Kikongo

Kikongo 'Kikongo'
Faláu en	Angola República Democrática d'El Congu El Congu Gabón (Mayumba).
Rexón	África central
Falantes	10 millones
Familia	Níxer-congu Atlánticu-Congu Volta-Congu Benué-Congu Bantoide Bantoide meridional Bantú Central H Llingües kongo Kikongo
Alfabetu	Llatín
Estatus oficial
Oficial en	Angola (como llingua nacional) República Democrática d'El Congu (dialeutu kikongo ya leta, como llingua nacional)^[1]^[2] República d'El Congu (dialeutu kituba, como llingua nacional)^[3]
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	`kg`
ISO 639-2	`kon`
ISO 639-3	`kon`
Estensión del kikongo

Kikongo o kongo ye la llingua bantú falada polos pobladores de los montes tropicales de la República Democrática d'El Congu, República d'El Congu y Angola.

Historia recién

El kikongo foi la primera llingua bantú en ser escrita en alfabetu llatín y en tener un diccionariu. Un catecismu foi producíu en 1557 so l'autoridá de Diogo Gomes, un xesuita nacíu nel Reinu del Congu de padres portugueses. En 1624, Mateus Cardoso, otru xesuita portugués editó y publicó una traducción kikongo del catecismu portugués de Marcos Jorge.^[4] El diccionariu foi publicáu ca. 1648 por Manuel Robredo, un obispu secular. Un capuchín italianu de Nuoro,^[5] Bonaventura da Sardegna, foi'l primeru n'escribir una gramática kikongo escontra 1645. Hiacinto Brusciotto de Vetralla escribió tamién una obra sobre la gramática kikongo en 1659, Regulae quaedam pro difficillimi congensium idiomatis faciliori captu ad grammaticae normam redactae, Romae: Typis S. Congreg. de Propaganda Fide. Diccionarios adicionales fueron creaos por misioneros franceses nel reinu de Loango na década de 1780, y un llistáu foi publicáu por Bernardo da Canecattim en 1805.

Foi utilizada como llingua franca nos sieglos XVIII y XIX en bona parte d'África occidental, específicamente onde los europeos secuestraben a los esclavos pa llevalos a América.

Los misioneros bautistes que llegaron al Congu en 1879 desenvolvieron una ortografía moderna pal idioma. W. Holman Bentley publicó n'inglés el so Dictionary and Grammar of the Kongo Language en 1887, cola asistencia de João Lemvo.^[6] Holman Bentley publicó tamién una Biblia en kikongo en 1905.

Una traducción del Nuevu Testamentu nel dialeutu kituba foi publicada en 2005.^[7]

Usu

Por cuenta del so usu como llingua franca, la llingua kikongo inda sobrevive nun grau llindáu nel Caribe, y ye una de les fontes de quien falen la llingua gullah. La mayoría de los sos falantes vive n'África.

Hai siete millones de falantes nativos de kikongo, y dos millones que la usen como segunda llingua. Ye tamién la base pa dellos dialeutos pa usos comerciales y d'intercambiu interétnico. N'Angola la Llei de Prensa de 2006 contempla la promoción de les llingües nacionales (línguas nacionais), que nun se numberen^[8] pero que fueron especificaes na Constitución de 2010; acordies cola mesma, el kikongo ye una de les llingües nacionales del país. Dende 2006 el kituba (llingua creole basada nel kikongo) tien l'estatus oficial y llegal de llingua nacional na República Democrática d'El Congu, según la constitución de dichu país, sol nome de kikongo yá leta, xunto al francés, el lingala, el suaḥili y el tshiluba. Esti mesmu dialeutu, sol nome de kituba ta tamién reconocíu como llingua nacional na República d'El Congu.

Dialeutos

Les principales formes dialeutales del kikongo son: kimañanga, kintandu, kizombo, kiyombe, kilaadi, kibuembe, kifioti y kinzamba.

Descripción llingüística

Morfoloxía

En comparanza d'otres llingües bantús, incluyíos los demás dialeutos kikongo, el Kikongo yá Leta tien unes regles morfolóxiques bien sencielles. A diferencia d'otres llingües, nun tien prefixos nominales nin verbales nin esiste la concordanza ente los sustantivos y les pallabres que dependen d'ellos (pronomes, axetivos o verbos).^[9]

Ver tamién

Mandombe

Referencies

↑ journals.openedition, Jean-Claude Bruneau, (en Francés) 2009
↑ Salikoko S. Mufwene, Kituba, Kileta, or Kikongo? What's in a name?, University of Chicago, Dans: Le nom des langues III. Le nom des langues en Afrique sub-saharienne : pratiques dénominations, catégorisations. Naming Languages in Sub-Saharan Africa: Practices, Names, Categorisations (sous la direction de C. de Féral), Louvain-la-Neuve, Peeters, BCILL 124, 2009, p.211-222
↑ Digithèque matériaux juridiques et politiques, Jean-Pierre Maury, Université de Perpignan (en Francés) 2015
↑ François Bontinck and D. Ndembi Nsasi, -y catéchisme kikongo de 1624. Reeédtion critique (Brussels, 1978)
↑ de la Vega de Espinareda, fr. Mariano (1910). Estadística xeneral de los flaires menores capuchinos de la provincia de Castiella, 1609-1909, páx. n. 241.
↑ «Dictionary and Grammar of the Kongo Language, as Spoken at San Salvador, the Ancient Capital of the Old Kongo Empire, West Africa: Preface». World Digital Library. Consultáu'l 23 de mayu de 2013.
↑ Kituba Ethnologue
↑ http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/afrique/Angola-lois_div.htm#Loi_sur_-y_syst%C3%A8me_d%C3%A9ducation_%282001%29_
↑ África, Ikuska Llibros, S.L. [1]

Enllaces esternos

Consulta la edición de Wikipedia en kikongo.

[1] urnals.openedition, Jean-Claude Bruneau, (en Francés) 2009

[2] Salikoko S. Mufwene, Kituba, Kileta, or Kikongo? What's in a name?, University of Chicago, Dans: Le nom des langues III. Le nom des langues en Afrique sub-saharienne : pratiques dénominations, catégorisations. Naming Languages in Sub-Saharan Africa: Practices, Names, Categorisations (sous la direction de C. de Féral), Louvain-la-Neuve, Peeters, BCILL 124, 2009, p.211-222

[3] Digithèque matériaux juridiques et politiques, Jean-Pierre Maury, Université de Perpignan (en Francés) 2015

[4] François Bontinck and D. Ndembi Nsasi, -y catéchisme kikongo de 1624. Reeédtion critique (Brussels, 1978)

[5] Vega de Espinareda, fr. Mariano (1910). Estadística xeneral de los flaires menores capuchinos de la provincia de Castiella, 1609-1909, páx. n. 241.

[6] «Dictionary and Grammar of the Kongo Language, as Spoken at San Salvador, the Ancient Capital of the Old Kongo Empire, West Africa: Preface». World Digital Library. Consultáu'l 23 de mayu de 2013.

[7] Kituba Ethnologue

[8] ttp://www.tlfq.ulaval.ca/axl/afrique/Angola-lois_div.htm#Loi_sur_-y_syst%C3%A8me_d%C3%A9ducation_%282001%29_

[9] África, Ikuska Llibros, S.L. [1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]