Llingües dárdiques
Llingües dárdiques | ||
|---|---|---|
| Distribución xeográfica | Hindukush | |
| Países |
 Afganistán India Paquistán | |
| Filiación xenética | L. Dárdicas | |
| Subdivisiones |
Chitral Kashmiri Kohistani Kunar Shina | |
| Códigu Glottolog | dard1244 | |
| Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Les llingües dárdicas son un grupu formáu por casi una trentena de llingües indoaries, que se falen nel norte de Paquistán, l'este d'Afganistán y na rexón india de Caxmir.[1][2][3]
L'orientalista británicu Gottlieb William Leitner (1840-1899) acuñó mientres el sieglu XIX el nome Dardistán pa designar territorios onde se falen idiomes dárdicos.
El cachemiro ye l'idioma dárdico más destacáu, con una sólida tradición lliteraria y la reconocencia oficial como unu de los idiomes nacionales de la India.[1][2][3]
Clasificación[editar | editar la fonte]
Llingües de la familia[editar | editar la fonte]
Nun ta claro que les llingües dárdicas constitúin un grupu filoxenéticamente válidu, pero dientro d'elles pueden reconocese seis subfamilies:[4]
- Llingües pashai: Pashayi
- Llingües kunar: Gawar-Bati, Dameli, Shumashti y Nangalami (inclúi'l Grangali).
- Llingües chitral: Khowar y Kalasha.
- Llingües kohistani: Kalami, Torwali, Kalkoti, Kohistani del Indus, Bateri, Chilisso, Gowro, Wotapuri-Katarqalai y Tirahi.
- Llingües shina: Shina, Brokskad (Shina de Baltistán y Ladakh), Ushojo, Domaaki, Palula, Savi y Kundal Shahi.
- Kashmiri (Kashtawari/Kishtwari, Poguli, Rambani)
N'otres clasificaciones, el grupu pashai arrexuntar col grupu kunar, el cachemiro y el grupu shina. El khetrani podría ser una llingua sobreviviente na rexón de Siraiki.
Posición dientro del grupu indoiranio[editar | editar la fonte]
El grupu dárdico foi consideráu tradicionalmente como un subgrupu de les llingües indoaries que sufrió una importante influencia de les llingües nuristaníes y les llingües iranies orientales. El grupu nuristaní, qu'ocupa una pequeña rexón nel nordeste d'Afganistán, n'otru tiempu foi incluyíu dientro del grupu dárdico, pero anguaño considérase un grupu independiente, siendo de fechu una de los trés cañes de les llingües indoiranias na clasificación de Georg Morgenstierne.
Sobre les llingües específicamente dárdicas inda esiste ciertu discutiniu sobre la so posición dientro de les llingües indoiranias. De fechu cuestionóse que les llingües dárdicas en sí mesmes constituyan un subgrupu filoxenéticu válidu, anque les llingües dárdicas comparten delles carauterístiques comunes que les asitien a parte del restu del indoario, como la metátesis qu'apaez en karma → krama.
Sacante'l cachemiro, el restu de llingües dárdicas tienen pocos falantes y fueron insuficientemente estudiaes. En munchos casos, falar en rexones de mal accesu por cuenta de lo montascoso del terrén o a la esistencia de conflictos armaos qu'afecten a eses rexones. Toles llingües dárdicas (incluyendo tamién al cachemiro) fueron influyíos históricamente poles llingües vecines non-dárdicas. Anque ye ciertu que munches llingües dárdicas fueron influyíes poles llingües non dárdicas vecines, el dárdico paez dexar una influencia clara en llingües indoaries non dárdicas como'l panyabí[5] ya inclusive más allá d'esta llingua.[6][7] Afirmóse que dalgunes llingües pahari d'Uttarakhand amuesen influencia del grupu dárdico.[5][8] Anque nun foi establecíu de manera concluyente, dellos llingüistes conxeturen que'l dárdico en tiempos antiguos podría estendese nun área llingüística más amplia, que podría dir dende la desaguada del Indo (en Sindh) escontra en norte en forma d'arcu, y que s'estendería escontra l'este al traviés del actual de Himachal Pradesh hasta Kumaon.[9][10][11]
Historia[editar | editar la fonte]
Kohistan ye una pallabra persa que significa 'tierra de montes', kohistani puede ser traducíu como '[xente] de los montes' o '[lenuga] de los montes' y usóse históricamente pa referise a distintes llingua sde rexones montascoses del norte de Paquistán, ente elles el maiya, el kalami y el torwali. Antes de la invasión nel sieglu XVI per parte de Yusufzai Pashtun, los torwales (una tribu non pashtún) ocupaben tantu l'altu como'l baxu Swat xunto colos Garhwis:
The Pathans call them, and all other Muhammadans of Indian descent in the Hindu Kush valleys, Kohistanis.[12]
Descripción llingüística[editar | editar la fonte]
Les llingües del grupu dárdico comparte delles carauterístiques definitories comunes, qu'inclúin la perda de los soníos aspiraos y el cambéu d'orde sintácticu, que nun se da de manera xeneralizada nel restu de cañes del grupu indoiranio.
Perda d'aspiración[editar | editar la fonte]
Virtualmente toles llingües dárdicas esperimentaron una perda parcial o completa de consonantes aspiraes[4][13] El khowar usa la pallabra duum pa 'fumu' (hindi: dhuan) y el cachemiro usa la pallabra dod pa 'lleche' (sánscritu: dugdha, hindi: doodh).[4][13] Delles llingües dárdicas desenvolvieron tonu como mecanismu de compensación fonéticu, ente elles tán el Khowar o'l pashai.[13] El panyabí y el pahari occidental perdieron l'aspiración, pero desenvolvieron tonu a manera de compensación parcial (e.g. panyabí kar 'casa', frente al hindi ghar).[4] Polo que l'antigua esistencia d'aspiración en gran parte puede reconstruyise de la distribución moderna de tonu.
Epéntesis y metátesis[editar | editar la fonte]
Tantu en dárdico antiguu como modernu, rexístrase un marcáu enclín escontra la metátesis en posiciones onde apaez una r preconsonántico o postconsonántica, que se mueve a la sílaba precedente.[5][14] Esto refléxase yá nos edictos de Asoka (alzaos ente'l 269 e.C. y el 232 e.C.) na rexón de Gandhara, onde los dialeutos dárdicos siguen falándose na actualidá. Exemplos d'estes metátesis inclúin l'enclín a cometer errores ortográficos en pallabres sánscrites como priyadarshi (unu de los títulos d'Asoka) que ye escritu equivocadamente como priyadrashi o dharma as dhrama.[14] Anguaño en kalasha úsase la pallabra driga (sánscritu: dirgha 'llargu').[14] Palula usa drubalu (sánscritu: durbala 'débil') y brhuj (sánscritu: bhurja ' Betula' ).[14] El cachemiro usa drolid (sánscritu: daridra 'aprobetáu') y krama (sánscritu: karma 'trabayu, aición').[14] Les llingües pahari occidentales (como'l Dogri), el Sindhi y el Lahnda (panyabí occidental) tamién amuesen esti enclín del dárdico a la metátesis anque nun se consideren llingües dárdicas, por casu en panyabí la pallabra drakhat (del persa: darakht 'árbol').[5][15]
Comparanza léxica[editar | editar la fonte]
Los numberales en distintes llingües dárdicas son:[16]
GLOSA Kohistani Chitral Kunar Kashmiri PROTO-
DÁRDICOBateri Gowro
(Gabral)Kalami
(Bashkarik)Maiya
(Jijāli)Torwali Kalasha
(Rumbur)Khowar Dameli Gawar-Bati Pashayi
Norocc.'1' yac̚ ekʰ aːk ʌkʰ ek ek i ɛk yɜkʰ i ɐkʰ *ek '2' du̝ː du̝ː duː dṳː du du ʤʊ d̪ʊ d̪oː do zɨ *dui(ː) '3' ʈ͡ʂɑː ʈ͡ʂŭɐː ɬɑː ʈ͡ʂɐː t͡ʂa tɾy t̪rɔy t̪ra ɬyː tɾaː tre *trai '4' ʦor ʦoːr ʧoːr ʦʌoːr ʧəw ʧaw ʧɔr ʧor ʦʊɾ ʧoɾ ʦoːr *ʧawr '5' pɑ̃z̥ pɐ̃ːz pɑ̃ʧ pɐ̃ːz pãy pɔɲʧ pɔnʤ panʤ pɜns panʧ pɐ̃ːʦʰ *panʧ '6' ʂo ʂoʰ ʂo ʂoʰ ʂo ʂo ʦɔy ʂo ʂoː ʧaː ʃe *ʂo- '7' sɑt sɐːt sɑt sɐːt- sat sat sɔt̪ sat̪ sɜt̪ saːtə sɐtʰ *saːt- '8' ɑʈ̚ ɐːʈʰ aʈ͡ʂ ɐːʈʰ aʈʰ aʂʈ ɔʃt̪ aʂ ɜʂʈ aʃtə əːʈʰ *aʂʈ- '9' nõ nɐːv nom nɐv nom nõ niyɔf nʊ n̪oː naːo nɐw *naw '10' daʃ dɐʃ daʃ dʌʲʃ dəʃ daɕ ʤɔʃ d̪aʃ d̪ɛʂ daːi dɐh *daś
GLOSA Shina PROTO-
SHINABrokskat Kundal
ShahiPhalura Savi Shina Kohistani
ShinaUshojo '1' ek yɔk ɑːk yɛk ɛk ɛk ɛk *(y)ɛk '2' du duiː duː d̪oː du dùː du *duiː '3' trə trɑː troː ɬɑː ʈʂy ʈʂèː tʂy *trɑy '4' ʧor ʧoːr ʧoːr ʨoːɾ ʧar ʧɑ̀ːr ʧar *ʧoːr '5' puŋs pɑ̃ːʤ pɑːnʤ pãːɲʥ poʃ poʃ poʃ *pɑnʧ '6' ʂæ ʃɑ ʂo ʂʊˑ ʂă ʂɑ ʂɑ *ʂɑ '7' sat sɑt̪ sɑːt saːt̪ sət sʌt sɑt *saːt '8' əʂʈə aɑ̃ʃʈ ɑːʂʈ aːɕ ãʂ ɑ̃ʂ ɑʈʰ *aʂʈ- '9' nu nɔ̃ː nũː n̪oː nau nʌ̃õ̯ nəo *naw '10' daʃ dɑy dɑːʃ d̪ɛɕ dai dàːy dae *daʃ
Referencies[editar | editar la fonte]
Notes[editar | editar la fonte]
- ↑ 1,0 1,1 Peter K. Austin (2008). One thousand languages: living, endangered, and lost. University of California Press. ISBN 0-520-25560-7.
- ↑ 2,0 2,1 Hadumod Bussmann, Gregory Trauth, Kerstin Kazzazi, Routledge dictionary of language and linguistics, Taylor & Francis, ISBN 0-415-20319-8, https://books.google.com/books?id=rhvDiOxOUe4C, «... Dardic Group of about fifteen Indo-Iranian languages in northwestern India; the most significant language is Kashmiri (approx. 3 million speakers) ...» Error de cita: La etiqueta
<ref>ye inválida; el nome «bussmann1998» ta definíu delles vegaes con distintu conteníu - ↑ 3,0 3,1 H. Kloss, G.D. McConnell, B.P. Mahapatra, P. Padmanabha, V.S. Verma, The Written Languages of the World: A Survey of the Degree and Modes of Use, Volume 2: India, -yos Presses De L'Université Laval, ISBN 2-7637-7186-6, https://books.google.com/books?id=yU8nq-C6wnoC, «Among all the languages of the Dardic group, Kashmiri is the only one which has a long literary tradition ...» Error de cita: La etiqueta
<ref>ye inválida; el nome «kloss1989» ta definíu delles vegaes con distintu conteníu - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 S. Munshi, Keith Brown (editor), Sarah Ogilvie (editor) (2008), Concise encyclopedia of languages of the world, Elsevier, ISBN 0-08-087774-5, aportáu 2010-05-11, "Based on historical sub-grouping approximations and geographical distribution, Bashir (2003) provides six sub-groups of the Dardic languages ..." Error de cita: La etiqueta
<ref>ye inválida; el nome «munshi2008» ta definíu delles vegaes con distintu conteníu - ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Colin P. Masica, The Indo-Aryan Languages, Cambridge University Press, ISBN 0-521-29944-6, https://books.google.com/books?id=Itp2twGR6tsC, «... he agreed with Grierson in seeing Rajasthani influence on Pahari and 'Dardic' influence on (or under) the whole Northwestern group + Pahari [...] Sindhi and including 'Lahnda', Dardic, Romany and West Pahari, there has been a tendency to transfer of 'r' from medial clusters to a position after the initial consonant ...»
- ↑ Dayanand Narasinh Shanbhag, K. J. Mahale, Essays on Konkani language and literature: Professor Armando Menezes felicitation volume, Konkani Sahitya Prakashan, https://books.google.com/books?id=BkqgAAAAMAAJ, «... Konkani is spoken. It shows a good deal of Dardic (Paisachi) influence ...»
- ↑ Gulam Allana, The origin and growth of Sindhi language, Institute of Sindhology, https://books.google.com/books?id=bt5jAAAAMAAJ, «... must have covered nearly the whole of the Punjabi ... still show traces of the earlier Dardic languags that they superseded. Still further south, we find traces of Dardic in Sindhi ...»
- ↑ Arun Kumar Biswas (editor), Profiles in Indian languages and literatures, Indian Languages Society, https://books.google.com/books?id=lOsvAAAAIAAJ, «... greater Dardic influence in the western dialects of Garhwali ...»
- ↑ Irach Jehangir Sorabji Taraporewala, Elements of the science of language, University of Calcutta, https://books.google.com/books?id=QhBCAAAAIAAJ, consultáu'l 12 de mayu de 2010, «At one period, the Dardic languages spread over a very much wider extent, but before the oncoming 'outer Aryans' as well as owing to the subsequent expansion of the 'Inner Aryans', the Dards fell back to the inaccessible ...»
- ↑ Sharad Singh Negi, Kumaun: the land and the people, Indus Publishing, ISBN 81-85182-89-2, https://books.google.com/books?id=HfR_AAAAMAAJ, consultáu'l 12 de mayu de 2010, «It may be possible that the Dardic speaking Aryans were still in the process of settling in other parts of the western Himalaya in the Mauryan times ...»
- ↑ Sudhakar Chattopadhyaya, Racial affinities of early North Indian tribes, Munshiram Manoharlal, https://books.google.com/books?id=bLGZ1DMYkHkC, consultáu'l 12 de mayu de 2010, «... the Dradic branch remained in northwest India – the Daradas, Kasmiras, and some of the Khasas (some having been left behind in the Himalayas of Nepal and Kumaon) ...»
- ↑ Denzil Ibbetson, Edward MacLagan, H.A. Rose "A Glossary of The Tribes & Casts of The Punjab & North-West Frontier Province", 1911 AD, Page 472, Vol II1,
- ↑ 13,0 13,1 13,2 George Cardona, Dhanesh Jain, The Indo-Aryan Languages, Routledge, ISBN 0-415-77294-X, https://books.google.com/books?id=C9MPCd6mO6sC, consultáu'l 11 de mayu de 2010, «In others, traces remain as tonal differences (Khowar buúm 'earth', Pashai dum 'smoke') ...»
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Timothy Lenz, Andrew Glass, Dharmamitra Bhikshu (2003). A new version of the Gandhari Dharmapada and a collection of previous-birth stories. University of Washington Press. ISBN 0-295-98308-6. Consultáu'l 11 de mayu de 2010.
- ↑ Amar Nath Malik, The phonology and morphology of Panjabi, Munshiram Manoharlal Publishers, ISBN 81-215-0644-1, https://books.google.com/books?id=IbBjAAAAMAAJ, consultáu'l 26 de mayu de 2010, «... drakhat 'árbol' ...»
- ↑ Indo-Aryan Numerals (E. Chan)
Bibliografía[editar | editar la fonte]
- Morgenstierne, G.: Irano-dardica. Wiesbaden (Alemaña), 1973.
- Morgenstierne, G.: «Die Stellung der Kafirsprachen». En: Irano-Dardica, páxs. 327-343. Wiesbaden: Reichert, 1975.
- Decker, Kendall D.: Sociolinguistic survey of Northern Pakistan, volume 5: «Languages of Chitral».
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
- «Language Family Trees: Indo-European, Indo-Iranian, Indo-Aryan, Northwestern zone, Dardic», árbol d'idiomes nel sitiu web Ethnologue.com.
