Idioma burushaski
 روشسکی / burū́šaskī' | |
|---|---|
| Faláu en |  Paquistán
|
| Rexón | Gilgit-Baltistán, Territorios del Norte (Paquistán) |
| Falantes | 87 000 (2000) |
| Familia | Llingua aisllada Burushaski |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | bsk
|
 Estensión del burushaski | |
El burushaski ye la llingua falada polos burušo, un pueblu d'unes 87 000 persones en Paquistán, na zona noroccidental de los territorios del Norte o Dardistan, al norte del estáu indiu de Jammu y Caxmir, nos valles d'Hunza y de Nagar.[1] Tol dominiu llingüísticu atopar a más de 2000 m sobre'l nivel mar, nun territoriu cercanu al Karakórum y por que trescurren los ríos Gilgit y Hunza. Amás unos 300 burušo viven en Srinagar, India.[2][3] Otros nomes que se dieron a esta llingua son Brugaski, Kanjut (= inglés Kunjoot), Verchikwār, Boorishki, Brushas (Brushias) y El miośāski.
Clasificación ya historia[editar | editar la fonte]
Nun pudo ser clasificada dientro de nenguna de les grandes families llingüístiques, anque se fixeron intentos de rellacionala coles families caucásica, dravídica y munda y coles llingües sumeria y ket. Sicasí, dica agora nun tien parientes demostraos.[4]
Los burušo son el remanente que quedó de la población nativa pre-indoeuropea qu'habitó nel norte del Indostán. D'antiguo falóse esta llingua no qu'anguaño ye'l territoriu del dárdico y comparte coles llingües dárdiques indoeuropees, delles carauterístiques superficiales, resultáu de la convivencia de sieglos. Na zona ente los valles de Nagar y Yasin, onde d'antiguo se faló dalguna forma de burushaski, fálase anguaño shina, una llingua dárdica.
Dacuando'l términu burushaski úsase extensivamente pa designar conxuntamente, al burushaski (burušaski puramente dichu) y al weršikwar una variante emparentada col burshaski pero mutuamente intelixible col primeru, esta última llingua falar nel valle del ríu Yasin en Caxmir.
Descripción gramatical[editar | editar la fonte]
Fonoloxía[editar | editar la fonte]
La llingua burushaski tien cinco vocales /i, y, a, o, o/. Dellos contactos ente vocales dan llugar a vocales llargues. Les vocales tóniques (marcaes con acentos agudos na trescripción de Berger) tienden a ser fonéticamente daqué más llargues y menos abiertes que les sos correspondientes átones ([i y a o o] frente a [ɪ ɛ ʌ ɔ ʊ]). Tamién pueden apaecer vocales llargues en préstamos y en delles poques pallabres onomatopéyiques (Grune 1998). Toles vocales tienen alófonos nasales en Hunza y en Nager.
Amás, Berger (1998) reporta'l siguiente inventariu de fonemes consonánticos, pa los que s'usó la trescripción correspondiente al IPA:
| Billabial | Dental | Alveolu- palatal |
Retroflexa | Velar | Uvular | Glotal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasal | m /m/ | n /n/ | ṅ /ŋ/ | |||||
| Oclusiva | aspirada | ph /pʰ/[a] | th /tʰ/ | ṭh /ʈʰ/ | kh /kʰ/ | qh /qʰ/[b] | ||
| simple | p /p/ | t /t/ | ṭ /ʈ/ | k /k/ | q /q/ | |||
| Sonora | b /b/ | d /d/ | ḍ /ɖ/ | g /g/ | ||||
| Africada | aspirada[c] | ch /t͡sʰ/ | ćh /t͡ɕʰ/ | c̣h /ʈ͡ʂʰ/ | ||||
| simple | c /t͡s/ | ć /t͡ɕ/ | c̣ /ʈ͡ʂ/ | |||||
| sonora | j /d͡ʑ/[d] | j̣ /ɖ͡ʐ/[y] | ||||||
| Fricativa | sorda | s /s/ | ś /ɕ/ | ṣ /ʂ/ | h /h/ | |||
| sonora | z /z/ | ġ /ʁ/ | ||||||
| Vibrante | r /r/ | |||||||
| Aproximante | l /l/ | y [j][f] | ỵ /ɻ/[g] | w [w][f] | ||||
Notes:
- [a] La pronunicación varia ente: [pʰ] ~ [p͡f] ~ [f].
- [b] La pronunicación varia ente: [qʰ] ~ [q͡χ] ~ [χ].
- [c] El dialeutu de Yasin escarez d'africaes aspiraes y usa nel so llugar les correspondientes simples.
- [d] Dacuando pronunciáu como [ʑ].
- [y] Dacuando pronunciáu como [ʐ].
- [f] Berger (1998) considera a [w] y [j] como alófonos de /o/ and /i/ qu'asoceden xunto a vocáles tóniques.
- [g] Esti fonema tien delles pronunciaciones o alófonos, toes elles son tipológicamente rares nes llingües del mundu. Les descripciones d'estos alófonos inclúin: "Una sibilante retrofljea con un estrechamientu simultáneu envés-palatal (daqué como [ʐʲ]) (Berger 1998); "una r fricativa, prononciada cola llingua en posición retroflexa" (daqué como [ɻ̝]/[ʐ̞], un soníu que tamién apaecen en chinu mandarín estándar, escritu r en Pinyin) (Morgenstierne 1945); y "un interesáu soníu que la so realización fonética varia d'una aproximante retroflexa espirantizada a una fricativa retroflexa velarizada" (Anderson, en prensa). En tolos casos, esos soníos nun apaecen nel dialeutu de Yasin, ente que nel de Hunza y el de Nager namái apaecen n'interior de pallabra.
Morfosintaxis[editar | editar la fonte]
El substantivo estrema cuatro clases o xéneros gramaticales pa los nomes: pa seres masculíns, seres femeninos, otros seres animaos (animales, etc.) y tou lo que nun ta incluyíu nos trés categoríes anteriores. Tamién s'estremen dos númberos gramaticales: singular y plural, formándose'l plural de delles formes bien heteroxénees, anque dos sufixos comunes son -o y -anc, como bales 'páxaru', plural balašo. El marcador indefiníu ye -an como sufixu nos nomes.
Los verbos estremar en primarios con futuru, pasáu y imperativu y secundarios coles demás conxugaciones.
En cuanto al alliniadura morfosintáctica el burushaski ye una llingua ergativa col orde de la frase siendo suxetu, oxetu y verbu.
Léxicu[editar | editar la fonte]
Los númberos del 1 al 10 son hin, altan, isken, walto, suplo, el miošindo, balto, altambo, hunco, torumo. Los númberos más altos de 1000 basar en múltiplos de 20 y 40.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ El territoriu ye alministráu por Paquistán y reclamáu por India.
- ↑ http://linguistlist.org/pubs/diss/browse-diss-action.cfm?DissID=14723
- ↑ http://repositories.lib.utexas.edu/bitstream/handle/2152/2777/munshis96677.pdf?sequence=2
- ↑ Anque'l vascólogu francés Michel Morvan caltién que sí[ensin referencies]
Bibliografía[editar | editar la fonte]
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
