Llingües de Costa Rica

Llingües de Costa Rica
Mapa llingüísticu del país.
Idiomes oficiales
Llingua oficial (y más falada)	Español
Falantes	99,3%
Variante	Español de Costa Rica
Reguláu por	Academia Costarricense de la Llingua
Idiomes autóctonos
Llingües d'orixe autóctonu	Malecu, cabécar, bribri, guaymí, bocotá
Llingües aniciaes nel país por influencia estranxera	Mekatelyu, platzdutch, italianu cotobruseño
Idiomes alóctonos
Llingües falaes por comunidaes d'inmigrantes y los sos descendientes	Inglés, chinu, alemán, plautdietsch, italianu, francés, polacu, portugués, árabe
Idiomes impartíos obligatoriamente
Llingües enseñaes na educación pública	Español, inglés americanu, francés européu

Reserves indíxenes de Costa Rica.

Les llingües de Costa Rica son el conxuntu d'idiomes y dialeutos que practica la población residente nel territoriu costarricense. De toos ellos, el más utilizáu ye l'idioma español nel so variante llocal, qu'amás gocia de estatus oficial garantizáu constitucionalmente.

Pero más allá del usu del castellán, el país presenta un panorama llingüísticu extraordinariamente diversu, yá que —a pesar de la so pequeña estensión xeográfica, la so poca población de casi 5 millones d'habitantes y de compartir fronteres namái con vecinos hispanos— pueden contabilizase más de 10 llingües que conviven na nación, ensin cuntar cientos d'idiomes que'l so usu ye esporádicu, pos tán rellacionaos con comunidaes estranxeres que migraron y estableciéronse nel territoriu.

En 2015 Costa Rica ye reconocida oficialmente como una república multiétnica y pluricultural, eponderando l'apurra amerindiu, européu, africanu y asiáticu que compón la cultura costarricense y vese reflexáu na diversidá de llingües presentes nel país. En materia llexislativa la mayor meyora que se dio al respeutu foi la reforma al artículu 76 del so Constitución Política, que anguaño indica que:

L'español ye l'idioma oficial de la Nación. Sicasí, l'Estáu va velar pol caltenimientu y cultivu de les llingües indíxenes nacionales.

Llingües autóctones

Llingües indíxenes

Llingües indíxenes vives

Posible distribución xeográfica de les llingües indíxenes costarricenses antes de la llegada de los españoles.

Anguaño, en Costa Rica fálense cinco llingües indíxenes, toes elles pertenecientes a la familia chibcha. Estes llingües son les siguientes:

• Malecu: Tamién se-y conoz col nome de guatuso. Ye faláu per cerca de 800 persones na rexón noroeste de la provincia de Alajuela. Esta llingua, xunto col caña pertenez al grupu vótico de la familia llingüística chibcha.

• Cabécar: Falar na cordal de Talamanca y na rexón del Pacíficu sur. Pertenez, xunto col bribri, al subgrupu viceíta de la familia llingüística chibcha.

• Bribri: Falar al sur de l'aguada atlántica (provincia de Limón, na na cordal de Talamanca y na rexón del Pacíficu sur. Forma xunto col cabécar el subgrupu viceíta.

• Guaymí: Falar en diversos territorios indíxenes allugaos al sureste de la provincia de Puntarenas, colindando con Panamá. Pertenez xunto col bocotá al subgrupu guaymíico de la familia llingüística chibcha.

• Bocotá: Falar nos mesmos territorios que'l guaymí, llingua cola que s'atopa estrechamente rellacionada

Llingües indíxenes apocayá estinguíes

A principios del sieglu XXI, escastáronse dos llingües indíxenes:

• Térraba: Falar na reserva indíxena de Térraba, al sureste de la provincia de Puntarenas. Tratar en realidá d'una variedá de téribe.
• Boruca: Falar nes reserves de Boruca y Curré, al sureste de la provincia de Puntarenas.

Clasificación

Les comunidaes indíxenes de Costa Rica, como se mentó, clasifíquense usualmente en cuatro subfamilies pertenecientes a trés families llingüístiques. Dalgunes de les llingües tán mal documentaes, sicasí, paez que toles llingües documentaes pueden clasificase con razonable seguridá. Nel casu de qu'una llingua tea estinguida, señalar col signu †. Na tabla indiquen los territorios onde les diverses llingües faláronse, anque na actualidá les llingües sumieron de munchos de los departamentos señalaos. La siguiente llista recueye once llingües ente llingües vives y estinguíes:

Clasificación de les llingües indíxenes de Costa Rica
Familia	Grupu		Llingua	Provincia
Llingües utoazteques Familia orixinaria d'Aridoamérica, dalgunos de que los sos grupos mover tan al sur como Nicaragua.	Nahua (aztecoide)		Nahua (†)	Guanacaste, Limón
Llingües otomangues Familia orixinaria de Mesoamérica.	Chiapaneco-mangue		Chorotega (†)	Guanacaste
Llingües lenmichíes Familia de llingües que engloba llingües del área entemedia y del norte de Suramérica, el so orixe nun ta claru.	Chibchense	Vótico	Caña	Alajuela, Heredia
			Guatuso	Alajuela
			Huetar (†)	Cartago, San José, Puntarenas
		Ístmico	Cabécar	Limón, Cartago
			Bribri	Limón
			Guaymí	Puntarenas
			Bocotá	Puntarenas
			Térraba (†)	Limón
			Boruca (†)	Limón

Español

Artículu principal: Español de Costa Rica

Diversos dialeutos del español centroamericanu, onde s'estrema en tonalidaes púrpures l'español costarricense y les sos variantes.

L'español ye l'idioma más faláu nel país por razones sociu-históriques rellacionaes cola conquista y los grupos de poder. Ta presente en tolos aspeutos culturales, políticos, académicos y económicos del país y utilízase en cada estratu social esistente na nación.

La forma del español emplegada en Costa Rica ye bien variada, con cambeos fonéticos perceptibles en cada rexón del país. La variante más reconocida consiste na forma de falar del Valle Central, onde vive la mayoría de la población. Dichu dialeutu ye bien distintu al del restu d'América Central y comparte munches semeyances col español bogotanu de Colombia.

Esisten otres variantes del español de Costa Rica, principalmente nes formes de falar de les zones fronterices, nel dialeutu presente na Provincia de Guanacaste o na forma del español emplegada na Provincia de Limón.

Pachuco

La xíriga caleyera o xíriga de Costa Rica ye conocida como "pachuco", una variación rexonal del castellán con influencia de pallabres y espresiones d'inglés, francés, el códigu Malespín, criollu limonense, castellán tradicional y otres espresiones d'usu popular en Costa Rica (similar al lunfardo rioplatense).

El Códigu Malespín foi creáu pol xeneral salvadoreñu Francisco Malespín nes guerres civiles centroamericanes del sieglu XIX. Por casu: tanto la pallabra "tuanis" (perbién) como la pallabra "brete" (trabayu), dambes d'usu diariu en Costa Rica, teníen el so orixe nesti interesáu códigu Malespín, qu'a cencielles consiste en sustituyir a por y, i por o, b por t, f por g, p por m, y viceversa.

Llingua de señes costarricense

La llingua de señes costarricense (LESCO) ye la llingua utilizada pola comunidá sorda costarricense. Na actualidá, el Centru Nacional de Recursos pa la Educación Inclusiva (CENAREC) ta creando un diccionariu disponible en llinia. Instituciones como'l Poder Xudicial cunten con protocolos p'acreditar intérpretes d'esta llingua.

Llingües alóctonas

Costa Rica, de forma porcentual, ye'l mayor receptor de migrantes en Llatinoamérica. Nel país viven casi mediu millón d'inmigrantes, constituyendo un 9% de la población. Esta inmigración tan grande compónse principalmente de persones llatinoamericanes, pero tamién traxo al país cientos de llingües estranxeres que son utilizaes o inclusive promovíes poles sos comunidaes.

Ente estos idiomes utilizaos poles comunidaes estranxeres del país puede nomase al: portugués, rusu, neerlandés, polacu y xaponés. Sicasí, los idiomes que verdaderamente tienen una presencia fuerte nel país son:

Chinu

Barriu chinu de San Xosé, unu de los asentamientos asiáticos más grandes de toa Centroamérica.

Nel sieglu XIX, importantes grupos de chinos emigraron a Costa Rica ya instaláronse principalmente nes provincies de Limón, Puntarenas y Guanacaste, calteniendo'l so idioma, mandarín o cantonés, según la procedencia. Anguaño, caltiénse un fluxu migratorio constante de chinos y los sos descendientes, qu'asitiaos nel país utilicen la so llingua na cotidianidá, habitando en Costa Rica cerca de 45000 chinos y representando una de les comunidaes chines más grandes d'América Central.

D'esta manera creáronse delles instituciones y aliances culturales ya inclusive relixoses que promueven la cultura china y l'espardimientu del idioma chinu nel país. Tamién, destaca la gran cantidá de centros educativos qu'imparten mandarín como una asignatura obligatoria.

Inglés

Costa Rica ye unu de los países llatinoamericanos onde la so población conoz más del idioma inglés, según la escuela internacional Education First. Este consiste nel principal idioma estranxeru estudiáu nel país, amás de ser impartíu de forma obligatoria en casi la totalidá de centros educativos de la nación. L'inglés perfílase como l'idioma estranxeru más optáu como asignatura, polos estudiantes costarricenses, pa rindir l'exame de bachilleratu, obligatoriu pa ingresar a cualquier universidá de Costa Rica.

Monteverde, la coleutividá cuáquera más grande del país.

Esti idioma amás cunta col sofitu y la promoción de decenes d'instituciones culturales fundaes por una de les comunidaes anglosaxones más importantes d'América Central y compuesta por más de: 20000 estauxunidenses, 10000 canadienses, 6000 británicos y los sos descendientes aniciaos nel país, qu'amás utilicen esta llingua cotidianamente, y de forma paralela al español.

Tamién ye destacable el fechu de que na rexón noroeste de la Provincia de Puntarenas, nes comunidaes de Monteverde y Santa Elena, los cuáqueros falen l'inglés típicu de la so comunidá, usando'l "thou" en llugar de "you" y otres carauterístiques propies del dialeutu cuáqueru. Amás, en munchos otros puntos del país esisten comunidaes menonites provenientes de los Estaos Xuníos, onde tamién ye utilizáu l'inglés pola población.

Criollu limonense

Puertu Limón, principal ciudá del caribe costarricense y una de les comunidaes onde s'emplega'l mekatelyu.

Na zona caribeña del país tamién se fala'l criollu limonense, que ye una variedá del inglés faláu nel caribe anglófono. Popularmente, denominóse al criollu limonense como patois (patuá) o mekatelyu. Esti últimu nome ye una suerte d'onomatopeya formada a partir de la pronunciación de la frase "Meik I tell yu somtin' (May I tell you something)" nesta variante del inglés.

Anque se diz qu'esti nome ye'l dadu polos mesmos limonenses a la so variedá del inglés, al paecer foi propuestu dende los estudios llingüísticos nos años 70. Supónse que "May I tell you something" ye una frase que s'utiliza pa empecipiar col rellatu d'un chisme, polo cual implica una representación negativa sobre la comunidá limonense, a la cual dellos sectores de la población de Limón opónense. A manera d'exemplu d'esta representación sobre la comunidá pudi citase el siguiente fragmentu d'un estudiu llingüísticu:

De cuenta que el cambéu d'espaciu resulta nuna permutación de la conexón ente'l so repertoriu llingüísticu y la competencia llingüística riquida p'actuar nesi espaciu. Los falantes espresar en y dende un espaciu que proyeuta ciertos valores, un determináu orde social, cierta autoridá, y atributos afeutivos. Esti conceutu puede ilustrase colo qu'asocede en Puertu Limón. Una vegada que la dueña de casa cumplió coles sos xeres doméstiques, fuelga na antoxana de la so casa, colos sos brazos xeneralmente sofitaos na veranda. Dende esi espaciu, ella repara y saluda a les persones que caminen pola sienda. Depués tresmite los sos comentarios ente eses persones a les sos amigues y de esa manera controla les regles social y moral de la ciudá.

Los principales trabayos que se desenvolvieron sobre'l inglés de Limón fueron ellaboraos polos autores costarricenses: Anita Herzfeld, Mario Portiella Chavez y Malva Spence Sharpe.

Alemán

Nel país ta presente una de les comunidaes alemanes más grandes d'América Central, habitando anguaño más de 2000 alemanes en Costa Rica. Ensin cuntar a casi 2000 suizos, 2000 menonites d'ascendencia predominantemente alemana y más de 600 austriacos, conformando una gran comunidá xermanu-costarricense que practica y promueve l'usu del idioma alemán na nación.

Tamién ye destacable la gran migración alemana qu'hubo en Costa Rica mientres el sieglu XIX y XX, heredando al país una rica contribución sociocultural y económica. Anguaño, miles de costarricenses son descendientes d'estos migrantes y fundaron decenes instituciones culturales ya inclusive centros educativos ya ilesies que promueven l'espardimientu del alemán nel país.

Amás, nel área norte del país, na Rexón Huetar Norte, en Sarapiquí y en San Carlos esisten comunidaes fundaes, colonizaes o poblaes por migrantes alemanes y menonites onde los sos descendientes inda utilicen l'alemán o empleguen un dialeutu proveniente del alemán antiguu llamáu plautdietsch.

Italianu

Paisaxe en San Vito de Coto Brus, la comunidá italoparlante más grande de Costa Rica.

Costa Rica tien la más nutrida comunidá italiana d'América Central, con más de 2500 italianos viviendo nel país. Amás, tamién anicien en Costa Rica casi 2000 suizos. Esto, y los bien de descendientes de los fluxos migratorios italianos del sieglu XIX, faen qu'esista una gran comunidá italoparlante con instituciones y aliances culturales, como l'Institutu Dante Alighieri, que promueven la enseñanza del idioma italianu.

Amás, na zona de San Vito de Java y otres comunidaes del sureste de la nación fálase italianu, por cuenta de la colonización agrícola italiana qu'hubo en diches zones y que foi promovida pol gobiernu. Anguaño, tamién se fala un dialeutu resultante de la influencia hispana nos descendientes de los migrantes italianos y l'italianu ye impartíu como una asignatura obligatoria na educación pública rexonal.

Otres llingües con fuerte presencia

Nel país, una de les llingües estranxeres con mayor promoción y popularidá ye'l francés. Ye destacable el fechu de que Costa Rica tien la comunidá francófona más grande de Centroamérica, siendo l'únicu país centroamericanu que ye Miembru observador de la Organización Internacional de la Francofonía, y cuntando con más de: 2000 franceses, 10000 canadienses, 2000 suizos y 200 haitianos. Amás, mientres el sieglu XIX rexistró'l mayor fluxu migratorio de franceses n'América Central, dirixíu escontra Costa Rica, lo qu'apurrió una nutrida cantidá de descendientes francófonos al país y produció la creación de bien de instituciones y aliances culturales ya inclusive un colexu que realicen una gran promoción y espardimientu del aprendizaxe del francés na población. Tamién, el francés constitúi una asignatura impartida obligatoriamente en bien de escueles y nel Tercer Ciclu de la Educación Básica, ye enseñáu n'incontables colexos y puede optase como una asignatura pa rindir l'exame de bachilleratu.

Otru idioma con una presencia notable ye'l árabe, utilizáu por más de 200 libaneses, 200 emiratinos y una gran cantidá d'inmigrantes llevantinos, árabes y descendientes de les corrientes migratories del Oriente Próximu mientres el sieglu XIX qu'habiten nel país. Amás, Costa Rica tien una de les comunidaes musulmanes más grandes de Centroamérica, qu'utiliza esti idioma como la so llingua llitúrxica. Esisten na nación decenes d'instituciones culturales qu'espublicen l'idioma y la cultura árabe, como la Casa Libanesa.

L'idioma hebréu tamién ye utilizáu como llingua llitúrxica pola comunidá xudeo-costarricense, una de les más nutríes d'América Central, y tamién lo empleguen más de 1000 israelinos y los sos descendientes qu'habiten nel país. Esti idioma tamién ye promovíu por institutos sionistes presentes na nación. La gran cantidá de xudíos que viven en Costa Rica deriva de procesos migratorios aisllaos, como la gran inmigración polaca o la entrada de munchos xudíos sefardinos y asquenazíes al territoriu, trayendo consigo l'usu del hebréu como llingua relixosa.

Referencies

Bibliografía

• Constenla Umaña, Adolfo (2011). «La diversidá linguística de Costa Rica: les llingües indíxenes.». Revista de Filoloxía y Llingüística de la Universidá de Costa Rica (37(2)). páxs. 93-106. http://revistas.ucr.ac.cr/index.php/filyling/article/download/6424/6129. 

Enllaces esternos

• Fundación pal Desenvolvimientu Social y Cultural de les Etnies costarricenses

• Datos: Q3348683
• Multimedia: Languages of Costa Rica