Casa asturiana

Denómase casa asturiana a un conxuntu de construcciones tradicionales propies d'Asturies y referíes tanto al espaciu dedicáu a vivienda como a la casería, la unidá d'esplotación y producción agropecuaria. L'elementu central de la casería ta constituyíu pola vivienda familiar, qu'evolucionará d'estremaes soluciones formales a lo llargo del territoriu asturianu acordies con factores de tipu ecolóxicu (xeología, altor, orientación y topografía de los asitiamientos), factores cronolóxicos, tradición cultural y capacidá económica de los sos habitantes (factor esti últimu que va cuntar abondo nel diseñu y magnitú de les construcciones y nel inxertu d'elementos d'estilu nel mediu rural). Del amiestu de toes estes variables surde una bayurosa tipoloxía que va, dende l'arcaica casa redonda (onde nun mesmu espaciu conviven la xente y el so armentíu [ún de los hábitats más antiguos d'Europa, que tien el so aniciu nes carauterístiques viviendes de planta ronda de los castros de la Edá del Fierro]) y el so desendolcu, hasta les cases de corredor ente almanques, treslláu de modelos urbanos documentaos nes ciudaes y poles asturianes de los sieglos XV y XVI, o les casones d'influxu barrocu, propies de campesinos acomodaos.

Tipoloxíes

La casa redonda

Delles, la casa redonda ye conocida como teitu o payoza n'alusión al material de cubierta, la paya. Ye tamién denomada corte o payeru, atendiendo a la función que desempeña. Anguaño alcuéntase próxima a la so estinción y güei nun esisten cases habitaes d'esti tipu. Constátase'l so usu n'Ibias y Cangas del Narcea pa cumplir la función de payar o cuadra. Deriva de la casa castreña, pero con unes midíes más amplies, en tornu a los diez metros de diámetru. La descripción que fai Hans Friedrich Gadow, naturalista alemán que viaxó per Asturies en 1895, d'una braña del conceyu de Ḷḷena con unes cabañes circulares construyíes dafechu de materia vexetal, ye la siguiente:

La baxada per esti otru camín foi perguapa y mui interesante, pos me llevó a una braña, ye dicir, una ería d'altura qu'en branu sirve pa tener ganáu. Esta nun se guarda, sinón que de nueche axúntenla los pastores, que s'acueyen en cabañueles asemeyaes a colmenes con unes paredes circulares formaes por palos verticales con rames entetexíes, y se cubren con una gruesa camada d'escobes y felechos”.

Tamién Fritz Krüger describe nel conceyu de Cangas del Narcea en 1927 les cases circulares:

Tol cuadru del pobláu ta domináu poles cases que poseyen potentes teyados de paya, qu'arrinquen en forma de punta cónica y que s'inclinen grandemente contra un llau, dexen na solombra tolo demás”. Polo tanto les viviendes de planta circular o curvillinia tienen gran presencia nel mundu rural asturianu”.

Casa con patín

La casa del occidente asturianu ta unificada baxo la cubierta de llábana de pizarra. Esti material estiéndese dende los ríos Caneiru y Narcea hasta llegar al conxuntu del occidente. Un modelu relativamente abondosu ye la casa de dos altures de planta rectangular y cubierta a cuatro agües, que cuenta con accesu per una escalera de piedra, o patín, adosada a la so fachada. Nos modelos más elementales la planta superior acueye dos pieces: la cocina de mayor tamañu y el cuartu, separtaos por un pequeñu vestíbulu o pasiellu. La cocina dispón de llar baxu y el fornu. Na planta inferior asítiase la corte. Complétase cola tenada, en forma de bloque integrada nel edificiu, na planta primera, separtada por una muria de fábrica y asitiada sobre la cuadra, sobre too nel área de monte mediu y altu. Nel de monte mediu y la marina la tenada suel constituyise como edificiu propiu.

Delles, el patín conviértese nunos escalones mínimos o desapaez, aprovechando'l desnivel del terrén, creando los accesos sxteriores de les zones de vivienda y cuadra a distintu nivel.

Esti tipu elemental de casa con patín complétase col corredor. Ye mui frecuente que se ciarre, en parte o dafechu inclusive, con un atabal colocáu verticalmente, creando un cuartu qu'amplía la casa. Úsase como almacén o dormitoriu pel branu.

Casa mariñana

La llamada casa mariñana identifícas col centru d'Asturies. Exemplos d'esta arquiteutura estiéndense pelos conceyos de Xixón, Villaviciosa, Carreño, Gozón, Les Regueres, Llanera, Uviéu, Siero y Noreña.

La casa organízase nuna planta rectangular, dotada d'una cubierta de teya cerámica a dos agües, desenrollándose nuna única altura. El bloque fundamental constitúyenlu la cocina y la corte separtaes por un muru de piedra, cuntando con accesu direutu dende'l portal. El portal ye un espaciu protexíu del clima templáu y húmedu, onde se descarga la paya o otros llabores.

Esti espaciu abiertu y centráu na fachada ta conformáu por dos cuerpos llaterales, qu'acueyen un cuartu axuntáu al cuerpu básicu y con accesu dende'l portal. Estos espacios empléguense como dormitorios, alternando'l so usu col d'almacén o llar. Nel primer casu dótaselu d'un suelu d'entabláu de madera, separtando les estancies de la humedá del suelu.

La cocina cunta con un llar baxu, sobre'l que se colocaba'l sardo d'ablanu usáu como secaderu de castañes. Acompáñalu'l fornu, qu'asoma la so forma redonda de la fachada trasera.

Baxo cubierta alcuéntrase'l sobráu qu'acueye la tenada, especialmente nel área sobre la cuadra, destinando los espacios sobre los cuartos a trasteru y almacén de preseos.

Los muros realícense en mampostería y normalmente s'enyelsen, siendo frecuente l'emplegu de pieces de cantería nes corneyales esteriores.

Casa terrena

Presenta una planta que tiende al rectángulu desenrollada nun únicu pisu, destinada a vivienda y cuadra, con aprovechamientu del espaciu baxo-cubierta pa desván y payar. Estes cases se llocalícense en zones onde les precipitaciones son abondoses y les temperatures baxes, lo que determina'l so hermetismu, evidente nel so volume compautu, constituyíu por un bloque cúbicu cubiertu con pizarra o teya a dos o trés agües.

Nos sos muros de mampostería pizarrosa, caliar o arenisca ábrense los vanos de forma asimétrica, con estrictu predominiu de la funcionalidá, ensin atender a una composición de fachaes preestablecida.

Nel interior apaecen namás dos espacios claramente diferenciaos, separtaos por un muru maestru y con accesos distintos: cocina-desván y cuadra-payar. Utilízase como vestíbulu, comedor, sala y dormitoriu, siendo amás un espaciu social y llaboral; dende ella, per aciu d'una escalera de mano y al traviés d'una trampiella accédese al desván.

Casa tipu Vidíu

Esti tipu de casa foi descrita por Benjamín Menéndez y s'asitia xeográficamente ente los cabos de Vidíu y Bustiu, anque tamién apaecen en casos puntuales en parroquies del interior de los conceyos de Valdés y Cuideiru. Trátase d'una evolución n'altura de la casa terrena de gran singularidá. D'esta ampliación llocalícense enriba de la cuadra cuartos nuevos destinaos a sala y dormitorios

Los parámentos esteriores suelen revocase con morteru, pudiendo cubrir toles fachaes o llimitase a la principal. Les dimensiones medies de planta suelen tar ente 11,80 m y 6,86 m.

Casa de turria

Propia de los paisaxes de monte y valles interiores. Partiendo de les condiciones orográfiques del terrén, esti tipu de solución arquitectónica adáutase a les pendientes distribuyéndose en dos niveles: el pisu superior destináu a vivienda y la inferior a corte y otres dependencies. El pisu baxu ye siempre inferior en superficie al aprovechar el desnivel, y dacuando ta semiescaváu, utilizando la propia roca del terrén como cercamientu en dalguna de les sos paredes.

Tien una planta rectangular con cubierta xeneralmente a trés agües. Como asocede na casa terrena, trátase d'un tipu propiu de les escases posibilidaes económiques. En cuantes a las dimensiones estudiáronse cases de turria dende 12,5 por 10 metros, hasta los 6 por 5,75 metros, en cualesquier casu los metros cuadraos superen a los de la casa terrena, cuntando con unos 75 m² aproximao. Esta tipoloxía pue vese entá nes brañes vaqueres de Somiedo, Salas, Tinéu o Valdés.

Casa bloque

Denomada d'esta manera por tener un tamañu curiosu, axuntando nesti volume la vivienda, la corte y los espacios d'almacenamientu, y pola so estructura cúbica y hermetismu, con poques ventanes, lo que-y brinda un fustaxe pesáu y macizu. Trátase de la solución arquitectónica tradicional nes caseríes d'una bonanza económica, típica de los conceyos d'El Franco, Tapia y Navia, anque tamién apaecen con una serie de tresformaciones en Bual y Allande.

Distribúyese en dos plantes y un sobráu, con cubierta de ḷḷousas apiramidada y rematada en cumal. La entrada principal asítiase nel llateral sur o nel este y da accesu a la entrada, d'ehí parte la escalera que comunica col pisu cimeru. N'ocasiones esta entrada yera utilizada tamién pol ganáu p'acceder a la corte.

Nel pisu d'arriba hai un elementu distribuidor que ye'l pasiellu, per un llau da entrada a la sala que ye una estancia utilizada tamién pa ensugar distintos productos y realización de xuntes de trabayu y ociu como files, esfoyaces... Per otra banda tán los cuartos de durmir. D'equí tamién sal una escalera estrencha pa xubir al sobráu que s'usaba como almacén de productos y trasteru. En cuantes a les midíes d'esti tipu de casa podemos establecer una media de 14 metros por 12, lo qu'implica una superficie d'utilización muncho mayor que nes citaes anteriormente.

La casía

La pallabra casía correspuende al diminutivu de casa en gallegoasturianu yá que ye mui carauterísticu del área costera del postreru más occidental d'Asturies. Presenta una planta rectangular y dimensiones reducíes distribuyida en dos plantes y baxo cubierta. El sobráu alcuéntrase bien allumáu con una dos dos ventanes nel vértiz de los espigos y dos ventanines o fornelos neas fachaes llaterales. Los muros constrúyense de pizarra y/o cuarcita y nel casu d'Ortigueira (Cuaña), apaez el típicu contraste escuru de la mampostería colos revoques de los vanos en blanco y la carpintería de madera pintao en color verde. Pa la cubierta, aprovéchase'l material de la zona siendo la pizarra en ḷḷousas que se presenta a dos agües. La planta baxa distribúyese en cocina, almacén y espaciu distribuidor que da accesu al pisu superior onde s'afaya una zona d'uso común o sala y dende ella se pue pasar a los dormitorios y al sobráu.

Les sos dimensiones son reducíes y nunca nun superen los 8,50 metros pel llau más llargu. Lo más frecuente ye que tenga unos 80 m² de superficie.

Socialmente rellaciónase con families d'escasa capacidá económica y pue cuntar con edificaciones auxiliares pa gallineru, cubil... Polo xeneral nun poseyen horru o cabazu, y son poques les que tienen cuadra esterior.

Casa de portal

Nel portal realícense actividaes rellacionaes colos trabayos domésticos, con meyor illuminación y menos estrecheces que nel interior de la vivienda, siendo tamién el llugar onde los díes de lluvia desendolquen los llabores artesanales o complementarios de la xera agropecuaria; por ello ye común la esistencia d'un bancu de piedra o madera nesti espaciu.

Son cases mui frecuentes en cuasi toa Asturies, preferentemente en zones del interior, n'asentamientos de valles o a media lladera. Construyida con mampostería pizarrosa, arenisca o caliar, la so cubierta ye xeneralmente a dos a trés agües. Tendente a un desenrollu en planta rectangular, la llocalización de la fachada principal nel llau mayor o menor del rectángulu determina dos disposiciones del portal: central o n'ángulu.

L'emplazamientu del portal nel centru de la fachada o nún ángulu determina la so funcionalidá; nel primer casu asume más protagonismu como elementu distribuidor, ya qu'a elli s'abren les puertes de la vivienda a los servicios adegaños; nesti casu, increméntase'l so calter d'estancia, ya que namás queda rellacionáu colos espacios de vivienda. Común a dambes alternatives ye la so carauterística d'espaciu intermediu, llímite ente l'espaciu interior y l'esterior.

El papel distributivu d'esti tipu de vivienda modifícase asinamesmo d'alcuerdu coles carauterístiques del portal. Si ésti s'afaya nel centru, la disposición interior ye asemeyada na esbillada na casa mariñana, anque varía la llocalización de les entraes a los distintos espacios. En casu de que el portal s'alcuentre nún ángulu, la distribución interna ye asemeyada a la casa terrena, sacante nel crecimientu en planta y en volume que correspuenden al portal y el cuartu que configura ún de los sos llaterales.

El portalón conviértese n'elementu proteutor del espaciu esterior inmediatu a la fachada, y se prollonga dende'l faldón de la cubierta. La so función ye resguardar l'espaciu d'accesu a la corte, tenda y vivienda y se presta al depósitu de preseos de llabranza y sirve davezu d'abeyu al gallineru.

Casa de corredor

El corredor o galería abierta torniada en madera, representa en toa Asturies un elementu mui popular dende'l sieglu XVIII. Concebíu como una derivación cenciella de les solanes coles que taben dotaes les antigües casones, el corredor, pola so llocalización (orientación sur o este), pola so factura y la so amplitú d'alternatives, cumple una gran variedá de servicios a la vivienda: facilita lluz y calor cuando nun existen zarraos nelli, siendo un elementu favoratible cuando se convierte ún o más espacios como prollongación de la funcionalidá de la casa.

Dende finales del sieglu pasáu, empezó a ser habitual la instalación d'un retrete nun llateral del corredor, pa nun tener que salir albentestate, a cualaquier hora del día o de la nueche. Dellos de los servicios qu'ufre'l corredor a la casa aldeana son: llugar onde asoleyar les ristres de maíz y onde se aireen y maduren otros productos de la collecha del añu como cebolles, ayos y fabes, y onde se tiende a ensugar, resguardada de les frecuentes lluvies, la ropa de la última bogada.

En referencia a la so conformación y sistemes de base, les clases de corredor más corrientes n'Asturies podríen clasificase como de corredor voláu, corredor ente muries, corredor de cortafueos y corredor ente dos cuerpos.

Nel sieglu XIX los corredores zárrense con cristales formando galeríes, principalmente nes villes marineres. El piesllu de los vieyos corredores supunxo una meyora pal usu del espaciu, ya qu'aprovechaba meyor la lluz y la calor del sol.

Casa marinera

Nun esiste gran diferencia ente la diferencia ente la vivienda de los pescadores asturianos y la del restu de les xentes de mar pertenecientes al llitoral cantábricu. A lo llargo de la costa identificáronse una serie de tipos básicos.

L'asentamientu de los nucleos marineros produzse al pie d'un puertu o llugar d'atraque protexíu, cola tendencia a l'agrupación pola llimitación del territoriu más cercanu a la mar. Y polo tanto al crecimientu n'altura debío a la espaciu restrinxíu. Les fachaes suelen tener colores vives, ya que se solíen pintar colos restos de pintura de les barques marineres.

La planta ye normalmente rectangular, reduciéndose al mínimo les dependencies agropecuaries, llimitaes a la corte. Estes dependencies auxiliares s'asiten nel nivel inferior, permitiendo, debío al desnivel de los asentamientos, que la cocina y el comedor, llocalizaos nel nivel superior, tengan accesu dende la cai. L'accesu a esta planta realízase por una pequeña entrada. N'otros casos accédese dende'l nivel inferior, dexando una entrada más amplia onde acoyer el carru coles redes, y arrincando d'ellí la escalera. Déxase la corte na parte trasera o inclusive llega a desapaecer. Les sales y dormitorios xuben a la segunda y tercer planta, dotándose d'un ampliu desván, que pue presentar foyacos na fachada. Esti espaciu ye'l trasteru xeneral de la casa, almacén de productos, secaderu y tendederu. Esta organización interna vertical consérvase na gran mayoría de los nucleos marineros, que presenten normalmente un calter urbanu. Les sos cubiertes son normalmente a dos agües, siendo a trés o cuatro agües en soluciones de corneyal o aislaes.

Les fachaes son normalmente nidies, encalaes, marcando les impostes, A finales del sieglu XVIII puen apaecer balcones verticales que nun sobresalen de la fachada. En nucleos como Castropol o Ḷḷuarca son frecuentes los torruxones observatorios coronando les cubiertes de ciertes ecases, de carpintería acristalada, teniendo formes poligonales y cubiertas piramidales. Na costa central y oriental afayamos un bon númberu de cases con corredor. En Tazones podemos atopar exemplos d'esti tipu, col corredor ocupando tol frente de la casa. Los corredores en Cuideiru céntrense en dalgunos edificios que s'abren a les cais principales. Ye frecuente la so conversión en cuerpos zarraos volaos, p'ampliar el reducíu espaciu de las plantes. N'otros llugares estos cuerpos volaos convirtiéronse en galeríes acristalaes, como n'Avilés.

Casa d'indianos

Esta arquiteutura arréyase cola repatriación de persones y de capitales producida tres el "desastre de 1898" y que fadrá llegar el cosmopolitismu hasta'l requexu más llonxanu d'Asturies. El fechu de que pese a la industrialización Asturies seya ún de los territorios con mayor índiz d'emigración dende mediaos del sieglu XIX, fai que l'interés d'esti fenómenu esceda con muncho de la simple anéudota.

L'indianu solía ser fíu de families campesines habitante de los territorios más probes del país, que mui temprana edá yera unviáu a América pa facer fortuna. El regresu del emigrante y la so inserción inmediata na burguesía llocal, fadrá qu'asuma y participe de los ideales cosmopolites d'aquella.

La esmolición del indianu por meyorar, aguapar y dignificar el so entornu natal se canalizará na construcción d'ilesies, escuelas, cais, y sobre too, na so propia vivienda.

L'arquiteutura indiana llocalízase con mayor densidá nos conceyos orientales y occidentales d'Asturies. Como conxuntos d'interés destaquen: Ḷḷuarca, Navia y Allande al oeste; Cuideiru y Muros, hacia'l centru, y Llanes nel este.

Anque heba pie a ciertes particularidaes zonales, toos ellos desenrollarán carauterístiques comunes y, de mou especial, les viviendes unifamiliares o palacetes d'indianos. Faen gala d'un exotismu colorista, con una escalinata d'accesu, una torre nún de los sos llaos y l'entornu de xardinos, nos que destaca la omnipresente palmera, que-yos recuerda'l tiempu vivíu n'ultramar.

Ver tamién

Referencies

Enllaces esternos

Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Casa asturiana.