Edipu

Edipu y l'esfinxe de Gustave Moreau (1864).

Edipu (en griegu antiguu Οἰδίπους, que'l so significáu ye pies enchíos) yera un rei míticu de Tebas, fíu de Layo y Yocasta que, ensin sabelo, mató al so propiu padre y casó a la so madre.

El mitu

Nacencia ya infancia

Layo, rei de Tebas, recibiera'l oráculu de que si niciara dalguna vegada un fíu, el neñu, una vegada adultu, daría-y muerte. Sicasí, tando bebíu, xunir a la so esposa Yocasta, y tuvo un fíu en Tebas. Al nacer el neñu, Layo travesó-y con fíbules los pies y apurrir a un pastor por que lu abandonara. Layo esperaba escapar asina del oráculu yá que matalo direutamente sería una impiedad y creía que naide recoyería a un naciellu colos pies trevesaos. Con éses foi abandonáu nel monte Citerón pero foi topáu por otros pastores que lo apurrieron al rei Pólibo de Corinto. Peribea o Mérope, la esposa de Pólibo y reina de Corinto, encargar de la crianza del ñácaru, llamándolo Edipu, que significa ‘de pies enchíos’.

Torna d'Edipu a Tebas

Al llegar a la pubertá, Edipu, por bilordios de los sos compañeros de xuegos, abarruntó que nun yera fíu de los sos pretendíos padres. Pa salir de duldes visitó'l Oráculu de Delfos, que-y agorar que mataría al so padre y depués casaría a la so madre. Edipu, creyendo que los sos padres yeren quien lo criaren, decidió nun tornar nunca a Corinto pa fuxir del so destín. Entamó un viaxe y, nel camín escontra Tebas, Edipu atopar con Layo, que viaxaba a Delfos, nuna encruciada. L'heraldu de Layo, Polifontes ordenó a Edipu que-y venciera'l pasu pero ante la demoranza d'ésti, mató a unu de los sos caballos. Edipu enraxonóse y mató a Polifontes y a Layo ensin saber que yera'l rei de Tebas, y el so propiu padre. El rei de Tebas pasó a ser Creonte, cuñáu de Layo, hermanu de la so esposa Yocasta.

Más tarde Edipu atopó a la esfinxe, una bisarma unviada por Hera que s'aposentara nel monte Ficio y daba muerte a tou aquel que nun pudiera aldovinar los sos acertijos, incluyíu Hemón, el fíu de Creonte y acoradando al reinu de Tebas.

Al acertijo de: «¿cuál ye'l ser vivu que cuando ye pequeñu anda a cuatro pates, cuando ye adultu anda a dos y cuando ye mayor anda a trés?», Edipu respondió correutamente que ye l'home yá que cuando ye un ñácaru gatia, camina colos sos dos piernes cuando ye adultu y cuando ye vieyu sofítase sobre un cayáu.[Hai otra versión d'esti acertijo que fai referencia a Edipu Que camina pel día a dos pates, pela tarde a cuatro y pela nueche a trés? yá que Edipu yera un home (dos piernes), al matar al so padre convertir nuna bestia (cuatro pates) y depués al arrincase los güeyos y quedar ciegu tuvo d'usar cayáu (trés pates)].

Había tamién otru acertijo: «Son dos hermanes, una de les cualos nicia a la otra y, de la mesma, ye niciada pola primera». Edipu contestó: el día y la nueche. Furiosa, la Esfinxe suicidóse llanzándose al vaciu y Edipu ye nomáu'l salvador de Tebas. Como premiu, Edipu foi nomáu rei y casóse cola vilba de Layo, Yocasta, la so verdadera madre. Tuvo con ella cuatro fíos: Polinices, Eteocles, Ismene y Antígona y los dos hermanos enfrentaríense más tarde ente ellos a muerte pol tronu tebanu. Otra tradición afirma que los fíos d'Edipu nun fueron de Yocasta sinón d'Euriganía.

Destierru y muerte

Al poco tiempu, una tarrecible plaga o escasez d'alimentos cayó sobre la ciudá, una y bones l'asesín de Layo nun pagara pol so crime y contaminaba cola so presencia a tola ciudá.

Edipu entama les averiguaciones p'afayar el culpable, y gracies a Tiresias afaya qu'en realidá ye fíu de Yocasta y Layo y que ye él mesmu l'asesín qu'anda buscando. Sobre lo qu'asocedió a partir d'esi momentu circulen múltiples versiones:

Al saber Yocasta que Edipu yera en realidá'l so fíu, diose muerte, colgar nel palaciu. En versiones alternatives, siguió viviendo hasta que nel ataque de los siete contra Tebas los sos fíos dieron muerte l'unu al otru, momentu nel qu'ella se suicidó.

Edipu quitóse los güeyos colos broches del vistíu de Yocasta, fuxó o foi exiliáu de Tebas, o foi zarráu polos sos fíos nel palaciu, o siguió reinando en Tebas por dalgún tiempu. Arrenegó a los sos fíos Polinices y Eteocles y namái la so fía Antígona acompañába-y n'el so destierru pa sirvi-y de guía.

En Colonu, foi acoyíu pol héroe míticu Teseo y ellí morrió. Dicíase que la so tumba atopar nun santuariu de les Euménides qu'había ente l'Acrópolis y el Areópagu d'Atenes.

Sicasí, esistía otra tradición, recoyida por Lisímaco d'Alexandría que dicía que, cuando morrió Edipu, los habitantes de Tebas y d'otra aldega beocia llamada Ceo nun quixeron que los sos restos quedaren soterraos nos sos territorios y el so cuerpu foi tresportáu a Eteono, onde foi soterráu, de nueche, nun recintu consagráu a Deméter. Cuando los habitantes de Eteono enterar del fechu, consultaron l'oráculu sobre lo que teníen de faer y la respuesta foi que nun se debía alteriar al adorador de la diosa, por tanto los restos quedaron soterraos ellí.

Edipu na traxedia griega

Fotografia d'una representación teatral d'Edipu na traxedia de Sófocles.

La referencia más antigua del mitu d'Edipu atópase na Odisea, nel capítulu Evocación de los muertos. Ellí, Epicasta, la so madre, marcha a la morada de Hades a purgar l'incestu, mientres Edipu, anque con contratiempos, sigui reinando sobre los cadmeos de Tebas.

Sófocles trató la tema d'Edipu y los sos descendientes en trés obres, Edipu Rei, Edipu en Colonu y Antígona. Estes obres estrenar n'años distintos: Antígona nel 442 e.C., Edipu Rei escontra 430-425 y Edipu en Colonu, la so última obra, nel 406. Nun formen, pos, una triloxía.

Al empiezu d'Edipu Rei apaez el pueblu de la ciudá de Tebas postráu a los pies d'Edipu, que ye'l gobernante de la ciudá (tres salvala de les garres de la Esfinxe). Un sacerdote, en nome de los demás suplicantes, pide a Edipu que ponga fin a la tarrecible epidemia qu'azota a la población. Edipu va tratar de pescudar la causa de la crisis unviando al so cuñáu y al empar tíu, Creonte, a Delfos a consultar al oráculu. Al volver de Delfos, Creonte tresmite a Edipu y al pueblu de Tebas, la sentencia del oráculu: "los dioses esixen que les tierres mancilladas col asesinatu de Layo sían purificadas col destierru del responsable del crime". Edipu toma, entós, la determinación d'escorrer ensin fuelgu al asesín y castigalo bien duramente, ensin saber qu'asina, ta cavándose la so propia tumba. A partir d'esti momentu, y mientres el protagonista realiza tolo posible por esmazcarar al asesín,dellos personaxes de la obra, como Tiresias, la so madre Yocasta, y hasta un criáu —habiendo tomada conocencia de quién ye al que se busca—, van tratar de face-y arrenunciar de tal propósitu. Pero, con too y con eso, Edipu va siguir desentrañando el casu hasta saber la verdá.

Na obra, el pueblu tebanu, (representáu como'l coru), va cobrar un papel bien importante, opinando sobre toles decisiones que tomen los gobernantes de la ciudá, y teniendo muncha influencia sobre eses decisiones. Sófocles fai insistente usu de la ironía tráxica y apaez la idea de que'l personaxe acaba per reconocer se a sigo mesmu, por saber quién ye él en realidá (anagnórisis). Algámense momentos de máxima tensión: el conflictu ente Tiresias y Edipu, el discutiniu ente Creonte y Edipu, y finalmente la conversación ente Edipu y Yocasta, que trata de distrayelo de toes toes por qu'abandone la investigación sobre'l so destín tráxicu.

Yá lo dixera'l Oráculu de Delfos a Layo cuando él nació: "va matar al so padre y va casase cola so madre". Pa evitalo, Layo mandara matalo: dexar colgáu de los pies nun monte. Topar un criáu piadosu que lu apurrió en crianza a otros padres.

Yá adultu, nuna encruciada del camín escontra Tebas, Edipu tuviera un mal alcuentru con un home a quien dio muerte, y esi home yera Layo, el so padre. Yocasta —con quien tuviera cuatro fíos—, yera la so propia madre. Cuando Edipu conoz el so destín tráxicu, quítase los güeyos coles sos propies manes y se autoexilia de la ciudá, de la mano d'una de les sos fíes, Antígona, que nun lo abandonará hasta la so muerte. Cabo mentar que'l destierru yera una pena de máxima na Antigua Grecia, pena considerada en sí mesma como una muerte.

Práuticamente l'últimu añu de la so vida, Sófocles escribió Edipu en Colonu, llibru nel cual, el protagonista, convertíu nesi méndigu qu'analaya al debalu, ciegu, y de la mano de Antígona, va acabar morriendo nun monte cercanu a Atenes, onde va ser soterráu y van rindíse-y grandes honores. Preséntase tamién nesta obra'l tráxicu conflictu ente los dos fíos d'Edipu (Eteocles y Polinices)

Hai munches otres versiones sobre'l personaxe d'Edipu de distintos escritores clásicos en distintos periodos de l'Antigüedá.

Na Edá Media versiones del mitu d'Edipu sobreviven nes lleendes cristianes de San Albanu, San Gregorio y Santuyano.

N'Edipu Filósofu (1988), Jean-Joseph Goux sostién que Edipu representa'l poder de la razón, capaz de develar los acertijos col exerciciu de la intelixencia ensin tener qu'apelar a los dioses nin a nengún saber ancestral, siendo quien empecipia'l camín del pensar filosóficu "que llega al visu con Descartes".

Edipu na lliteratura, la música y el cine

Edipo, de André Marcel Baschet.

Edipo en Colonu, de Fulchran-Jean Harriet (1798).

La lleenda d'Edipu inspiró numberosos autores clásicos y contemporáneos.

Obres de teatru sobre'l personaxe d'Edipu

• Edipo rei y Edipo en Colonu de Sófocles
• Edipo de Séneca
• Los siete contra Tebas de Tosquilo
• Edipo de Giovanni Andrea dell'Anguillara (1565)
• Edipo de Pierre Corneille (1659)
• Edipo de John Dryden y Nathaniel Lee (1678)
• Edipo de Voltaire (1718)
• El Edipo románticu d'August von Platen-Hallermünden (1828)
• Edipo de Francisco Martínez de la Rosa (1829)
• Edipo y l'esfinxe de Joséphin Péladan (1903)
• Edipo y l'esfinxe de Hugo von Hofmannsthal (1906)
• Edipo d'André Gide (1930)
• La máquina infernal de Jean Cocteau (1932)
• Oedipe ou le crépuscule des dieux de Henri Ghéon (1938)
• La esfinxe ensin secretu de Ricardo López Aranda (1958)
• Oedipe ou le silence des dieux de Jean-Jacques Kihm (1961)
• Complejísima d'Agustín Cuzzani (1975)

Noveles y poemes sobre'l personaxe d'Edipu

• La Tebaida de Publio Papinio Estacio
• -y Roman de Thèbes - anónima del sieglu XII
• Edipo nel camín de Henry Bauchau (1990)
• Edipo rei de Didier Lamaison (2006)
• Mes Oedipes de Jacqueline Harpman (2006)
• Layos, la hestoria d'un mitu griegu de Josep Asensi (2009), Ediciones Evohé, ISBN 978-84-936908-1-6

Edipu na música

• Edipo en Colonna de Sacchini (1786) (ópera)
• Edipo Re de Leoncavallo (1920) (ópera)
• Oedipus Rex de Stravinsky (1927) (ópera)
• Œdipe d'Enescu (1936) (ópera)
• Oedipus de Regina Spektor del álbum Songs(2006)(cantar)
• The End de The Doors del álbum The Doors (álbum) (1967) (cantar)
• Edipo de Tebas de Les Luthiers en Vieyos Fracasos (1977) (cantar abondo de xesta)
• Miseria de Night R.I.P del álbum Black Diamond (Diamante Negru) (2011) (cantar)
• Edipo Rei de Def Con Dos del álbum Tercer Asaltu (álbum) (1991) (cantar)

Edipu nel cine

• Edipo re de Pier Paolo Pasolini, 1967, con Franco Citti, Silvana Mangano y Alida Valli.
• Edipo re, de Giuseppe De Liguoro, 1909
• Na obra del dúu teatral colombianu El Águila Descalza, Va la madre cuntar d'una manera humorística la traxedia d'Edipu Rei.

Edipu na comedia

• Epopeya d'Edipu de Tebas, de Les Luthiers. (1969)

Complexu d'Edipu

Artículu principal: Complexu d'Edipu

Esti mitu inspiró a Sigmund Freud la so teoría del complexu d'Edipu (l'agregáu complexu infantil de sentimientos amorosos col proxenitor del sexu opuesto y contrariu col del mesmu sexu). En La interpretación de los suaños (1899), Freud esclaria la rellación qu'él atopa ente'l Mitu d'Edipu y el Complexu: “Si Edipu Rei ye capaz de trescalar al llector modernu, como a los sos contemporáneos los griegos, ye porque l'efectu de la traxedia… nun depende del conflictu ente'l destín y la voluntá humana, sinón de la naturaleza peculiar del material que se revela…”

Predecesor: Layo

Reis de Tebas

Socesor: Creonte

Ver tamién

• Edipo rei, traxedia de Sófocles
• Edipo en Colonu, otra traxedia de Sófocles
• Edipo, obra de Séneca na que s'ufierta una versión más escura y filosófica del mitu d'Edipu
• Categoría:Edipo (ópera)
• Psicoloxía
• Parricidiu
• Complexu d'Edipu

Bibliografía

• Sófocles, Traxedies: Áyax, Les Traquinias, Antígona, Edipo Rei, Electra, Filoctetes, Edipo en Colonu, Editorial Gredos: Madrid, 1981/2002 [1ª edición, 4ª reimpresión]. ISBN 84-249-0099-5.

Sobre Edipu

• Bettini, Maurizio y Giulio Guidorizzi (2008): El mitu d'Edipu. Imáxenes y rellatos de Grecia a los nuesos díes, tr. M. A. Castiñeiros González, Móstoles: Akal, ISBN 978-84-460-2430-9.
• Ruipérez, Martín S. (2006): El mitu d'Edipu. Llingüística, psicoanálisis y folclor, Madrid: Alianza, ISBN 84-206-6016-7.
• García Gual, Carlos (2012): Enigmáticu Edipo. Mitu y traxedia, Madrid: FCE, ISBN 978-84-375-0686-9.
• Sigmund Freud, Obres completes, Amorrortu Editores: Buenos Aires/Madrid, 1978/2006. ISBN 950-518-575-8.
• Mas, Pasqual y Vellón, Javier, El mitu d'Edipu na comedia baroca espanyola, New York, Peter Lang, 1995.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Edipu.

• Higino: Fábules (Fabulae).
  • 67: Edipo (Oedipus).
    • Testu inglés nel sitio Theoi.
      • Testu llatín nel sitio de la Bibliotheca Augustana (Augsburgu).
      • Ed. de 1872 n'Internet Archive: testu llatín en facsímil electrónicu.

• Eurípides: fragmentos de Edipo.
  • Testos franceses nel sitio de Philippe Remacle (1944 - 2011).
• Rodríguez Adrados, Francisco (1993). Estudio clásicos 35, Non. 104:  páxs. 37-48. ISSN 0014-1453. http://interclassica.um.es/index.php/interclassica/investigacion/hemeroteca/y/estudios_clasicos/numbero_104_1993/edipo_fíu_de_la fortuna. Consultáu'l 7 d'ochobre de 2015. 

• Datos: Q130890
• Multimedia: Oedipus