Idioma protoindoeuropéu
 '*dn̥ǵʰwéh₂ 'llingua | |
|---|---|
| Faláu en | Eurasia occidental |
| Falantes | Llingua muerta |
| Familia | ¿Nostrático? Indoeuropéu Protoindoeuropéu |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | |
El protoindoeuropéu (o pie) ye la protollingua, llingua madre hipotéticamente reconstruyida, que daría orixe a les llingües indoeuropees. La reconstrucción llingüística llevar a cabu sobre la evidencia de les consideraes como llingües indoeuropees descendientes, que lo sobrevivieron, por aciu el métodu comparativu.
Téunicamente acútase'l nome protoindoeuropéu pa designar a la reconstrucción más temprana que se fixo del indoeuropéu común. Acéptase la fragmentación del IE (indoeuropéu) escontra'l 3000 e. C. o un pocu más tarde. Esta reconstrucción llingüística efeutuar por aciu el llamáu métodu comparativu a partir de les evidencies de semeyances ente'l sánscritu, el griegu clásicu, el llatín, el xermánicu y demás llingües indoeuropees.
El protoindoeuropéu nun tien de confundir se col pre-protoindoeuropéu, parcialmente accesible por aciu reconstrucción interna y que sería l'antecesor del protoindoeuropéu puramente dichu.
Posiblemente'l pueblu que falaba dicha llingua estendióse demográfica, cultural o militarmente y acabó absorbiendo a otres etnies que falaben primeramente llingües distintes. Darréu formaríense los subgrupos llingüísticos derivaos de la llingua madre común.
División dialeutal
[editar | editar la fonte] |
 |
 |
 |
 |
L'hipotéticu idioma protoindoeuropéu asitiar ente los años 3500 y 2500 e. C. y taría formáu por variedaes dialeutales estrechamente rellacionaes. Les variaciones xeográfiques, aumentaes col tiempu, producieron una notable diferenciación que, col tiempu, resultaría nes llingües indoeuropees bien distintes anguaño. La conocencia que se tien d'esta llingua deber al métodu comparativu y al desenvolvimientu modernu del mesmu, la llingüística histórica. Esos métodos dexen una reconstrucción bastante averada de munches carauterístiques del protoindoeuropéu; sicasí, nun son capaces de resolver con claridá'l problema de la variación dialeutal. Ello ye que la diferenciación dialeutal inicial del protoindoeuropéu ye bien malo de conocer y foi un oxetu revesosu. Considérase que les agrupaciones actuales de les llingües indoeuropees tienen de reflexar de dalguna manera la diferenciación inicial del protoindoeuropéu.
Créese que la primitiva civilización indoeuropea, qu'habitaba ente'l norte d'El Cáucasu y el norte del mar Caspiu, desenvolver mientres el IV mileniu e. C. Ente los años 4000 y 3500 e. C. produciéronse los sos primeros movimientos migratorios escontra los actuales territorios d'Ucraína, Rumanía, Yugoslavia y l'este d'Hungría. Nuna segunda folada (ente los años 3500 y 3000 e. C.), los primitivos pueblos indoeuropeos asitiaríense n'Europa central y septentrional, la rexón balcánica, Anatolia y norte d'Irán. A lo último, producióse'l so desplazamientu escontra Grecia y la zona mediterránea oriental. Mientres el cursu de la so espansión, los indoeuropeos entraron en contautu con otres poblaciones, que la so llingua foi reemplazada pola de los conquistadores.
Subgrupos principales
[editar | editar la fonte]Magar los grupos filoxenéticos de nivel entemediu tán claros (itálicu, tocariu, anatolio, helénicu, xermánicu, indoiranio, etc), nun esiste alcuerdu sobre la rellación exacta ente estos grupos y sobre cuál sería un árbol filoxenéticu fayadizu pa la familia indoeuropea. Na actualidá esisten dos modelos llargamente comentaos: l'árbol de Gray-Atkinson (The 'New Zealand' family tree, 2003)[1] y l'árbol de Ringe-Warnow-Taylor (The 'Pennsylvania' family tree, 2002).[2] El primeru básase puramente en léxicu compartíu y substituido, ente que'l segundu basar n'isogloses fonolóxiques y morfolóxiques. Anque dambes clasificaciones presenten dellos puntos comunes, tamién difieren de manera importante n'otros detalles. Dalgunes de les unidaes mínimes que dambos árboles coinciden n'arrexuntar son:
Cuando s'intenten arrexuntar esos grupos, según diversos criterios surden distintos árboles, polo que les rellaciones d'altu nivel, que presumiblemente tendríen de dar información sobre los dialeutos orixinales del indoeuropéu, nun paecen reconstruibles. Otra coincidencia universal en toles clasificaciones ye que'l anatolio y el tocariu fueron les primeres llingües en dixebrase del tueru común (curiosamente estos dos grupos de llingües nun yeren puramente conocíos pa los indoeuropeistas del sieglu XIX).
Satem/Centum
[editar | editar la fonte]Nel sieglu XIX, August Schleicher y otros indoeuropeistas consideraron que la división fundamental venía dada por una isoglosa qu'estremaba a la familia en dos grupos distintes: Les llingües indoeuropees orientales o llingües satem y les llingües occidentales o llingües centum, d'alcuerdu a la evolución del fonema /*kj/: nes primeres llingües habría palatalización d'esti fonema en /*š/ (y darréu en delles llingües variaría a [ʃ], [ɕ] o [s]), ente que nes segundes quedaría como velar. L'exemplu más sopelexáu d'esta división, y que da nome a la mesma división, ye'l del cambéu que se repara de la pallabra indoeuropea *kntom 'cientu', qu'en sánscritu ye śatam [ɕa'təm] y en llatín ye centum ['kentum], ente qu'en avésticu la pallabra convertir en satem [sa'təm]. Por eso les llingües indoeuropees clasificáronse bien por pertenecer a la caña occidental (del centum), o bien a la oriental (del satem).
Ciertes families d'idiomes d'orixe indoeuropéu (albanés, armeniu, indoiranio, eslavu y en parte'l bálticu) son llingües satem. Sicasí, esta traza considérase güei marxinal y resultancia d'un espardimientu relativamente tardíu d'una isoglosa que, con graos distintos de exhaustividad, afectó principalmente a les llingües orientales.[3] Sicasí, les llingües orientales como'l tocariu nun presenten palatalización, suxiriendo qu'esta palatalización nun xugó nengún papel nel indoeuropéu más antiguu. Amás considérase qu'otres traces distintives son más importantes dientro de la familia indoeuropea.
La primer división de les llingües indoeuropees ye la de los grupos danubiano y nórdicu.
Antiguu européu
[editar | editar la fonte]L'antiguu européu foi propuestu primeramente, presuponiendo qu'esistió una llingua precursora falada en territoriu européu, que por diversificación dio llugar a los siguientes grupos:
- griegu (estremáu en aqueo, xoniu —y del amiestu de dambos eoliu—, doriu, griegu del noroeste y otros), *
itálicu (orixe del llatín y llingües cercanes, sabélico, oscu-umbru y otros), * celta (orixe del bretón, britanu, galu y otros) y * xermánicu (estremáu de la mesma na caña nórdica [orixe del noruegu, suecu, danés y otros], la caña gótica y la caña alemana, orixe del alemán, l'inglés, el neerlandés y otros).
Sicasí, estes llingües nun constitúin casi con toa seguridá una unidá filoxenéticamente válida, yá que, por casu, la caña griega amuesa más cercanía cola caña armenia que con nengún otru grupu actual del indoeuropéu (la cercanía del griegu con delles llingües paleobalcániques nun ye bien conocida, pero podría ser similar a la que guarda col armeniu).
El pueblu indoeuropéu
[editar | editar la fonte]A pesar de dellos usos non científicos de la pallabra, nun esiste evidencia científica d'una raza indoeuropea; ello ye que considérase errónea la simple idea de la esistencia d'una raza indoeuropea.
Sicasí, mientres el sieglu XIX y la primer metá del XX foi común usar el términu pa designar una supuesta raza, denomada raza aria. El nome ariu provién de la designación aryah de los testos védicos, quien presuntamente llevaron les llingües indoeuropees al Indostán. D'alcuerdu a los camientos infundaos de dellos autores del sieglu XIX, dicha raza aria caracterizábase supuestamente pola piel blanca y los pelos claros. Cola llegada del nacional-socialismu al poder, el términu algamó mayores niveles de manipulación. A la fin de la Segunda Guerra Mundial, los estudiosos empezaron a plantegase llindar l'usu del términu a lo puramente llingüístico.
El términu "indoeuropéu" namái ta correutamente definíu en términos llingüísticos, y presuponse qu'esistió dalgún tipu d'etnia o grupu d'etnies que falaben llingües indoeuropees. Sicasí, la identificación arqueolóxica de dellos pueblos antiguos coles etnies indoeuropees sigue siendo problemática.
Reconstrucción y descripción del pie
[editar | editar la fonte]Magar el proto-indoeuropéu ye una llingua muerta non atestiguada direutamente por escritu, ye posible reconstruyir gran parte de la so fonoloxía y gramática a partir de los testimonios llingüísticos d'idiomes allegaos ente sigo por aciu el llamáu métodu comparativu. Anguaño, esiste abondo consensu sobre la reconstrucción llingüística realizada sobre les llingües indoeuropees (IE) dexa reconstruyir diversos estratos. L'estratu más recién, llamáu IE III o protoindoeuropéu clásicu o brugmaniano, que sería la fonte direuta de casi toles llingües indoeuropees, sacante les llingües anatolies, y ye'l tratáu más llargamente nes obres. Apuntóse que la comparanza del IE III y les llingües anatolies dexen reconstruyir parcialmente una llingua daqué más antigua llamada IE II con carauterístiques notoriamente distintes de les del IE III. Anterior al IE II sería l'indoeuropéu preflexional o IE I.
La parte más fácilmente reconstruible ye'l nivel léxicu y la fonoloxía de la llingua. Tamién, ye posible reconstruyir en gran parte la morfoloxía nominal y verbal, a partir de la evidencia de les llingües indoeuropees posteriores. Tou elementu léxicu o gramatical reconstruyíu denominar, protoforma —d'ende'l nome de "protoindoeuropéu"—, que se suel preceder d'un asteriscu pa indicar que nun ta realmente atestiguada, sinón que se supón que yera asina.
Inventariu fonolóxicu
[editar | editar la fonte]L'inventariu fonolóxicu del protoindoeuropéu foi reconstruyíu per primer vegada con ciertes garantíes na segunda metá del sieglu XIX. Dende entós propunxéronse delles revisiones del númberu de fonemes y de la realización de los mesmos. El sistema reconstruyíu ye'l siguiente:
| Llabial | Alveolar | Palatal | Velar | Llabiu- velar |
Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oclusiva | sorda | *p | *t | *ḱ | *k | *kʷ | *h₁ |
| sonora | *b | *d | *ǵ | *g | *gʷ | ||
| aspirada | *bʰ | *dʰ | *ǵʰ | *gʰ | *gʷʰ | ||
| Fricativa | *s | *h₃ | *h₂ | ||||
| Sonorantes | *r, *l | *y | *w | ||||
| Nasal | *m | *n | |||||
Nes reconstrucciones modernes nun esisten discrepancies series en cuanto al númberu d'oclusives, anque l'articulación precisa de les mesmes ye dudosa. Tradicionalmente supunxérase que'l alófonu principal de les mesmes ye l'amosáu na tabla, pero la hipótesis glotálica, propuesta pa esplicar la baxa frecuencia de /*b/ argumenta que /*p, *b, *bʰ/ de la reconstrucción tradicional articularíense como: /*p[h], *pʼ, *b[h]/ , respeutivamente (y similarmente pa la serie alveolar, velar palatalizada, velar plana y labiovelar). Inclusive se propunxo que la diferencia ente lo que tradicionalmente llamáronse oclusives sordes, sonores y aspiraes podría haber tar basada en fonaciones más complexes que la diferencia sorda/sonora.
Tamién s'argumentó contra la reconstrucción de dos series: velares palatalizadas /*kʲ, *gʲ, *gʲʰ/ y velares planes /*k, *g, *gʰ/, en llugar d'una. Paez que la primer serie apaez abrumadoramente en redolaes palatales, y podría ser que, anque esistiera una diferencia alofónica en dellos dialeutos, seique los dos series nun se trataren de fonemes independientes.
Finalmente, esisten trés fonemes laringales /*h₁, *h₂, *h₃/ que la so reconstrucción ta fora de toa dulda, sobre la base d'alternances vocáliques y el so testimoniu direutu n'anatolio. Sicasí, la so realización fonética ye altamente especulativa, siendo consideraes xeneralmente fonemes que'l so puntu d'articulación ta na parte posterior del tracto bucal. Dellos autores reconstrúin un númberu mayor de fonemes laringales, anque'l so distintividad fonolóxica al respeutive de los trés laringales clásiques ye bien aldericada.
Tocantes a les vocales, l'últimu estáu del indoeuropéu non anatolio (llamáu dacuando pie III o indoeuropéu tardíu) estremaba ente vocales llargues y curties. Usualmente reconstrúyese'l sistema como formáu poles vocales /*i, *y, *a, *o, *o; *ī, *ē, *ā, *ō, *ū/. Sicasí, nun estáu anterior el sistema podría tar formáu por solu trés vocales /*y, *a, *o/ siendo primeramente los soníos [i, o] variantes alofóniques en posición de nucleu de sílaba de les resonantes /*y, *w/, respeutivamente. Les vocales llargues podríen ser toos efeutos d'allargamientos morfolóxicos o de les secuencies vocal + laringal: *ī< *iH, *ē < *eh₁, *ā< *ah ~ eh₂, *ō< *oh ~ eh₃, *ū< *uH.
Cada pallabra del proto-indoeuropéu tenía una única sílaba acentuada que recibía la mayor carga tonal. Tratábase tamién d'un elementu con valor fonemáticu, esto ye, utilizábase pa señalar les distintes categoríes gramaticales de les pallabres (de forma asemeyada a como asocede anguaño n'inglés, que tien dobletes del tipu increara [sustantivu: 'medría'] / increase [verbu: 'aumentar'] , rebel [sustantivu: 'rebelde'] / rebel [verbu: 'remontase']). Por casu, na declinación nominal de dellos sustantivos como *pṓd-s 'pie', el nominativu y l'acusativu llevaben l'acentu prosódicu na raíz, ente que'l xenitivu, el dativu y el presea llevar nel sufixu *ped-SÚF. Un fenómenu similar asocedía colos verbos.
Lleis fonétiques
[editar | editar la fonte]Nel estudiu de la evolución del antiguu indoeuropéu tuvo especial relevancia la determinación de lleis fonétiques como les lleis de Grimm y Verner, qu'establecieron una correspondencia fonética constante ente dalgunos fonemes de les distintes llingües de la familia.
Un principiu básicu que s'estableció entós ye'l de la constancia del cambéu fonéticu. Ésti establez —de manera simplificada— que nel pasu de la llingua madre a una llingua fía, si un soníu o serie de soníos camuda, esi cambéu producir en toles pallabres nes qu'apaeza. Asina, por casu, sabemos que'l verbu holandés hebben (< pie *keh₂p-) nun ta cognáu del castellán haber (< lat. habēre < pie *gʰh₁bʰ-), sinón de caber, yá que, según lo que llamamos llei de Grimm, el fonema /k/ indoeuropéu pasa a /h/ nes llingües xermániques (como l'holandés), pero caltiénse como /k/ en llatín y griegu.
La siguiente tabla amuesa les principales correspondencies fonétiques ente les llingües indoeuropees más antigües de cada caña polo que respecta a los soníos oclusivos:
| pie | griegu antiguu |
llatín | irlandés antiguu | góticu | armeniu clásicu |
lituanu | eslavu antiguu |
tocariu | hitita | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| oclusives llabiales |
*p,(*b),*bʰ | p (b), ph | p (b), f/b | Ø (b), b | f/v (p), b | h/v,(p),b/v | p (b), b | p (b), bh | p, p, p | p/b,p/b,p/b |
| oclusives alveolares | *t,*d,*dʰ | t, d, th | t, d, f/d | t, d, d | Þ/d, t, d | t/y, d, d | t, d, d | t, d, dh | t, t, t | t/d,t/d,t/d |
| oclusives velares palatalizadas | *kʲ,*gʲ,*gʲʰ | k, g, kh | c,g,f/g/h | c, g, g | h/g, k, g | s, c,j/z | š, ž, ž | s, z, z | k/ś,k/ś,k/ś | k/g,k/g,k/g |
| oclusives velares |
*k,*g,*gʰ | k, g, kh | c, g, h/g | c, g, g | h/g, k, g | k`, k, g | k, g, g | k, g, g | k/ś,k/ś,k/ś | k/g,k/g,k/g |
| oclusives llabiu-velares | *kʷ,*gʷ,*gʷʰ | p/t, b/d, ph/th | qu, gu/o, f/gu | c, b, g | hw/w,q,gw/w | k/ç,g,g/j | k, g, g | k/č,g/ž,g/ž | k/ś,k/ś,k/ś | kw, kw, kw |
Apofonía
[editar | editar la fonte]Una traza carauterística del proto-indoeuropéu ye'l sistema d'alternances vocáliques conocíu como apofonía, consistente nuna serie ordenada de cambeos vocálicos que sirvía pa espresar distintes funciones gramaticales (al igual qu'asocede nel inglés actual con dellos verbos irregulares, como write 'escribo, -y' y el so pretéritu wrote 'escribí, -ió'). La apofonía afectaba en proto-indoeuropéu a les vocales y y o. La forma básica yera siempres y, anque esta vocal podía apaecer como o en ciertos contestos fonéticos, ente que n'otros ambos soníos podíen sumir por completu. Sobre esta base, en llingüística indoeuropea falar de formes qu'amuesen, respeutivamente, el grau y (o grau plenu), el grau o y el grau cero: ye lo que se conoz como apofonía cualitativa. Les vocales y y o podíen apaecer amás como los sos axugos llargos ē y ō, y nesi casu fálase de grau allargáu: ye lo que se conoz como apofonía cuantitativa.
El siguiente exemplu sirve pa ilustrar perfectamente tou lo anterior: el raigañu indoeuropéu *pṓd-s (xen. pḗd-s, ac. pód-m) 'pie' apaez nel grau y nel so reflexu llatín ped- (d'onde provién l'español pedal), ente que se caltuvo nel grau o nel correspondiente raigañu griegu pod- (como en podoloxía). El grau cero *pd-, ensin vocal dalguna, apaez atestiguáu nel sánscritu, y el grau o allargáu nel raigañu xermánicu *fōt- (n'inglés foot 'pie'), que provién de la protoforma *pōd-. L'acción conxunta de la apofonía cualitativa y la cuantitativa representaba un importante mecanismu de carauterización morfolóxica n'indoeuropéu, yá que s'utilizaba pa representar les categoríes gramaticales nes sos distintes formes flexivas.
Flexón nominal
[editar | editar la fonte]El protoindoeuropéu yera una llingua flexiva, como la gran mayoría de llingües indeoeuropeas posteriores, y la flexón afectaba a nomes, axetivos, pronomes y verbos. En concretu, la esistencia de flexón nominal, tamién llamada declinación, significa qu'un nome tien una terminación específica acordies cola so función gramatical o sintáctica na oración. Estes terminaciones dependen del tema o paradigma al que'l nome o l'axetivu pertenecen, y n'indoeuropéu básicamente dependen de la terminación del raigañu o lexema. Tolos paradigmes de declinación tienen ciertes semeyances y son reconstruibles fácilmente a partir de les llingües indoeuropees atestiguaes por escritu.
La flexón nominal allegaba básicamente a desinencies o terminaciones especiales pa modificar los nomes y axetivos (anque tamién faía ciertu usu d'alternances vocáliques). Nel nome les categoríes espresaes pola flexón son les de casu y númberu. La mayoría de les llingües indeouropeas modernes, sicasí, perdieron gran parte d'esta complexidá morfolóxica, presente'l proto-indoeuropéu atestiguáu nes llingües indoeuropees más antigües de les que tenemos documentos.
La reconstrucción brugmaniana a partir de les llingües indoeuropees clásiques, ensin cuntar col anatolio, suxería que'l númberu de casos podría ser tan grande como ocho, que la llingua tenía tres xéneros gramaticales (masculín, femenín y neutru). Dacuando, a esti estadiu reconstruyíu aproximao por Brugman conózse-y como pie-III. Sicasí, el desciframientu del anatolio fixo duldar de dellos aspeutos d'esta reconstrucción, conxeturándose que pudo esistir un estadiu, llamáu pie-II, en que los xéneros nun s'estremaben en masculín/femenín/neutru, sinón n'animáu/inanimáu, tratándose d'una llingua de tipoloxía llingüística activa.
Dellos exemplos de morfoloxía: el sustantivu *ḱr̥h₂wós 'venáu' ta formáu pol raigañu *ḱerh₂- 'cuernu', el sufixu nominal -wó- y la desinencia casual de nominativu singular -s. El raigañu contién el nucleu semánticu básicu (la idea subxacente que motiva'l significáu de la pallabra), ente que'l sufixu sirve pa indicar la categoría morfolóxica a la que pertenez y la desinencia apurre información gramatical más detallada basada na función sintáctica de la pallabra. D'esta forma, un únicu raigañu como *preḱ- 'pidir' puede, dependiendo del sufixu que se-y añader, formar un verbu nel grau cero *pr̥sḱéti 'pidir, preguntar' (> llatín pōscere), un sustantivu nel grau y *preḱ- 'oración' (lat. prex, xen. precis) o un axetivu nel grau o *proḱ-o- 'pretendiente' (lat. procus).
Flexón verbal
[editar | editar la fonte]Antes del descubrimientu y comprensión fayadiza del hitita, dellos indoeuropeistas propunxeren un modelu preliminar de les categoríes y conxugación de los verbos en protoindoeuropéu, conocíu anguaño como «modelu indo-griegu» por ser el sánscritu y el griegu antiguu les llingües qu'amosaben un mayor grau de retención o conservadorismu respeuto al sistema reconstruyíu. Nesti sistema, que pudo ser posterior al pie III, esisten aparentemente un sistema de dos voces (activa y mediu-pasiva), cuatro maneres (indicativu, suxuntivu, optativu ya imperativu) y tres tiempos (presente, aoristo y perfectu). Sicasí, esti últimu accidente gramatical nun representaba una marca direuto y esplícito del verbu indoeuropéu (fechu que sí se xeneralizó en toles llingües que derivaron d'él), una y bones lo que s'establecía en realidá yeren rellaciones aspectuales, basaes nel tipu d'actividá espresada pol verbu (momentanea, continua, iterativa, etc.).
La flexón verbal usa casi puramente sufixos, con dos esceición: l'aumentu *y- nel imperfectu (calteníu namái en griegu: leípō (< *leikʷ-ō) - élipon (< *y-likʷ-), armeniu y indoiranio) y el infixu *-n-, atestiguáu en llatín vīncō 'venzo' - vīcī 'vencí', linquō 'dexó [tras]' (< *li-n-kʷ-) - lictus 'dexáu [tras]' (< *likʷ-tos) y del mesmu raigañu en sánscritu riṇakti (< *li-ne-kʷ-) 'dexa [tras]' - rikthās). El restu de los prefixos atopaos n'indoeuropéu son siempres prefixos derivativos.
Amás, el verbu como práuticamente toles llingües indoeurpeas modernes tenía marques de persona (primer, segunda y tercer) y númberu (singular, plural y dual).
Sintaxis
[editar | editar la fonte]Dellos autores argumentaron que la sintaxis, al ser altamente composicional, ye una de les partes de la gramática que puede presentar mayor variación temporal y que sobre la base de la evidencia esistente nun sería posible reconstruyir la sintaxis del pie. Anque la mayoría de les llingües antigües tienen una fuerte evidencia estadística en favor del orde SOV, eso nun constitúi una prueba definitiva del orde sintácticu. Delles espresiones nominales fosilizaes en forma léxica, como déspota < *déms-pot- 'señor de la casa', suxeren que'l xenitivu preciede al nome, tando nesti casu'l nucleu del sintagma nominal asitiáu a la fin.
Anque la reconstrucción del orde sintácticu ye complexa, otros aspeutos, como la naturaleza de la negación, el marcaje de la coordinación y la subordinación, pueden ser meyor reconstruyíos.
Léxicu
[editar | editar la fonte]Los métodos de la llingüística histórica dexaron identificar una gran cantidá de raigaños indoeuropeos, y anguaño esisten diccionarios con dellos miles de términos. Sicasí, anque resulte senciellu identificar raigaños a partir de la comparanza de les llingües indoeuropees y reconstruyir la so forma orixinal, ye más difícil asegurar qu'una determinada forma léxica (raíz + morfemes derivativos + morfemes flexivos) esistió realmente n'indoeuropéu, una y bones los detalles concretos de la morfoloxía léxica del indoeuropéu nun son fácilmente reconstruibles a partir de la comparanza.[4]
El principal mecanismu pa la formación de pallabres n'indoeuropéu yera la composición o combinación de dos pallabres distintes pa formar una sola.
La fábula de Schleicher
[editar | editar la fonte]En 1868, el filólogu alemán August Schleicher creó un testu artificial compuestu nel idioma reconstruyíu protoindoeuropéu (PIE). Llámase La oveya y los caballos.
Estadios reconstruibles
[editar | editar la fonte]La reconstrucción llingüística de les llingües indoeuropees meyor documentaes dexó yá nel sieglu XIX reconstruyir con bastante aproximamientu la fonoloxía y gramática del indoeuroepo antiguu. Esta primer reconstrucción del indoeuropéu más recién conozse como pie-III. La reconstrucción interna sobre esa primer reconstrucción dexa reconstruyir otros estadios más antiguos, el pie-II y el pie-I.
L'estadiu preprotoindoeuropéu pie-II ye la llingua a partir de la cual formóse'l protoindoeuropéu recién o pie-III. Por razones de cercanía temporal, el protoindoeuropéu recién ye meyor conocíu y reconstruible en mayor detalle que'l preprotoindoeuropéu pie-II. El pie-II ye tamién una llingua sintética, que la so flexón ye non temática, frente al pie-III, onde predomina la flexón temática y la flexón non temática ye secundaria. Anterior al pie-II ye'l pie-I, que ye una llingua más aislante y con flexón posiblemente bien amenorgada. Les carauterístiques principales d'estos trés estadios seríen:[5][6]
- IE III (indoeuropéu clásicu), que tien una morfoloxía dafechu desenvuelta similar a la del griegu y sánscritu, distinciones de xéneru (masculín, femenín, neutru) y nel que les laringales podríen sumir o tar en procesu de desapaición.
- IE II (preindoeuropéu monotemático), que nun tendría tolos tiempos y maneres atopaes en llingües como'l griegu, el sánscritu y el llatín, y qu'escarecería de flexón temática como l'atopada na mayor parte de les llingües indoeuropees. El IE-II tendría dafechu vixentes les laringales y distinciones de xéneru de tipu animáu/inanimáu, de manera similar a lo que s'atopa nel idioma hitita y otres llingües del grupu anatolio.
- IE I sería un estadiu imperfectamente conocíu y deducible d'arcaísmos atopaos en toles cañes. Nesti estadiu, gran parte de les carauterístiques del indoeuropéu clásicu nun esistiríen, y el IE-I sería una llingua relativamente aislante.
Rellación con otres llingües
[editar | editar la fonte]Hasta onde ye accesible, el preprotoindoeuropéu (pie I) resulta ser una llingua con bastante menos morfoloxía que l'indoeuropéu más recién. A xulgar polos datos de les llingües indoeuropees Anatolies, el preprotoindoeuropéu escarecería de xéneru gramatical y del ampliu sistema de casu morfolóxicu qu'exhiben llingües como'l griegu, el sánscritu o'l llatín, y que se remontaría al indoeuropéu más recién. Dellos autores, como Rodríguez Adrados, llegaron a afirmar que l'ausencia de ciertes categoríes nes llingües anatolies, como'l hitita, son un reflexu de cómo yera'l preprotoindoeuropéu (alternativamente otros autores espliquen l'ausencia d'estes categoríes en anatolio como una perda a partir d'un sistema morfolóxicamente "más ricu"). Envaloróse que'l preprotoindoeuropéu empezaríase a falar escontra 5000 e. C. y hasta 3000 e. C., en que se dixebró la caña anatolia.
Una hipótesis adicional, abondo revesosa, propón que'l preprotoindoeuropéu provendría d'una llingua más antigua conocida como protonostrático y que sería una llingua de la que derivaríen non yá les llingües indoeuropees, sinón tamién, ente otres, les families urálica, altaica, dravídica y afroasiática. Sicasí, por cuenta de la enorme distancia nel tiempu que fai que se falaría hipotéticamente esi protonostrático, el númberu de posibles cognaos convincentes que se pudo axuntar ye muncho más escasu que pal casu del protoindoeuropéu. Ye esa escasez de datos fiables lo que fai polémica la teoría, y lo que llevó a dellos llingüistes a sostener que, entá en casu d'esistir esa llingua, la evidencia sería tan pequeña que nun podemos asegurar la so esistencia por aciu los métodos normales del métodu comparativu por cuenta de la gran fondura temporal.
Referencies
[editar | editar la fonte]Referencies
[editar | editar la fonte]Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Clackson, James (2007). Indo-European Linguistics: An Introduction. Londres: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65367-1.
- Rodríguez Adrados, Francisco (1975). Llingüística indoeuropea. Madrid: Gredos. ISBN 84-249-0049-9.
- Rodríguez Adrados, Francisco (2008). Historia de les llingües d'Europa. Madrid: Gredos. ISBN 978-84-249-2871-1.
Ver tamién
[editar | editar la fonte]- Lleis fonétiques del indoeuropéu
- Vocabulariu indoeuropéu (sustantivos)
- Vocabulariu indoeuropéu (non sustantivos)
- Verbu indoeuropéu
- Verbu copulativu indoeuropéu
- Llingües indoeuropees
- Hidrónimos antiguos europeos
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Reconstrucción sonora hipotética de la llingua protoindoeuropea (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
