Ortuella
Ortuella | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Autonomía | País Vascu | ||
Provincia | Vizcaya | ||
Comarcas (es) | Gran Bilbao | ||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Ortuella (es) | Saulo Nebreda Trebejo | ||
Nome oficial | Ortuella (eu)[1] | ||
Nome llocal | Ortuella (es) | ||
Códigu postal |
48530 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 43°18′37″N 3°03′25″W / 43.310277777778°N 3.0569444444444°O | ||
Superficie | 7.7 km² | ||
Altitú | 66 m | ||
Llenda con | Abanto, Santurtzi, Portugalete, Trapagaran y Galdames | ||
Demografía | |||
Población |
8536 hab. (2023) - 4091 homes (2019) - 4304 muyeres (2019) | ||
Porcentaxe | ? % de Gran Bilbao | ||
Densidá | 1108,57 hab/km² | ||
Más información | |||
Fundación | 1901 | ||
Estaya horaria |
UTC+01:00 (horariu estándar) UTC+02:00 (horariu de branu) | ||
ortuella.biz | |||
Ortuella ye un conceyu de la Zona Minera del territoriu históricu de Vizcaya, na comunidá autónoma del País Vascu, España. Forma parte de la contorna non oficial del Gran Bilbao, anque tuvo integráu hasta entamos del sieglu XIX nel Valle de Somorrostro de Les Encartaciones xunto a Santurtzi, conceyu al que siguió perteneciendo hasta l'añu 1901. Judicialmente, Ortuella pertenez al partíu xudicial de Barakaldo.
Xeografía
[editar | editar la fonte]Allugamientu
[editar | editar la fonte]El Conceyu d'Ortuella forma parte del llamáu "Anticlinal de Vizcaya", onde s'atopen los montes de Triano.
Noroeste : Abanto y Ciervana | Norte : Santurtzi | Nordeste : Portugalete |
Oeste : Abanto y Ciervana | Este : Valle de Trápaga | |
Suroeste : Abanto y Ciervana | Sur : Galdames | Sureste : Galdames |
Dalgunos de los barrios tienen de considerase históricos, como Urioste o Nocedal, porque son nucleos de población qu'esistíen muncho primero de la nacencia d'Ortuella. Cadegal data de la dómina inicial de les esplotaciones mineres. La Orconera, El Saugal, Golifar son tamién barrios amestaos a l'actividá minera. Triano, como barriu, pertenez al vecín conceyu d'Abanto Zierbena, pero dalgunes de les sos cases allugar en Ortuella y esiste un campu de golf na so redoma.
El pueblu d'Ortuella, mentáu como nucleu de población per primer vegada a finales del sieglu XVIII, estrémase de la mesma en dellos barrios. Destaca La Ralera, que tamién data de la dómina inicial de les esplotaciones mineres y ta dixebráu peles víes del tren del restu del pueblu.
Otros barrios del nucleu son Otxartaga (área yá denomada asina dende antaño) , Gorbea (primeramente Félix Basozabal) y los más recién Mendialde o Ganguren, que daten de la década de los setenta.
Hidrografía
[editar | editar la fonte]Anque'l conceyu escarez de grandes ríos, los dos cuenques esistentes, les de los ríos Granada y Capetillo-Ballonti, recueyen numberosos regueros y regatos. Finalmente, dambos arramen les sos agües nel ríu Galindo.
El ríu Granada, na cuenca sur, recueye les sos agües de los Montes de Triano, descenciendo pol ribayu de la Orconera y xuniendo el so caudal al regueru Ortuella, qu'escurre pol barriu de La Ralera.
Na cuenca norte, el ríu Capetillo recueye regueros y manantiales de los sitios d'El Casal, Nocedal, Capetillo y Urioste, xuniéndose col regueru de La Madalena, al sur del monte Serantes, y en percorriendo les vegues de Ballonti, Ibarra y, finalmente, Galindo arrama les sos agües al ríu del mesmu nome.
Según Carlos Glaria,[2]"el ríu Granada gociaba d'un importante caudal d'agua y foi capaz de mover nel pasáu les ruedes de numberosos molinos y aceñas allugaos a lo llargo de la so cuenca, hasta'l puntu de recibir l'apellativu de ribayu de los 14 molinos".
Clima
[editar | editar la fonte]Ortuella tien un clima atlánticu húmedu, con abondosos y persistentes precipitaciones a lo llargo del añu. El tar tan cerca del mar Cantábricu actúa como un amortiguador térmicu torgando l'escesivu aumentu de temperatures mientres el día y una cayida esaxerada mientres les nueches. De la mesma, la corriente del Golfu contribúi a anidiar les temperatures al respective de les que-y correspondería realmente según la llatitú a que s'atopa. Tou esto fai que les temperatures nun suelan superar valores máximos de 30 °C con medies que se caltién per debaxo de los 20 °C y una amplitú térmica que bazcuya ente los 8 y los 15º.
Heráldica
[editar | editar la fonte]Según la Heráldica Municipal de Vizcaya l'escudu d'Ortuella representa 'En campu de plata, dos llobos de sable, en palu y cebaos en corderos que miren a la siniestra; orla d'oru y bordura d'azur.[3]
Historia
[editar | editar la fonte]Antigüedá
[editar | editar la fonte]Yá nel sieglu I el xeógrafu ya historiador romanu Pliniu'l Vieyu escribió nel so Naturalis Historia que de tolos metales la más llarga vena ye la de fierro. Na parte de Cantabria que baña'l mar, hai un monte asperísimamente alto, tou d'esta materia, cosa increíble. La interpretación más plausible d'esti testu ye que los romanos conocieren perfectamente la esistencia de la enorme veta de mineral de fierro de los montes de Triano y Galdames que s'estienden pola anguaño denomada Zona Minera de Vizcaya, ente Barakaldo y Somorrostro.
Edá Media y Edá Moderna
[editar | editar la fonte]Hasta entamos del sieglu XIX, Ortuella formó parte de los Trés Conceyos del Valle de Somorrostro, constituyíos pol Conceyu de Sestao (Santa María de Sestao), el Conceyu de Santurtzi (San Jorge de Santurtzi, güei conceyos d'Ortuella y Santurtzi) y el Conceyu del Valle de Trápaga (entós, San Salvador del Valle). Estos Trés Conceyos, xunto colos Cuatro Conceyos (Musques, Abanto de Yuso, Abanto de Suso, y Zierbena) formaben los Siete Concejo del Valle de Somorrostro. El Valle de Somorrostro foi una de los diez repúbliques del territoriu de Les Encartaciones, y que perdió la so identidá xurídica en 1805.
Dende finales del sieglu XIII hasta finales del sieglu XV, asocediéronse una serie de disputes ente los distintos llinaxes feudales, conocíes como Guerres de Bandos. El conflictu va estremar a Vizcaya en dos bandos o grupos banderizos: Oñacinos, siguidores de los Oñaz y Gamboínos, siguidores de los Gamboa. El Valle de Somorrostro taba apoderáu pol llinaxe de los Salazar, unu de los más importantes de Les Encartaciones y que pertenecía al bandu oñacino. Lope García de Salazar recoyó nes sos cróniques estes guerres banderizas.
En 1841 promulgóse la Llei de Conceyos del Reinu que supunxo la constitución de nuevos conceyos nos anteriores conceyos del valle, acabándose asina cola unidá territorial de Somorrostro.
Edá Contemporánea
[editar | editar la fonte]La historia contemporánea d'Ortuella ta íntimamente amestada a les esplotaciones de mineral de fierro, que tuvieron el so apoxéu na última década del sieglu XIX. Nos Montes de Triano y Galdames desenvolvióse una etapa histórica singular que tuvo inclusive una terrible afectación a la historia de Vizcaya y la so industrialización actual.
A finales del sieglu XIX, diverses compañíes mineres como Orconera, Luchana Mining, Franco-Belga instalar na zona minera pa esplotar les mines de fierro, construyendo toa una infraestructura industrial que produció una auténtica revolución sociu-económica, camudando para siempres el futuru de toa zona y, poques gracies, d'Ortuella. Les condiciones llaborales nes esplotaciones mineres d'aquella dómina yeren llamentables, lo que causó la nacencia de movimientos obreros y sindicales que llucharon por ameyorar les condiciones de los mineros y trabayadores polo xeneral.
Ortuella, por cuenta de esta puxanza minera, ye unu de los focos de la nacencia del socialismu en Vizcaya y yá en 1887 crear nel conceyu la primer Agrupación Socialista, siendo'l so fundador el políticu y sindicalista Facundo Perezagua (Toledo,1860 - Madrid, 1935).
Ye en 1901 cuando la llocalidá segregóse del Conceyu de Santurtzi, pasando a denominase Santurtzi-Ortuella, en contraposición a Santurtzi Antiguu (güei Santurtzi). Dicha segregación vieno motivada pol aumentu de población debíu a la puxanza minera de finales del sieglu XIX, siendo'l barriu d'Ortuella el de mayor población del Conceyu de Santurtzi.
Na década de los 80 del sieglu XX, el nome del conceyu pierde definitivamente'l términu "Santurtzi", quedando cenciellamente "Ortuella", que yera la denominación habitual qu'emplegaben les sos convecinos. Esto fixo por aciu la resolución del 27 de marzu de 1981 de la Viceconsejería d'Alministración Local, publicada nel BOPV del 29 de mayu del mesmu añu.
L'accidente de 1980
[editar | editar la fonte]El 23 d'ochobre de 1980 producióse una esplosión de gas na Escuela Nacional Marcelino Ugalde onde taben escolarizaos unos 900 neños y neñes de primaria, entós denomináu EGB. La esplosión, que s'oyó a más de seis quilómetros de distancia, fundió'l suelu de dos aules de la primer planta dexando a 120 estudiantes so los escombros de los cualos morrieron 48 y 34 fueron ingresaos nos distintos hospitales de la zona. El númberu final de víctimes mortales foi de 53, 50 neños y 3 adultos, siendo la mayoría d'ellos neños y neñes d'ente cinco y seis años.
La esplosión foi debida a l'acumuladura de gas propanu nel suétanu del edificiu por cuenta de una fuga esistente nes tuberíes de suministru. La bolsa de gas fixo esplosión cuando un fontaneru que diba reparar unos desaguadorios encendió una cerilla. Asocedió pocu dempués del mediudía cuando los alumnos topar nes aules.
Dalgún tiempu antes del accidente la Delegación d'Educación en Vizcaya solicitara al Ministeriu d'Educación una subvención de 700 millones de pesetes pa camudar les instalaciones de gas propanu de los colexos por otres de gasóil C, n'ares de prevenir accidentes. Solo concedióse'l 10% de lo pidío. El colexu Nacional Marcelino Ugalde taba na llista de los que precisaben el cambéu y el presupuestu del mesmu yera de 2,4 millones de pesetes. Delles escueles de la Marxe Izquierda suspendieron les clases, y pidieron una revisión téunica antes de volver# a entamar. L'alministración entamó una revisión xeneral de les condiciones de seguridá de los colexos estatales, cuantimás los construyíos dientro del "Plan d'Urxencia pa Vizcaya".
La causa xudicial sobre la esplosión quedó sobreseída, quedando l'Estáu, como responsable civil subsidiario y faciéndose cargu de les indemnizaciones.[4]
Demografía
[editar | editar la fonte]Pa censos anteriores ver Santurtzi
1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
5041 | 5528 | 6060 | 5688 | 5681 | 7633 | 8011 | 9100 | 8976 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: INE) |
2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2016 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
8819 | 8785 | 8784 | 8763 | 8644 | 8654 | 8618 | 8577 | 8504 | 8520 | 8435 | 8412 | 8416 | 8397 | 8410 | 8415 | 8370 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: INE) |
Según el INE, el conceyu d'Ortuella tien los siguientes nucleos de población:
- Cadegal: menos de 100 habitantes.
- La Orconera: menos de 100 habitantes.
- Nocedal: menos de 300 habitantes.
- Triano: menos de 50 habitantes.
- Urioste: menos de 1000 habitantes.
Dende la década de los 90, el conceyu ta sufriendo un descensu progresivu de la población (anguaño cunta con aproximao 8.400 habitantes). Tamién s'aprecia un claru avieyamientu de la mesma, y enagora nun hai visos de que s'invierta l'enclín.
Fiestes, xentes y tradiciones
[editar | editar la fonte]Calendariu festivu
[editar | editar la fonte]Fiesta Patronal: San Félix de Cantalicio (18 de mayu), en que'l so honor llevantar la ilesia más grande del conceyu.
Euskal Jaiak: primer fin de selmana d'ochobre, fiestes dedicaes al Euskera.
Calendariu festivu de los barrios:
- Urioste: San Bernabé el 11 de xunu *
Nocedal: Santa María Madalena, el 22 de xunetu * Aiega y el Saugal: San Xuan, el 24 de xunu (la nueche anterior quémase la tradicional foguera)
- La Ralera: Santa Bárbara, el 4 d'avientu *
Cadegal: La nuesa Señora de la Cinta, primer domingu de setiembre
Los Barrenadores Mineros
[editar | editar la fonte]En Ortuella dende 1998, nes fiestes del conceyu, recuperóse una prueba deportiva qu'antes de 1930 gociaba de bastante popularidá nes fiestes de los pueblos de la contorna minera: la de los barrenadores.
Dende finales del sieglu XIX y mientres el primer terciu del XX, l'oficiu de barrenador yera bien común nes esplotaciones mineres, onde yera necesariu furar la roca por aciu barrenes (barres d'aceru d'unos 2 metros de llargor y dellos quilos de pesu) pa introducir los esplosivos que dempués de faíen españar en voladures controlaes y asina poder estrayer la roques que conteníen el mineral de fierro. Naquellos tiempos, esi llabor realizar por fuercia bruto, ensin l'empléu de nenguna máquina, polo que yera un oficiu d'especial durez y, poro, bien apreciáu, percibiendo los especialistes barrenadores mayores salarios que'l restu.
Esta dura actividá motivó qu'estos profesionales quixeren demostrar a los demás la so fuercia y maña nel oficiu, polo que s'entamaron campeonatos d'abarrenáu nes places de los pueblos, xunto col restu de festexos más tradicionales, causando gran almiración ente'l públicu asistente.
A principios de los años 30, antes de la Guerra Civil, los campeonatos de barrenadores sumieron. Cola llegada de maquinaria (martiellos hidráulicos y compresores), la perforación manual dexó de ser necesaria nes canteres y mines. D'esta miente, col fin del oficiu acabó esti deporte popular, hasta la so recién recuperación.
Personaxes célebres
[editar | editar la fonte]- Florencio Constantino: tenor nacíu en Ortuella en 1868 y fináu en Méxicu D.F. en 1919
- Facundo Perezagua: políticu, sindicalista y fundador de l'Agrupación Socialista d'Ortuella n'avientu de 1887
- José Cosme Arechavaleta y Balparda, "el sabiu d'Urioste", botánicu y zoólogu que desenvolvió la so actividá n'Uruguái.
- Catalina Gibaja y Santiago: maestra mientres 42 años en Ortuella (1864-1926), da nome a una cai del conceyu.[5]
- Bonifacio Pinedo Quincoces: maestru en Cadegal dende 1893 hasta la so muerte (1858-1929).[6]
- Marcelino Ugalde Barriocanal: maestru en Ortuella dende 1914 hasta 1933 (1881-1949), dio nome a les posteriores escueles.[ensin referencies]
- Félix Zárraga Tueros: palista nacíu en Ortuella en 1908. Foi campeón d'España de pala ente los años 1924 y 1944.[ensin referencies]
- Eladio García Cantabrana: atleta nacíu en 1912. Campeón d'España en 10.000 m en 1934.[7]
- José Díez Calleja: (Pepeo) xugador de fútbol. C. D. Ortuella, Sestao, Real Betis, Real Sporting de Xixón, C. D. Logroñés, U. D. Salamanca, etc.
- Juan Antonio Ipiña: xugador internacional de fútbol nacíu en 1912. Xugó col Real Madrid y la seleición española.
- Joseba Aguirre López: xugador de fútbol, ente otros clubes xugó nel Athletic Club y entrenador del equipu femenín.[8]
- José Antonio Pastor: políticu, diputáu nel Parllamentu Vascu, secretariu xeneral del Partíu Socialista d'Euskadi en Vizcaya.
- Dinamita pa' los Pollos: llugar de nacencia del grupu.
- Iñaki Vijandi: Campeón mundial de ciclocross y campeón d'España .
Monumentos
[editar | editar la fonte]Destaquen el Monumentu a los Mineros, de Lucas Alcalde nel Parque de Otxartaga y el del Cambéu de Sentíu (N-634), el de la Maestro Catalina Gibaja del escultor Lucas Alcalde o la Flor Truncada del escultor onubense José Noja (n'honor a los 49 neños y 3 adultos finaos nel dramáticu accidente asocedíu na escuela pública Marcelino Ugalde el 23 d'ochobre de 1980 ). Nel cambéu de sentíu puede atopase un escudu de Santurtzi que data d'antes de la creación del conceyu d'Ortuella como tal.
Anguaño atópase en procesu de restauración l'antiguu Fornu Apold-Fleisner, declaráu pol Gobiernu Vascu Bien d'Interés Cultural. De recién construcción ye'l nuevu edificiu de la Ortuellako Kultur Etxea (Casa de la Cultura), una impresionante muestra de l'arquiteutura contemporánea, diseñada por Ibon Bilbao, afamáu arquiteutu anguaño afincáu en Barcelona, pero que les sos raigaños provienen de la mesma llocalidá minera d'Ortuella.
Parques y zones d'esparcimientu
[editar | editar la fonte]Ortuella cuenta con diversos parques. Ente ellos puédese destacar el Parque Otxartaga, que ta allugáu nel centru del nucleu urbanu, onde antes de los años 80 allugábase'l campu de fútbol municipal. Cuenta con distintes zones (zona de xuegos infantiles, escenariu pa conciertos, xardinos, zones arbolaes, una zona con palmeres, según aterpe y un pequeñu paséu na parte cimera). Al disponer d'una amplia superficie abierta, nél celebren tou tipu d'actos y festexos públicos.
Na llende sureste del conceyu atopa'l Centru d'Interpretación Medioambiental de Peñes Negres que los sos oxetivos son ameyorar la comprensión de los cambeos producíos pola actividá minera na redolada, según sensibilizar y concenciar a toos na importancia del medioambiente y la so rellación col home.
Infraestructures y comunicaciones
[editar | editar la fonte]Red de carreteres
[editar | editar la fonte]Identificador | Denominación | ---- | Autopista del Cantábricu | Escurre'l so itinerariu pola cordelera cantábrica dende Irún a Baamonde (Lugo). Forma parte de la Rede de Carreteres Europees conocida como E-70 y tien tramos de peaxe na direición de Bilbao a Francia. | |
---|---|---|---|---|---|
N-634 | Carretera nacional | Escurre pola cordelera cantábrica, ente Irún y Santiago de Compostela pasando por Ortuella. Foi sustituyida en diversos tramos pela autovía A-8 , quedando na so mayor parte destinada a dar un serviciu de tráficu local a les poblaciones poles qu'escurre. | |||
BI-3756 | Carretera autonómica | Comunica Ortuella con Gallarta (Abanto Zierbena) . |
Llinies d'autobús
[editar | editar la fonte]Llinia | Frecuencia | Percorríu | |
---|---|---|---|
A2336 | Musques - UPV/EHU | - | Musques, Abanto Zierbena, Ortuella, Valle de Trápaga, Campus de Leioa (UPV) |
A3323 | Portugalete - Galdames | 120' | Portugalete, Santurtzi, Ortuella, Abanto Zierbena, Musques, Galdames |
A3333 | Gallarta - Santurtzi | 60' | Abanto Zierbena, Ortuella, Portugalete, Santurtzi |
A3334 | Santurtzi - Valmaseda | 120' | Santurtzi, Ortuella, Abanto Zierbena, Musques, Galdames, Sopuerta, Zalla, Balmaseda |
A3335 | Musques - Sestao | 60' | Musques, Zierbena, Abanto Zierbena, Ortuella, Santurtzi, Portugalete, Sestao |
A3336 | Musques - Bilbao | 30' | Musques, Abanto Zierbena, Ortuella, Valle de Trápaga, Barakaldo, Bilbao |
A3338 | Musques - Barakaldo - Les Arenas | 30' | Musques, Abanto Zierbena, Ortuella, Valle de Trápaga, Barakaldo, Erandio, Leioa, Getxo |
A3340 | Musques - Bilbao (per Autopista) | 60' | Musques, Abanto Zierbena, Ortuella, Bilbao |
- Otres llinies
Llinia | Frecuencia | Percorríu | |
---|---|---|---|
A3718 | Gallarta - Vitoria | Abanto Zierbena, Ortuella, Valle de Trápaga, Portugalete, Sestao, Barakaldo, Vitoria | |
VAC-220 | Bilbao - Castro-Urdiales (por N-634) | 180' | Bilbao, Barakaldo, Valle de Trápaga, Ortuella, Abanto Zierbena, Musques, Castro-Urdiales |
Llinies de tren
[editar | editar la fonte]Renfe Cercaníes Bilbao Estación de Abando Indalecio Prieto en Bilbao - Musques: Estaciones de Urioste, Sagrada Familia y Ortuella.
Aeropuertos cercanos
[editar | editar la fonte]- Aeropuertu de Bilbao (Loiu). Atopar a una distancia de 25 km aproximao (unos 20 minutos en coche)
- Aeropuertu de Vitoria (Foronda). A una distancia de 75 km (de 50 minutos a 1 hora pola AP-68)
- Aeropuertu de Santander. A una distancia de 85 km (de 50 minutos a 1 hora pola A-8)
Política
[editar | editar la fonte]Dende la Transición, los socialistes gobernaron el conceyu, en solitariu de primeres y por aciu pactos dempués.
José Antonio Pastor, del PSE-PSOE, foi escoyíu conceyal en 1983, ocupando l'alcaldía en 1987, cargu que caltuvo hasta 2003.
Eleiciones municipales 2003
[editar | editar la fonte]Escoyíense los 13 conceyales colos que cunta'l Conceyu d'Ortuella:
- Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE/PSOE): 5
- Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV): 4
- Eusko Alkartasuna (EA): 3
- Ezker Batua-Berdeak (EB-B): 1
Nestes eleiciones un alcuerdu ente PNV y EA movió a los socialistes de l'alcaldía.
Eleiciones Municipales 2007
[editar | editar la fonte]La resultancia de les eleiciones municipales de 2007, sobre un censu de 7.352 persones y con un 34,47% d'astención, la repartida de los 13 conceyales (mayoría absoluta 7) foi:
- Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV): 6 conceyales (1.853 votos, 41.46%)
- Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE/PSOE): 5 conceyales (1.557 votos, 34.84%)
- Eusko Alkartasuna (EA): 2 conceyales(577 votos, 12.91 %)
- Ezker Batua-Berdeak/Aralar(EB-B/A): 0 conceyales (253 votos, 5.66%)
- Partíu Popular (PP): 0 conceyales (169 votos, 3.78%)
Tres les eleiciones, la PNV y EA llegaron a un alcuerdu, pa siguir gobernando xuntos el consistoriu. EA consiguió 2 conceyales, pero n'ochobre de 2008, EA espulsó de les sos files al so númberu unu, que se quedó col so puestu como conceyal non-adscritu.
Eleiciones municipales 2011
[editar | editar la fonte]La resultancia de les eleiciones municipales del 22 de mayu de 2011, sobre un censu de 7.057 persones y con un 34,51% d'astención foi:[9]
- Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV): 6 conceyales (1.580 votos, 34,83% de los votos válidos)
- Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE/PSOE): 4 conceyales (1.149 votos, 25,33% de los votos válidos)
- Bildu: 3 conceyales (1.035 votos, 22,82% de los votos válidos)
- Partíu Popular (PP): 0 conceyales (208 votos, 4,59% de los votos válidos)
- ORBE: 0 conceyales (197 votos, 4,34% de los votos válidos)
- Ezker Batua-Berdeak (EB-B): 0 conceyales (184 votos, 4,06% de los votos válidos)
- Partíu Social y Vascu (PSyV): 0 conceyales (46 votos, 1,01% de los votos válidos)
Hubo 137 (1,94%) votos en blancu y 86 (1,21%) nulos. Los votos de candidatures que nun llograron representación, más los votos en blancu y nulos representen en total el 12,15% del censu y un 18,56% de los votos emitíos.
Eleiciones municipales 2015
[editar | editar la fonte]La resultancia de les eleiciones municipales del 24 de mayu de 2015, sobre un censu de 6.978 persones y 4.601 votantes contabilizaos según actes (un 34,06% d'astención):[10]
Los votos nulos fueron 63 (0,90% del censu) y los votos en blancu 45 (0,64% del censu). Los 13 conceyales municipales partir de la siguiente forma:
- Euzko Alderdi Jeltzalea-Partíu Nacionalista Vascu (EAJ-PNV): 6 conceyales (1.875 votos, el 26,87% del censu y el 41,32% de los votos válidos)
- Borobil: 3 conceyales (857 votos, el 12,28% del censu y el 18,88% de los votos válidos)
- Partíu Socialista d'Euskadi-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE/PSOE): 2 conceyales (659 votos, el 9,44% del censu y el 14,52% de los votos válidos)
- EH Bildu: 1 conceyal (512 votos, el 7,34% del censu y el 11,28% de los votos válidos)
- Irabazi: 1 conceyal (505 votos, el 7,24% del censu y el 11,13% de los votos válidos)
- Partíu Popular (PP): 0 conceyales (85 votos, el 1,22% del censu y el 1,87% de los votos válidos)
El 0,99% de los votos válidos fueron votos en blancu (45 votos)
Deportes
[editar | editar la fonte]Fútbol
[editar | editar la fonte]El C.D Ortuella fundar en 1.949 sol nome de Club Deportivo Ortuella, coincidiendo con tiempos de la posguerra nos cualos el fútbol algamó grande niveles d'importancia na sociedá y el conceyu de la zona minera cuntaba con 5.530 habitantes. Aquel primer equipu foi escoyíu y preparáu por Juan Antonio Ipiña y empobináu con gran aciertu por Federico Cavia Ansola quien compaxinaba los sos llabores de téunicu del primer equipu coles de xugador.
En primer instancia y a falta de disponer d'un terrén de xuegu propiu, el Club Deportivo Ortuella empezó a apostar los sos primeros partíos nel campu del Malecón de Muskiz, vencíu pola S.D. Somorrostro. Nun foi hasta la temporada 1950-51 hasta cuando se dispunxo d'un terrén de xuegu propiu. Gracies a la insistencia del entós presidente D. Pedro Mariscal Arana construyóse'l nuevu campu na campa de Otxartaga. Per otra parte, el 23 d'ochobre de 1.980 el club ver ensin campu propio pa la temporada 1980-81. Sicasí, esa temporada llegar a un alcuerdu col campu del Gallarta pa una cesión temporal del terrén de xuegu pa los partíos xugaos como llocal en cuenta de una compensación económica. Sicasí, el 29 d'agostu de 1.984 llevar a cabu la inauguración del nuevu terrén de xuegu denomináu "Otxartaga Berri" por aciu la disputa d'un partíu de fútbol ente'l C.D. Ortuella y el Bilbao Athletic. A día de güei el mentáu campu cunta con verde artificial d'última xeneración según con columnes de llume nel cual apuesten los partíos y entrenamientos tolos equipos de les distintes categoríes del club.
Golf
[editar | editar la fonte]Al sur del conceyu, xunto al pueblu de L'Arbolea atopa'l club de golf de titularidá pública (Diputación Foral de Bizkaia) Meaztegi Golf de 18 fuexos y par 72, diseñáu por Severiano Ballesteros.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Fornu Apold-Fleisner
- Selmana proamnistía de mayu de 1977
- Área metropolitana de Bilbao
- Heráldica municipal de Vizcaya
- Lope García de Salazar
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Glaria, Carlos; Ortuella, los llugares y los sos nomes. Diputación Foral de Vizcaya, Conceyu d'Ortuella.
- ↑ Diputación Foral de Vizcaya, Heráldica municipal de Bizkaia, 1998, ISBN 84-7752-250-2
- ↑ aniversariu del tarrecible sucesu. La firida de los neños d'Ortuella, El Correo. 23.10.13 Autora: TERESA COBO
- ↑ «era-catalina-gibaja.html Esta yera Catalina Gibaja». Consultáu'l 6 de setiembre de 2016.
- ↑ «un pequeñu monumentu tráinos a la memoria al célebre maestru Bonifacio Pinedo Quincoces». Consultáu'l 6 de setiembre de 2016.
- ↑ «Eladio García Cantabrana en Auñamendi Eusko Entziklopedia». Consultáu'l 6 de setiembre de 2016.
- ↑ «Joseba Agirre en BDFUTBOL». Consultáu'l 6 de setiembre de 2016.
- ↑ Resultaos eleiciones municipales del 22 de mayu de 2011 en Vizcaya PDF de la diputación.
- ↑ Resultaos eleiciones municipales del 24 de mayu de 2015 en Ortuella
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Miralles, Ricardo. El movimientu socialista na zona minera de Vizcaya na II República; Historia de los Montes de Fierro (1840-1960). Muséu Mineru, 1990
- L.M. Maqueda, J. Rodríguez, J.I. Rodríguez, M. Rodríguez. Conceyu d'Ortuella. Cróniques de la so evolución hasta 1937. Edición 1995. ISBN 84-605-2516-3.
- Pérez Goikoetxea, Eneko. Valle de Trápaga y Ortuella. Estudiu Históricu-Artísticu, 1995. ISBN 84-7752-198-X.
- Miralles, Ricardo. La Gran Fuelga Minera de 1980. Nos oríxenes del Movimientu Obreru del País Vascu; Universidá del País Vascu
- Gobierno Vascu, Montes de Triano y Galdames. ISBN 8445717618
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Conceyu d'Ortuella Archiváu 2017-10-27 en Wayback Machine
- BOPV 29 de mayu de 1981, resolución de cambéu de denominación del Conceyu de Santurtzi-Ortuella por Ortuella
- Ortuella en Google Maps
- Ortuella en Wikimapia
- Muséu de la Minería del País Vascu
- Asociación Vasca de Patrimoniu Industrial y Obra Pública AVPIOP Archiváu 2016-03-08 en Wayback Machine
- Ortuella en Bernardo Estornés Lasa - Auñamendi Encyclopedia (Euskomedia Fundazioa)
- El Correo Digital La gran fuelga de los mineros en 1910 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Sociedá Pelotazale Danok Lagunak de Pelota Vasca Archiváu 2017-11-09 en Wayback Machine
- Plural / Anitzak elkartea. Asociación cultural con más de 10 años d'actividá. Archiváu 2018-02-22 en Wayback Machine
- penes negres-picu-de-la cruz Rutes en Peñes Negres
- Abra Parque Empresarial Archiváu 2010-09-22 en Wayback Machine
- La firida de los neños d'Ortuella (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Ruta de les Mines y Ferrerías 1
- edá_siderurgica.pdf Ruta de les Mines y Ferrerías 2
- Julián Momoitio, pintor
- Lucas Alcalde, pintor y escultor
- Txemi Novoa , ceramista, escultor y pintor
- Semeya de los barrios de Bañales y el Saugal
- Florencio Constantino, tenor nacíu en Ortuella