d'aves, según cortes pa les caballeríes y otros animales domésticos.

Artesanía

Ta bien desenvuelta l'artesanía con palma y tamién se faen trabayos en espartu. Inda s'utilicen los d'antiguo bien comunes zurrones d'espartu llamaos "candongues" y tamién la "capacha", o cestu pa la comida. Amás, tamién puede atopase oxetos de forxa, cerrajería artística y cantería.

Fiestes populares

Día de la Candelaria

Celébrase'l día 2 de febreru. Mientres les selmanes previes, los habitantes del pueblu recueyen maderes, cañes refugaes de la fradadura d'árboles y cualquier cosa que pueda ser quemada, pa celebrar mientres la nueche del 2 al 3 de febreru'l día de la Candelaria. Nél, los vecinos axúntense en redol a fogueres qu'amburen hasta bien entrada la madrugada, nun ambiente festivo y familiar.

Antroxu

L'antroxu celebrar nel Valle de Abdalajís a finales de febreru, de forma allegre y festiva cola actuación de distintes comparses y murgues.

Selmana Santa

Dos son les cofraderíes que procesionan los sos pasos na Selmana Santa vallestera, la Cofradería de María Santísima de los Dolores y la Cofradería d'El nuesu Padre Jesús Nazarenu. Amás, tamién procesiona El nuesu Padre Jesús Resucitáu y espérase que llueu lo faiga la imaxe d'El nuesu Padre Jesús del Rescate (atopáu en 2008 en siendo tapiáu mientres el desenvolvimientu de la Guerra Civil).

La Selmana Santa nel Valle de Abdalajís empieza col Vienres de Dolores, al procesionar María Santísima de los Dolores, patrona de tolos vallesteros.

La Cofradería d'El nuesu Padre Jesús Nazarenu tien el so día grande'l Xueves Santu cuando, tres 3 díes de triduu, tolos cofrades -y procesionan n'actu de penitencia.

Nuevamente'l Vienres Santu tien llugar salida procesional cola virxe de los Dolores nel so advocación a la Soledá que se pasia poles distintes cais del pueblu hasta'l so encierre na Ilesia de San Llorienzo nuna solemne y recoyida procesión, a lo llargo de la cual van apagándose les lluces de les cais poles que procesiona.

Amás, el domingu de ramos tien llugar una procesión con cañes d'olivar.

Romería del Cristu de la Sierra

Mientres el día del Corpus Christi Ye de destacar pola importancia qu'adquirió nos últimos años la romería n'honor al Cristu de la Sierra mientres el primer fin de selmana del mes de mayu. El Cristu de la Sierra foi atopáu, según cuenta la lleenda, por un pastor na Sierra de Abdalajís. Tal foi la devoción que-y tomó'l pueblu qu'antes de la Guerra Civil construyóse-y una ermita. En 1954 tien llugar la primer romería n'honor al Cristu de la Sierra.

Güei día l'Asociación Cultural Cristu de la Sierra, creada nel añu 1978, encargar de les actividaes y proyeutos qu'arrodien al desenvolvimientu de la romería. Amás, anguaño introdució como novedá la celebración d'una verbena que resultó tou un ésitu.

La romería empieza cola baxada del Cristu, el xueves previu al primer domingu de mayu. Ésti báxase dende la ermita enclavada na sierra procesionándose a costazos de rapaces del pueblu, xeneralmente vistíes de blancu y con flores naturales nel pelo -anque nos últimos años dalgunes d'elles optaron por traxes de xitana-, peles cais del pueblu,les cualos decórense con cañes d'álamu y romeru. Les muyeres del pueblu enllenen grandes cestos fechos de pleita de romeru que van partiendo a los viandantes a llegar del Cristu poles sos cais. Tres la so llegada a la ilesia tien llugar el Pregón de la Romería.

El vienres tien llugar la salida de tolos romeros y romeres en xarrés dende Málaga, llevándose a cabu'l desenvolvimientu de lo que se conoz como "el camín". Ésti, consiste nuna pelegrinación dende Málaga hasta'l Valle qu'empezó a llevase a cabu nel añu 1999 y que va realizando ufriendes y actos de reconocencia ante otres imáxenes, como la virxe de la Victoria en Málaga o la de la Fuensanta en Álora, y que va pasando peles distintes llocalidaes de la contorna del Guadalhorce: Cártama, Cayuela y Álora hasta llegar el sábadu pela tarde al Valle de Abdalajís, onde tien llugar una misa romera y una ufrienda floral. El domingu, día festivu por excelencia, tien llugar la romería puramente dicha nel enclave conocíu como "La Canal" pa rematar na Ermita con una Misa Romera d'Aición de Gracies.

Corpus Christi

Mientres el día del Corpus Christi (celebráu'l domingu posterior al día correspondiente a 60 díes dempués del domingu de resurreición) decórense les cais del pueblu con fueyes de palmera y el suelu d'elles cúbrese d'un mantu de xuncos, juncias, matagallos y matrantos, amás d'otres yerbes golioses, y móntense altares que son vendecidos en procesión pol Corpus.

Ye destacable, pola so guapura, l'altar montáu poles relixoses de San José del Monte nel interior del conventu. Amás, tamién resulta interesante'l montáu na cai Real usando la imaxe d'un cristu (establecíu nuna pequeña fornica en plena cai a lo llargo de tol añu y que ye curiáu por tolos vecinos de la cai) y que se monta cola participación de tolos vecinos.

Nueche de San Xuan

Unes de les festividaes más particulares de Valle de Abdalajís ye la nueche de San Xuan. Nesta nueche, los mozos del pueblu, en llugar d'efectuar la quema de los Júas (como n'otres llocalidaes) recurren a l'agua como elementu purificador, de cuenta que la tradición ye la de rociar d'agua a tou aquel que s'atope na cai mientres tola nueche, dende puertes, balcones, ventanes o na mesma cai con cubos, mangones o globos. Ye especialmente festivu l'ambiente na fonte de riba, onde l'agua cuerre llibremente cai embaxo.

Festival de Verdiales

En xunetu celébrase, dende apocayá, el Festival de Verdiales, qu'acueye a un considerable númberu de pandes que compiten ente elles.

Feria d'Agostu

Les Fiestes Mayores del pueblu tienen llugar en redol al día 10 d'agostu, festividá de San Llorienzo, patrón local y tienen una duración averada de 4 díes. Mientres estes feches entemecen los aspeutos lúdicu festivos propios de les feches, col ambiente cultural por cuenta de los distintos actos nesti sentíu, esposiciones, concursos, bailles y cantes típicos.

La feria desenvolver en dos llocalizaciones distintos. Mientres el día, ye la plaza de San Llorienzo la qu'acueye una carpa con actuaciones y comida gratuita. Pela nueche, el recintu ferial -asitiáu pela rodiada del pueblu- acueye les atraiciones y na so caseta municipal, el desenvolvimientu de les actuaciones programaes.

Deportes

Ente les instalaciones deportives de la llocalidá atopen el polideportivu, con dos pistes de fútbol, una de baloncestu y una de tenis; la piscina, de branu, na que se desenvuelven cursos de natación entamaos pola Diputación de Málaga; un rocódromo asitiáu nel recintu ferial; y un campu de fútbol, amás d'una área dedicada pal skate, nel llugar onde se construyía l'albergue municipal del pueblu (construcción tristemente abandonada). Amás, el pueblu cunta con un equipu de fútbol propio, el Valle de Abdalajís U. D., creáu en 2010.

Tolos años entamar nel mes de xunetu na llocalidá un maratón 24 hores de fútbol.

Amás de too esto, pueden realizase munchos deportes d'aventura: esguilada, ala delta, parapente (esiste una escuela d'estos dos últimos na llocalidá), senderismo, onde puede xubise a la Fonte de la Reina o a la ermita del Cristu de la Sierra, rutes en bici...

Gastronomía

El pueblu esfruta d'una gastronomía basada nos productos primarios de la tierra, onde predominen les verdures y hortolices (el tomate, la cebolla, los pimientos y les pataques), la carne de cabra y los productos derivaos d'éstes (lleche, quesu, calostros), les almendres, les naranxes y llimones, l'aceite y el trigu. Los sos platos más comunes beben de la tradición musulmana y entemecen el dulce y el saláu o'l amargu y el dulce en platos de fuerte sabor y arume.

Asina, destaquen platos fríos como la porra (ellaborada con tomate, pimientu, ayu, aceite y pan) de cutiu acompañada de xamón, atún, güevu cocíu o aceitunes, les migues (tomaes con naranxes duces o agries y con granaes o aceitunes), el pimentón (gazpachu fríu de tomate qu'equí recibe esti nome), la ensaladilla de pimientos asaos, el salmorejo de pataques y la pipirrana. Tamién platos calientes como'l gazpachu caliente qu'usa como base'l tomate, el gazpachu de pescada, l'aliñu de cascoxos, la sopa d'ayu, la sopa d'espárragos, la olla (similar al pucheru), les farrapes (de cutiu tomaes con miel o almendres), l'aliñu de chivu o'l coneyu al ajillo. Postres como les tortas d'aceite, los roscos de naranxa, los tejeringos (especie de churros) o'l xarazáu d'almendra que, de cutiu, acompañar con canela y ye únicu y xenuinu d'esti pueblu.

En Selmana Santa ellabórense les torrijas (con miel o azucre y canela), los pestiños y les tortas de canela. En Navidá son típicos los mantecados d'aceite o los de mantega, los d'almendra, les empanadillas y los roscos d'aceite. Amás, los productos cárnicos tradicionales (salchichones, chorizos, morcielles...); los queso de cabra; les frutes, como figos, breves, naranxes o llimones, formen parte de la gastronomía típica de la zona.

Personaxes pernomaos

Cabo Juan Chamizo Lucas, de los postreros de Filipines

Últimos de Filipines. Héroes de Baler.

Francisco Conejo Muñoz

Otru personaxe de relevancia, fíu de Valle de Abdalajís foi Francisco Conejo Muñoz, pola so participación na Guerra de Cuba (1895-1898) y na Campaña d'África (1909). Formó parte del Batallón de Cazadores de Chiclana por cuenta de la campaña de Melilla (1909).

Hermanancies

• Baler, Filipines

Bibliografía

• Anónimu (Antigua fía de Beata Petra en relixón): "Vida y virtúes de la Sierva de Dios Madre Petra de San José. Fundadora del Institutu de MM. de Desamparaos y San José del Monte". Barcelona: Llibrería Católica Internacional, 1929. Reedición: Luis Gili, editor, Barcelona, 1933.
• Aparicio, Emilio Mª: "Madre Petra y la so dómina". Valencia: Congragación Madres Desamparaos y San José del Monte, 1982. ISBN 84-7065-094-7.
• Carrillo de San José, Marta: "Madre Petra, Parábola d'un amor n'alerta". Málaga: Madres Desamparaos y San José del Monte, 1994. ISBN 84-604-8898-5.
• Conejo Mir, José: "Historia de la Villa del Valle de Abdalajís". Málaga: Editorial Confederación española de Caxes d'aforros, 1977. ISBN 84-500-2141-3.
• Gordillo, Pedro: "Madre Petra, arguyu d'un pueblu". Málaga: Gráfiques Anarol, 2002. MA-1.368-2002.
• GUILLÉN CARBAYOS, F. Historia de Málaga y la so provincia. Editorial Arguval, Alcazaba, 1983.
• GOZÁLBES CRAVIOTO, CARLOS. Les Víes Romanes de Málaga. Turner Ediciones, 1987. ISBN 978-84-7506-189-4.
• Llácer de San José, Mª Virginia; Martín de San José, Bladina: "Sobre la Piedra. Curtia biografía de la Madre Petra de San José Pérez Floríu." Valencia: Artes Gráfiques Soler, S.L.,1970. ISBN 84-604-9888-3.
• Martín Castillo, Antonio: "la neña de la Güerta Grande". Málaga: Edita Congregación Madres Desamparaos y San José del Monte.
• NADAL SÁNCHEZ, ANTONIO. Guerra Civil en Málaga. Editorial Arguval, 1984. ISBN 84-86167-08-6
• Web del Real Santuariu de San José del Monte. URL:http://santuariosanjose.wordpress.com/

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Valle de Abdalajís.

• Sitiu web oficial

• Valle de Abdalajís n'OpenStreetMap.

• Datos: Q1647735
• Multimedia: Valle de Abdalajís