Saltar al conteníu

Armada Imperial Xaponesa

De Wikipedia
Armada Imperial Xaponesa
País Bandera del Imperiu de Xapón Imperiu del Xapón
Tipu Armada
Comandantes
Comandantes de
renombre
Isoroku Yamamoto
Tōgō Heihachirō
Hiroyasu Fushimi

La Armada Imperial Xaponesa (大日本帝國海軍 Dai-Nippon Teikoku Kaigun?) o (日本海軍 Nippon Kaigun?) foi l'armada del Imperiu del Xapón dende 1869 hasta 1947. Foi una de les marines de guerra más poderoses mientres la Guerra del Pacíficu, ya inclusive de tola Segunda Guerra Mundial. La caña aérea de l'Armada Imperial Xaponesa yera una de les más potentes fuercies aérees navales esistentes nesi momentu, ya inclusive podría dicise que, compuesta pola élite de los pilotos de Xapón, sometíos a un ferrial entrenamientu y disciplina, yera la fuercia más efeutivo.

La continua modernización y la versatilidad de la inxeniería naval xaponesa contribuyeron a que se produxeren unidaes más avanzaes y meyor llograes tantu en diseñu como n'efeutividá al respective de les sos contrapartidas del restu del mundu. Los xaponeses amás desenvolvieron los submarinos más grandes y con mayor autonomía de tolos participantes na Segunda Guerra Mundial, anotándose importantes ésitos.

Mientres los primeros años de la Segunda Guerra Mundial apoderó la metá asiática del océanu Pacíficu, pero factores como'l desarrollu del radar contribuyeron al desterciu de la influyencia xaponesa nel mar, según la capacidá militar ya industrial d'Estaos Xuníos, con una enforma mayor capacidá de reemplazu d'unidaes perdíes, yá que Xapón nun taba preparáu pa una guerra de gastadura. La perda de cuatro portaviones, colos sos espertos y cuasi irreemplazables aviadores na batalla de Midway marcó'l puntu d'inflexón na meyora xaponesa. Tres esi puntu, l'emburrie d'Estaos Xuníos foi erosionando el so potencial hasta aniquilala.[1]

En 1947 foi eslleida en cumplimientu del Artículu 9 de la Constitución de Xapón, qu'arrenuncia al usu de la fuercia como mediu pa contribuyir al resolución de les disputes internacionales. Foi sustituyida pola actual Fuercia Marítimo de Autodefensa de Xapón.

L'acelerada creación de l'Armada Imperial Xaponesa

[editar | editar la fonte]
Calteres xaponeses: Armada Imperial Xaponesa.
Corbeta Kongo en 1878.

Los primeros estelleros diseñaos pa crear naves d'estilu occidental fueron los de Nagasaki,[2] creaos en 1857 sol shogunato. En 1869, mientres la llamada Dómina Meiji establezse un plan pa potenciar l'arma naval xaponesa en prevención de probables intervenciones armaes tantu d'Estaos Xuníos como d'otres naciones. Bien patentes taben les incursiones del Comodoro Perry en 1854. Escurrióse un ambiciosu plan de 200 naves en 10 flotillas de 20 unidaes caúna, pero rebeliones internes como les lideraes pol cla Satsuma en 1877 retrasaron el plan orixinal por dalgún tiempu.

Como se riquir el fortalecimientu de les fuercies de mar, los xaponeses decidir a crear una Armada a partir de cero. Pa ello, los inxenieros xaponeses repararon a los sos probables rivales tales como Inglaterra y decidiéronse a adoptar les polítiques navales y militares de les potencies europees pa poder llograr non yá tar al mesmu altor si non qu'amás superalos nel futuru. Pa ello unvióse en 1871 a una delegación de guardiamarinas a Inglaterra, a imbuyise en tou lo tocante a lo naval, ente ellos diba Heihachiro Togo, que sería consideráu'l padre de l'Armada Imperial Xaponesa y futuru héroe de la Batalla de Tsushima. En 1871 decretóse que l'Armada inglesa tenía de ser el modelu a siguir.

En 1876, tando n'Inglaterra, Xapón encargó la construcción del so primer acorazáu, el Hiei. Togo supervisó la construcción y depués apurrir en 1877 a la so patria. Ésti foi l'empiezu oficial de l'Armada d'alta mar Imperial Xaponesa. Togo foi xubíu a capitán de navío. Pa 1880 yá se tener 5 navíos. Rápido incorporóse al Jho Sho Maru (Más tarde: Ryujo Maru), el Naniwa y el Takachiho, tou esto en 1879.

En 1880, el gobiernu Meiji encarga la construcción de 48 navíos, de los cualos 22 son torpederos. Tamién se llogró exemplos de la marina de Francia pa copiar delles de les futures unidaes en construcción. 16 llanches torpederas clase Kotaba fueron encargaes a Francia, a la famosa compañía Creusot, éstos unviáronse por pieces a Xapón onde se ensamblaron. Nesti periodu, los téunicos xaponeses enfiñir de la teunoloxía del torpedu y de les mines submarines, desenvolviendo los primeros torpedos en 1884. En 1886, fúndase'l Centru d'Entrenamientu de Torpedos en Yokosuka.

En 1886, constrúyense los estelleros de Kure y Sasebo. El primer nome que tuvo l'Armada Imperial Xaponesa moderna llamóse Kaikoku Nippon. El primer estelleru en botar unidaes ye'l de Yokosuka cola clase Sanseikan, 3 unidaes con cañones de calibre 320 mm como armamentu principal, éstos teníen la categoría de cruceros. Estos yeren el Matsushima con 4.700 t y Itsukushima, construyíu en Francia y que sirvió de guía pa los otros dos, y el Hashidate, toes clase Sanseikan. Encargar a Inglaterra'l Chiyoda (2.438 t), un cruceru pequeñu que sirve de guía pa construyir en Yokosuka el Yaeyama, de 1800 t. Depués bótase'l Takao de 1600 tonelaes nel mesmu estelleru. Encargar a Francia el Chishima, un esplorador de 726 t.

El primer inxenieru naval xaponés llamóse Sasō Sachū y foi'l diseñador (copiador y mejorador) d'estes unidaes iniciales. Mentanto, Xapón empezó a construyir los futuros estelleros d'Ishikawajima y Kawasaki. Amás d'intentar repotenciar les unidaes esistentes pa compensar a les unidaes chines que se diben incorporando provenientes d'Alemaña, Sachū debió amás afaeles a les particulares condiciones de mar qu'arrodien al Xapón. El primer contralmirante llamóse Tsuboi Kozo y dirixó en 1892 la construcción del Yoshino, siendo'l cruceru más rápidu del mundu, ésti foi botáu nos estelleros ingleses Armstrong Works en Elswick, Newcastle sobre'l ríu Tyne.[3]

Primer guerra sino-xaponesa

[editar | editar la fonte]
Acorazáu Mikasa.

A midida que Xapón diba modernizando la so Armada, les necesidaes de materiales diben n'aumentu, d'esta miente Xapón exerció presión pa controlar la península de Corea, so control chinu. China empezara un programa de modernización naval unos años antes, encargando unidaes a Alemaña. Esta situación condució a una serie de escaramuzas previes y finalmente al entamu d'hostilidaes el 1 d'agostu de 1894.

El 17 de setiembre d'esi añu la flota xaponesa algamó l'estuariu del ríu Yalu y sorprendió a la flota de Beiyang de los chinos, a la que infligió una contundente derrota cola perda del 70 % de los sos efeutivos. Nesa batalla demostróse amás la corrupción imperante en China, pos parte de los proyeutiles artilleros fueren cargaos con agua o cementu en llugar d'esplosivu. Tamién ye de destacar qu'altos cuadros de la flota china abandonaron los sos puestos y fuxeron apenes empezaron a cayer proyeutiles. Tou ello contribuyó a qu'una flota xaponesa inferior ganara la batalla.

Finalmente China robló la rindición en 1895, concediendo la independencia a Corea, y apurriendo como compensación Taiwán, les islles Pescadores, y la península de Liaodong en Manchuria , anque Rusia obligó a Xapón a devolvela a China, namái por que los rusos ocupar de la mesma pocu dempués. Al quedar d'esta miente desestabilizada la situación xeopolítica de la zona, futura grana pal próximu conflictu ente l'Imperiu xaponés col Imperiu rusu, produciéronse tensiones ente Rusia y Xapón que'l Reinu Xuníu vía con bonos güeyos. En 1900, Xapón intervieno en China nuevamente na llamada Rebelión de los Boxers xunto a Alemaña y otres naciones.[4]

Guerra ruso-xaponesa

[editar | editar la fonte]
L'almirante Tōgō Heihachirō na ponte del acorazáu Mikasa, al empiezu de la batalla de Tsushima (1905).

Considerando la penetración rusa en Corea y Manchuria un riesgu a la so seguridá nacional, Xapón esixe a Rusia qu'abandone Manchuria, en cumplimientu de los alcuerdos de 1900. Rusia dilata les conversaciones diplomátiques mientres 2 años. Hai de solliñar que Nicolás II sentía perceguera faía los país nipón arriendes de un atentáu asocedíu mientres una visita de cortesía en 1891. Xapón, fartu d'esperar en devanéu una respuesta, y n'unviando un ultimátum, ruempe rellaciones diplomátiques el 6 de febreru de 1904. Un día antes, el 5 de febreru, les hostilidaes empecipiar con un ataque a Port Arthur, que nun puede ser consideráu ataque sorpresa pola esistencia del ultimátum.

L'Armada Imperial Xaponesa por cuenta de la alianza con Inglaterra potenciárase con escelentes navíos de guerra de too tipu, amás encargara delles otres unidaes a Francia, Alemaña, una a los Estaos Xuníos y inclusive un buque adquiríu a l'Armada de Chile, el cruceru Prat.

L'entrenamientu xaponés yera intensivu, amás los proyeutiles desenvueltos yeren del tipu antiblindaje. Les condiciones de desenllaz favorable siempres tuvieron nes manes del Xapón. Los rusos sicasí, escarecíen de la disciplina fayadiza, la oficialidá cayía na franca mediocridá y sumáu a los conflictos internos de Rusia, lo anticuao de les sos naves y la inoperancia de los sos mandos, la catástrofe víase venir.

En 1904, Xapón punxo sitiu a Port Arthur y realizáronse una serie de escaramuzas, toes fatales pa los rusos, nel mesmu puertu foi masacrada y convertida en pecios parte de la flota rusa. Na Batalla de Tsushima en 1905, Xapón destruyó'l restu de la flota rusa proveniente del mar Bálticu y Rusia viose obligada a solicitar l'armisticiu baxu tutelar d'Estaos Xuníos, quien s'ufiertó de mediador. Dientro de les estipulaciones del armisticiu, Xapón arrenunciaba a conquistar nuevos territorios, lo que foi mal vistu polos militares xaponeses, estes disposiciones fundaron la grana de guerra nuevamente, esta vegada colos Estaos Xuníos pal futuru. La derrota de Rusia foi recibida con verdadera conmoción n'Occidente, el Xapón ganó'l respetu de les potencies europees, especialmente al traviés d'Asia. Qu'un país asiáticu pudiera ganar nun conflictu bélicu a una potencia establecida resultó particularmente inspirador pa dellos movimientos independentistes anticoloniales alredor del mundu.

D'ende d'equí p'arriba l'Armada Imperial Xaponesa alzóse como una de les más poderoses y tarrecíes del mundu nesa dómina. Dempués d'esta guerra y de resultes principal, l'armada adquirió prestíu nacional ya internacional y quiciabes lo más nefasto ye que s'instaló na conciencia xaponesa'l mal de victoria. Esta mentalidá adquirida condució a que'l Xapón desenvolviérase per un sitiu como una de les armaes más poderoses, modernes y potentes del mundu y per otru llau abriera los sos mambises expansionistas na busca de recursos naturales.[5]

Primer Guerra Mundial

[editar | editar la fonte]
Satsuma en 1906.
Acorazáu Kongo en 1925.

Cola apertura de la entós llamada Gran Guerra, Xapón siguió aliáu al bandu inglés adquiriendo d'esta miente como enemigos a Alemaña y l'Imperiu austrohúngaru. Xapón siguió aumentando la so Armada, con acorazáu monocalibre tipu Dreadnougth, Satsuma botáu en Yokosuka en 1906, curiosamente primero que'l mesmu HMS Dreadnought, que sicasí entró antes en serviciu, pos el Satsuma, nun lo fixo hasta 1909. A este siguió-y l'acorazáu Kawachi (1912). Darréu sumóse-y el nuevu cruceru de batalla Kongo, el buque más modernu y potente de la so dómina, siguíu pol restu de miembros de la so clase, los Hiei (1912), Haruna y Kirishima en 1913.[6] A raigañu del conflictu mundial Inglaterra intentó llograr en préstamu'l Kongo, a lo que Xapón se negó, siendo ésti l'últimu buque construyíu pa l'Armada Imperial Xaponesa fuera d'estelleros xaponeses.

De diseñu y construcción totalmente nipones foi yá la clase Fusō, compuesta polos acorazaos Fusō y Yamashiro; depués un perfeccionamiento sobre esta clase, ameyorando blindaxe y armamentu dio llugar a la clase Ise, que los sos miembros yeren l'Ise y l'Hyuga. Darréu vinieron los acorazaos Nagato (1919) y Mutsu (1921), que constituyeron la vanguardia n'acorazaos.

La intervención de Xapón na Gran Guerra empecipiar col asediu y conquista de Tsingtao na batalla de Tsingtao. El 15 d'agostu de 1914, Xapón dio un ultimátum a l'Alemaña imperial encamentándola a salir de les agües chinu y xaponés y tresferir el control de Tsingtao a Xapón. La flota alemana al mandu del conde Maximilian von Spee que taba a l'ancla nesi puertu retiróse cuasi na so totalidá escontra les sos posesiones del Pacíficu, en Pagan, nes Marianes. Destacóse'l cruceru SMS Emden pa realizar guerra de corsu nesi sector. El 23 d'agostu, el plazu expiró y Xapón empecipió l'ataque per tierra con infantería los 13 de setiembre, cuntando'l sofitu naval d'unidaes pesaes como'l Suwo, el Kongo, el Kawachi y el Settsu, rindiéndose la plaza defendida polos alemanes el 6 de payares. Una vegada destruyida la flota de Spee na Batalla de les islles Malvines, Xapón aprovechó les circunstancies y apoderóse de les posesiones d'Alemaña nes Marianes, Islles Carolines y les Marshall hasta'l fin del conflictu. Tamién se destacar nel Mediterraneu una flotilla de destructores liderada por un cruceru llixeru, que protexeron efeutivamente convóies Aliaos, cola única perda d'un destructor a manes d'un submarín austrohúngaru, por ello, una vegada termináu'l conflictu, Xapón recibió como compensación de guerra dellos submarinos alemanes, que fueron minuciosamente estudiaos y que daríen pie a la posterior potente flota submarina xaponesa.

Al rematar la Primer Guerra Mundial, y nel plazu d'unos cuatro décades, l'Armada xaponesa yera la tercer flota del mundu, y la inxeniería naval xaponesa taba en condiciones de superar a los sos pares.

El Tratáu naval de Washington de 1922

[editar | editar la fonte]
Limítes de tonelaes
País Acorazaos Portaviones
Inglaterra 525,000 tonelaes
(533,000 t)
135,000 tonelaes
(137,000 t)
Estaos Xuníos 525,000 tonelaes
(533,000 t)
135,000 tonelaes
(137,000 t)
Xapón 315,000 tonelaes
(320,000 t)
81,000 tonelaes
(81,000 t)
Francia 175,000 tonelaes
(178,000 t)
60,000 tonelaes
(61,000 t)
Italia 175,000 tonelaes
(178,000 t)
60,000 tonelaes
(61,000 t)

Pa 1920, Xapón embarcárase nun ambiciosu programa naval que buscaba intentar oldease a Inglaterra y Estaos Xuníos. Punxérense en grada dos acorazaos: el Kaga y el Tusa, que yeren meyores de los acorazaos tipu Nagato; amás tábense construyendo cuatro cruceros de batalla con cañones de 16 pulgaes: El Amagi, Takao, Atago, Akagi. Amás taben yá planiaos dos nuevos acorazaos que superaríen a la clase Kaga, el Kii y el Owari.

El rápidu y sorprendente desarrollu de l'Armada Imperial Xaponesa causó alarma nos círculos del reinu Xuníu y de los Estaos Xuníos. Estaos Xuníos llogró que Xapón s'alcordara nun tratáu que desaceleraría la carrera n'armamentu naval que Xapón impunxera sobre estes naciones. Pa llograr que Xapón roblara dichu alcuerdu ufiertar a la nación nipona un alcuerdu cuatripartitu nel cual Inglaterra y Estaos Undios arrenunciaben a construyir bases en Hong-Kong y nes Filipines mientres 10 años, garantizando una especie de hexemonía de Xapón en tola área del Pacíficu oriental. A cambéu, Xapón abstener de construyir más acorazaos pol plazu de 10 años y siguiría siendo la tercera armada n'importancia del mundu. Estaos Xuníos ya Inglaterra tendríen un tonelaxe bélicu de 525.000 tonelaes; Xapón solo 315.000 tonelaes en buques de guerra, Francia quedaría en 4º llugar con 175.000 tonelaes, lo mesmo qu'Italia.[7]

El periodu de 1922 a 1932

[editar | editar la fonte]

Xapón dio rápidu cumplimientu al tratáu y quedaron en trámite de desguazar en grada, el Kaga (a mediu construyir) y el Tusa (cuasi termináu) que foi emplegáu como pontón y blancu. Desguazóse amás el Takao y el Atago.

Ye nesti puntu, que l'Armada Imperial Xaponesa empezar a interesar nuna nueva arma, el portaviones, y fai los cambeos necesarios pal tresformamientu de delles naves. El Akagi y el Amagi siguiríen camín a ser reconvertíos na nueva arma que postulaba'l capitán de navío Isoroku Yamamoto, el portaviones d'ataque, que la so espresión inicial yera'l pequeñu portaviones esperimental y diseñáu dende'l principiu como tal, el Hōshō de 1921. En 1923, botóse'l primer cruceru pesáu nel so verdaderu conceutu, el Yubari, que'l so diseñu inspiraría a los clase Furutaka. El cascu del Kaga siguió'l mesmu camín más tarde y foi botáu como portaviones en 1923. Magar el tratáu llindaba'l númberu d'unidaes a Xapón, los inxenieros navales xaponeses propunxéronse como oxetivu que cada unidá fuera cimera n'armamentu, velocidá y blindaxe. D'esta miente, camudáronse los calibres de los cañones nes unidaes clase Kongō montándose-yos cañones de 356 mm y a los clase Nagato, dotóse-yos con pieces de 406 mm, al momentu de ser montaos estos cañones, yeren los de mayor calibre a flote. En 1925, botábase'l portaviones Akagi col so singular diseñu de trés cubiertes y se comisionaría en 1927.

En 1926, botóse'l primera submarín I-1 clase Junsen, con un desplazamientu de 2480 tonelaes y 97,5 m d'eslora armáu con cañones de 140 mm y seis tubos lanzatorpedos de 530 mm. Depués botáronse en rápida socesión, los tipu: KD2 (1 unidá), KD3 (8 unidaes), KD4 (4 unidaes) y KD5 (2 unidaes); estos submarinos yeren abondo similares ente si, podíen somorguiase a 100 m de fondura, navegar a 8 nuedos n'inmersión y 21 nuedos en superficie.

Cruceru llixeru Kuma.

Los clase Kuma, yeren cruceros esploradores basaos nel Tenryu y resultaron ser unidaes bien práutiques pa tou cometíu, cuantimás el suministru y asistencia de submarinos n'alta mar, más tarde usaríase-yos como buques de tresporte de soldaos. A estes unidaes siguiéronlos los clase Natori con ponte más robusta pero cola mesma llinia del cascu que los sos predecesores y más tarde, los rabiones y meyor armaos clase Jintsu.

En 1928, Xapón marcó una sustancial diferencia al botar los destructores clase Fubuki, que'l so armamentu central yeren 3 torretas zarraes de lanzatorpedos capaz de llanzar el famosu torpedu Tipu 93 de 610 mm de diámetru, con propulsión por osíxenu y ensin cercu. Les clase Fubuki yeren destructores capaces de maniobrar y atacar entá n'estáu de mar gruesa que yera característicu del mar de Xapón, a una gran velocidá y amás taben escelentemente artillados. L'innovador diseñu del Fubuki sirvió de guía a otros países y superó a los que yá botara Xapón tales como los Minekaze, los Momi y los Mutsuki dexándolos virtualmente anticuaos en menos de 8 años.

Mientres se construyíen los portaviones, los xaponeses fueron asistíos por espertos ingleses nel entrenamientu de pilotos navales y téuniques de llanzamientu de torpedos y bombardéu en picáu. El Ryujo o Ryujyo foi'l segundu portaviones llixeru de l'Armada Imperial Xaponesa. Foi construyíu nos estelleros de Mitsubishi en Yokohama en 1929, botáu en 1931 y comisionado en 1933.

Portaviones llixeru Ryūjō.

Coles mesmes, fueron botaos los primeres y más modernos cruceros d'apartaz central, los clase Furutaka con artillería de 197 mm. Depués siguieron los clase Aoba con una artillería de 200 mm en 3 torretas dobles, toos nun devasaben les 10.000 tonelaes de desplazamientu. En 1928, botáronse los clase Myōkō, que yeren cimeres a los anteriores con cañones de 200 mm en 4 torretas dobles, estos magníficos navíos causaron una enorme impresión cuando se presentaron n'Inglaterra en 1929.

En 1933, asitiáronse sobre la mesa los primeros esbozos de los que seríen los super acorazaos clase Yamato, que'l so diseñu superaba a cuanto se conocía nesi momentu. Hai de solliñar que Xapón consideraba como seriu adversariu a los Estaos Xuníos por cuenta del so intervencionismu nos intereses de Xapón por conquistar nuevos territorios.[8]

Conferencia naval de Londres de 1930

[editar | editar la fonte]

Nesta conferencia celebrada nel Reinu Xuníu, Xapón intentó tener 78.000 tonelaes en submarinos, pero namái se consiguieron 52.000 tonelaes tantu pal mesmu Xapón como pa Estaos Xuníos ya Inglaterra. Esto nun dexó contentos a los xaponeses pos aquel númberu llindaba los planes estratéxicos de la flota combinada. L'aceptación política d'esti tratáu dixebró les fuercies polítiques civiles de les militares nun ambiente sopelexáu y traxo consecuencies a posteriori.[9]

Perfil formativu d'un marín xaponés

[editar | editar la fonte]

La instrucción d'un marín na Armada Imperial Xaponesa yera bien dura, esixíase la obediencia absoluta y tar dispuestu al sacrificiu en bien de la so patria. Pa les clases menores, los errores pagar con azotes nes zanques ya inclusive prisión. La reiteración significaba una humillante espulsión de les files. Se enfatizaba la cooperación y el trabayu n'equipu, que'l marín fuera creativu y dispuestu a inclusive tomar decisiones en casu de nun cuntar con oficiales al mandu.

Pa la oficialidá, la vida nun yera menos dura, esixíase-yos que non solo fueren autómates n'executar les órdenes sinón que fueren capaces de cuestionales y proponer idees ya iniciatives nueves al so oficial cimeru. Si'l superior caltener na postura, l'oficial tenía d'obedecer ciegamente lo ordenao. L'oficial podía inclusive aldericar, proponer, desmentir y esplayar les sos idees sobre un determináu plan ensin faltar el respetu a la institución monolítica del mandu. Una vegada topáu'l consensu, el plan executábase ce por be, ensin dar un pasu tras.[10]

Ocupación de Manchuria y Segunda guerra sino-xaponesa

[editar | editar la fonte]
Acorazáu Ise nos sos entamos.
Modelu del Yamato.
Cruceru Suzuya.

L'Exércitu Imperial Xaponés invade Manchuria en 1931 y funda l'estáu títere de Manchukuo col ex-emperador chinu Pu-yi como cabeza política visible. En 1933, Xapón retirar de la Sociedá de Naciones y en 1934, esprender de los trataos roblaos hasta entós desamarrándose de les llimitaciones armamentísticas y estratéxiques que tanto estorbaben a los círculos militar y naval del Imperiu nipón.

En 1933, esbócense los primeros planos de los superacorazados clase Yamato. Ente 1934 y 1935 el Kaga foi fondamente modificáu, esaniciando los sos trés cubiertes y dotándolo d'una única cubierta completa. L'Akagi esperimentó'l mesmu cambéu ente 1935 y 1938. En 1937, sumir a la flota de portaviones el Soryu, y bótase una versión ameyorada del Soryu, l'Hiryu, qu'al añu siguiente tamién se xuniría a la flota. En marzu d'esi añu ordena'l primer superacorazado, el Yamato.

El 19 d'agostu de 1937, l'USS Augusta fondiáu na salida del Yang Tzé nel puertu de Nankín foi atacáu por un avión xaponés causándo-y una baxa. Esti cruceru d'Estaos Xuníos taba realizando llabores d'evacuación de connacionales de territoriu chinu, l'Armada Imperial Xaponesa esculpóse aduciendo tracamundiu del pilotu. En payares de 1937, asítiase en grada la quilla del Yamato, y ordenar al Musashi. El 12 d'avientu de 1937, tuvo llugar el segundu incidente ente Xapón y los Estaos Xuníos ente l'USS Panay y aviones de patrulla xaponesa. La resultancia del incidente foi'l fundimientu de la unidá d'Estaos Xuníos nel Yang-Tzé, la muerte d'un periodista italianu y dexar mancáu al capitán y a 43 marineros, 11 d'ellos de gravedá. L'Armada Imperial Xaponesa pidió esculpes aduciendo un error d'identificación. El gobiernu d'Estaos Xuníos ufiertar en mediación nel conflictu pero les pretensiones y amenaces d'embargu de petroleu nun fixeron otra cosa qu'afondar les distancies ente dambos gobiernos. Estaos Xuníos esixó formalmente la salida de les fuercies xaponeses de territoriu chinu, lo que s'interpretó como una amenaza contraria pelos círculos militares xaponeses.

En xunu de 1938, asítiase en grada al segundu superacorazado clase Yamato, el Musashi. Más tarde, encárgase'l tercer acorazáu, el Shinano.[11]

Segunda Guerra Mundial

[editar | editar la fonte]

Situación pre bélica

[editar | editar la fonte]
El Hōshō, el primer navío diseñáu pa sirvir como portaviones nel mundu foi termináu en 1922.

En 1940, l'ambiente nel Pacíficu yera ingriente, los xaponeses siguíen ocupando'l territoriu chinu y amenaciaben seriamente la estabilidá con Corea y amás los intereses d'Estaos Xuníos taben siendo esmorniaos pola política militar expansionista xaponesa. Los Estaos Xuníos y el Reinu Xuníu impunxeron un embargu de metal en brutu siguíu por unu de petroleu, una conxelación de bienes y el zarru de la Canal de Panamá pa naves xaponeses. Xapón empezó a ser afogáu peligrosa y económicamente al cortáse-y los suministros de metales y de petroleu. Dada la situación imperante, los militares y l'oficialidá de l'Armada nipona acabaron per sobreponer se nos designios políticos del Xapón. Nunca antes el Xapón sintiérase más fuerte pa encarar un conflictu a gran escala. Los militares xaponeses consideraben a los d'Estaos Xuníos como seres desprovistos de voluntá nacional, galbaniegos y viciosos.

Los acorazáu Yamashiro, Fuso y Haruna (nel mesmu orde).

Acordies cola concepción histórica tradicional ente 1945 y 1989, el mesmu emperador Hirohito foi abasnáu poles corrientes béliques nel palaciu, y yera manipoliáu dende tres sutilmente por militares xaponeses enardecidos en nacionalismu que deseyaben la guerra con Estaos Xuníos. La documentación histórica publicada tres la muerte d'Hirohito suxer una mayor implicación del emperador nesta política bélica y el so direutu respaldu a los militares más nacionalistes (faición Tōseiha). Arriendes de estos afayos, surdió un discutiniu, qu'entá sigue, sobre l'algame de la participación de Hirohito na guerra.

La creciente tensión nel Pacíficu llevó a que finalmente'l gobiernu xaponés avenir a roblar el 27 de setiembre de 1940 el denomináu Pactu Tripartitu ya integrar dir de la Exa. Por él, Xapón reconocía los lideralgu d'Alemaña y Italia n'Europa y les dos potencies fascistes aceptaben la hexemonía nipona n'Asia. Amás, y equí taba la clave del pactu, los trés firmantes prometíense emplegar cualquier mediu políticu, económicu o militar p'ayudar en casu de ser atacaos por cualesquier potencia non arreyada na guerra europea o nel conflictu chino-xaponés. El pactu diba dirixíu evidentemente contra Estaos Xuníos ya indireutamente a la Xunión Soviética.

A fines de 1940, l'almirante Isoroku Yamamoto foi llamáu a Palaciu por que punxera a l'Armada de pies d'alerta ante l'escenariu que se taba desenvolviendo. Yamamoto esplicó al príncipe Konoye qu'él namái podía garantizar un añu de victories y que si Xapón yera incapaz d'asitiar un golpe contundente y poner de rodíes al xigante americanu, les coses diben tornase bien difíciles pal Imperiu xaponés. Solicitóse-y a Yamamoto qu'ellaborara un plan pa dar esi primer golpe a Estaos Xuníos. Nesa dómina treslladóse a los estelleros los tresatlánticos Izumo Maru Y Kashiwara Maru pa ser tresformaos nos portaviones llixeros Junyo y Hiyō.

L'ataque inglés a Tarento en 1940 dio lluces a los xaponeses sobre lo que podíen faer aviones armaos con torpedos contra acorazaos fondiaos nun puertu.[12][13] Munchos estrategues y oficiales de l'Armada fueron convocaos a bordu del acorazáu Nagato en marzu de 1941 y pidióse-yos un esbozu de plan d'ataque. El plan denomináu plan Z, finalmente aceptáu, foi'l presentáu por Minoru Genda, arteru estratega xaponés, que'l so plan taba basáu nel ataque a Tarento. Los preparativos y entrenamientu empezaron en marzu de 1941. L'estáu militar del Xapón pa 1941, nun podía ser meyor, taba oldeáu al poderíu militar d'Estaos Xuníos ya inclusive superaben en calibre y númberu de cañones a flote a los d'Estaos Xuníos . Los efeutivos en serviciu yeren p'avientu de 1941 291.359 marineros y oficiales, incluyendo 1500 pilotos, de los cualos 350 yeren altamente entrenaos y sirvíen nos portaviones.[14]

Nel momentu previu del ataque a Pearl Harbor n'avientu de 1941, l'Armada Imperial Xaponesa cuntaba con:

Acorazaos
Rangos del Serviciu Aereu de l'Armada Imperial Xaponesa.

(1) 4 clase Yamato (Unu, el Yamato, práuticamente termináu, y 3 más en construcción (unu, el Musashi, otru, el Shinano, convertíu más tarde en portaviones, y el cuartu, finalmente non termináu))

Portaviones
  • 10 (más 7 en construcción) (1)
    • Hōshō construyíu en 1922
    • Akagi (ex-cruceru de batalla, convertíu en 1927)
    • Kaga (ex-acorazáu, convertíu en 1928)
    • Ryūjō completáu en 1933
    • Taihō empecipiáu en 1941, termináu en 1943 y asignáu l'añu posterior.
    • Shinano (ex-acorazáu clase Yamato, reconvertíu tres la batalla de Midway y botáu en 1944)
    • 2 clase Sōryū construyíos ente 1937 y 1939
    • 2 clase Shōkaku construyíos en 1941 (inda en pruebes)

(1) Shōhō, Zuihō, Junyō, Hiyō, Unyō, Chuyo y Taiyō conversiones d'otros tipos de buque.

Cruceros pesaos

(1) Ibuki ordenáu como cruceru, tresformáu en portaviones: non termináu.
(2) los Mogami construyéronse como cruceros llixeros, pero modificáronse como cruceros pesaos mientres 1941.

Cruceros llixeros

(1) 3 clase Katori (1 canceláu, el Kashiwara), 4 clase Agano y 2 clase Ōyodo (1 canceláu, el Niyodo)

Destructores

(1) 27 clase Yugumo y 16 clase Akizuki en construcción

Submarinos
Otros
  • 90 patrulleras, llanches armaes, mercantes armaos y caza-submarinos
  • 6 minadores,
  • 42 dragaminas
  • 55 auxiliares
Mercantes

Gran cantidá so direutu control de l'Armada, como mercantes armaos.

  • 1939 - 2.337 con 5.629.845 tonelaes.
  • construcción de 4.250.000 tonelaes mientres la Segunda Guerra Mundial.
Aviones
  • 1750 de primer llinia, con 370 d'entrenamientu
    • 660 caces
    • 330 aviones d'ataque embarcaos
    • 240 bombarderos bimotores
    • 520 hidroaviones y hidrocanoas

Entrada na Segunda Guerra Mundial

[editar | editar la fonte]
Caces Mitsubishi A6M llistos pa desapegar dende les sos bases de Corea camín de la islla de Kyushu. Apréciase'l depósitu suplementariu de combustible sol fuselaxe.

El primeru d'una serie d'ésitos foi l'ataque a Pearl Harbor, la base d'Estaos Xuníos nes Ḥawai, el domingu 7 d'avientu de 1941. El trabayosu entrenamientu dio como resultáu un sorprendente ataque xaponés bien similar al de Tarento, ello ye que los xaponeses afitárense nesti ataque al ellaborar el plan Z. La resultancia d'este ataque sorpresa en dos folaes socesives foi paradóxicu pal Xapón, pos fundió non solo los acorazaos d'Estaos Xuníos, sinón tamién el so conceutu como elementu básicu d'una marina de guerra. Los xaponeses perdieron 29 aviones colos sos 55 tripulantes, según los 5 minisubmarinos que participaron nel ataque y 9 de los sos tripulantes. El décimu marín foi'l primer prisioneru de guerra xaponés.[15] Les baxes d'Estaos Xuníos xubieron a 2.403 muertos, 5 acorazaos fundíos, otros 3 estropiaos, 3 cruceros fundíos, 3 destructores fundíos, 188 aviones destruyíos y otros 155 estropiaos.

Los xaponeses entrenárense pa una batalla decisiva que nunca llegó, en que la so fortaleza basar na superioridá n'acorazaos. De fechu obligó a los Estaos Xuníos a usar los portaviones como arma ofensiva y el so desempeñu a la llarga resultó aciagu pa l'Armada Imperial Xaponesa. Otru fechu relevante foi qu'espertó nos soldaos d'Estaos Xuníos el deséu de llucha y vengación, llevantando y tresformando la alicaída moral inicial en coraxe faía los pueblu xaponés. Xunto col ataque a Pearl Harbor, los xaponeses empecipiaron la conquista d'Indochina, de la que una fuercia conducida pol almirante Kondo llegaba'l 9 d'avientu a la denomada Área Sur onde se debía conquistar les Filipines, les Indies Orientales Holandeses y la península Malaya.[16]

Ésitos iniciales

[editar | editar la fonte]
Cruceros de la clase Mogami.

El 10 d'avientu fundieron por aciu un ataque aereu al acorazáu HMS Prince of Wales (53) y al cruceru de batalla HMS Repulse. Los aviones xaponeses taben basaos n'Indochina y les fuercies del almirante Kondo nun tuvieron necesidá d'intervenir a pesar de que yá se dirixíen al sector. (ver: Fundimientu del HMS Prince of Wales y del HMS Repulse)

El 11 d'avientu'l xaponeses efeutuaron la Invasión de Wake, forzando dempués de dos dramáticos intentos de desembarcu, a rindise a los Marines y personal civil que guarníen la islla y que dieron una feroz defensa fundiendo al primer buque de guerra xaponés, el destructor Hayate. Los xaponeses viéronse obligaos a emplegar unidaes mayores como los portaviones Hiryu y Soryu que veníen de vuelta dende Pearl Harbor pa rindir la isla, prindando a 98 civiles. La perda de Wake foi considerada como irrelevante per Estaos Xuníos.

Pa empiezos de 1942, les posiciones xaponeses nel Pacíficu Sur taben consolidaes. Sumatra fuera conquistada, Singapur taba a pasos de cayer, la islla de Borneo taba siendo conquistada, Timor taba en víes de ser invadida y nada podía contener el imparable meyora xaponesa que converxía en Java, mientres Estaos Xuníos inda nun se recuperaba del impautu producíu pol ataque a Pearl Harbor.

Portaviones Soryu.

El 4 de febreru de 1942, una fuercia combinao de los Países Baxos y los Estaos Xuníos foi atacada por bombarderos xaponeses en Bali, averiando gravemente al SS Houston y al SS Marblehead, esti fechu desaguaría en consecuencies pa los aliaos, el 18 de febreru cuando les fuercies del contralmirante Karel Doorman fueron refugaes nun combate naval en que participó'l cruceru llixeru Nagara y trés destructores nel estrechu de Lombok, nel área de Bali, perdiendo Estaos Xuníos el destructor Piet Hein y el Tromp. Esti episodiu sería consideráu como la Batalla del Mar de Java na so primer fase. La segunda fase sería los 25 de febreru de 1942, cuando les fuercies conducíes por Karel Doorman constituyíes por una amenorgada fuercia de cuatro cruceros: De Ruyter, Java, Perth y Houston. Salieron dende Surabaya en busca de los tresportes xaponeses que realizaben la invasión de la islla de Java y zarapicaron con una fuercia xaponés compuesta polos cruceros pesaos Nachi y Haguro, esta vegada la derrota aliada foi contundente so los torpedos Long Lance xaponeses que decidieron la batalla fundiendo al De Ruyter y al Java, Doorman retirar colos otros dos bastante estropiaos. Díes más tarde, el 28 de febreru seríen cazaos y fundíos l'HMS Exeter nel estrechu de la Sonda, el HMAS Encounter y el USS Pope.

N'abril de 1942, la mayoría de les unidaes navales xaponeses taben recargando n'agües metropolitanes, lo que nun torgar qu'una fuercia d'Estaos Xuníos compuesta pol USS Hornet y l'USS Enterprise averar al perímetru defensivu xaponés y efeutuaren la Incursión Doolittle, provocando a los altos mandos xaponeses a caltener una mayor cantidá d'unidaes pa la defensa costera y a acelerar los sos planes d'aniquilamientu de les fuercies d'Estaos Xuníos nel Pacíficu.

Los xaponeses a fines de marzu de 1942 introducir nel Golfu de Bengala coles fuercies de portaviones y punxeron en fuga a les fuercies ingleses fundiendo al vetusto HMS Hermes, a los cruceros HMS Cornwall y al HMS Dortsetshire frente a Trincomali, Ceilán (vease Incursión nel Océanu Índicu). Práuticamente nun quedaron fuercies navales ingleses esistentes na rexón y la conquista de Java completar con ésitu. El siguiente eventu sería la llamada Batalla del Mar del Coral en mayu de 1942, el primer enfrentamientu ente portaviones onde'l xaponeses nel cursu de la Invasión a Tulagi consiguieron una trabayada victoria táctica al fundir al USS Lexington (el portaviones más grande nel so momentu xunto al so ximielgu'l USS Saratoga) y estropiar gravemente al USS Yorktown (de fechu los xaponeses dar por fundíu) a cambéu del fundimientu del portaviones llixeru Shōhō y daños graves al Shōkaku.

Inflexón en Midway

[editar | editar la fonte]
Cruceru Mikuma bombardiáu nes cercaníes de Midway.

Dende escontra unos meses la intelixencia xaponesa trabayaba en axenciar información sobre un oxetivu llamáu AF, pero la intelixencia d'Estaos Xuníos taba en poder del códigu Púrpura xaponés y los xaponeses, ensin sabelo, taben siendo frayaos nes sos mensaxeríes militares pola intelixencia d'Estaos Xuníos. Midway yeren dos islles usaes como pistes d'emerxencia pola Pan Am pa los sos vuelos tresoceánicos en mediu del Pacíficu. La idea del almirante xaponés Isoroku Yamamoto, a suxerencia de Ukagi, unu de los sos estrategues, yera apoderase de les islles Midway y provocar a l'Armada d'Estaos Xuníos a una batalla. Depués d'aniquilala, les islles Ḥawai y tola mariña oriental d'Estaos Xuníos taría al algame de los sos cañones. Mientres los xuegos de guerra emulando la Batalla de Midway, celebraos a bordu del nuevu acorazáu Yamato, les perdes xaponeses indicaben lo más un portaviones fundíu y otru gravemente estropiáu. La operación foi aprobada. Col máximu sigilo fixéronse los preparativos pa la operación, paralelamente coordinóse una operación distractivo paralela de Conquista de les islles Aleutianes, específicamente a les estaciones Attu y Kiska. Participaben nesta operación les nueves unidaes: acorazáu Yamato, portaviones Junyo y Hiyō.

Mentanto, l'exércitu d'Estaos Xuníos al tantu de que'l próximu oxetivu yera Midway preparáronse reforzando la defensa de les islles unviando aviones, cañones y personal militar. El USS Yorktown, gravemente estropiáu na Batalla del Mar del Coral y dau per fundíu polos xaponeses, foi reparáu nel plazu de tres díes nun gran esfuerciu obreru y pa felicidá del almirante Chester Nimitz, Estaos Xuníos podía entós cuntar con trés portaviones operativos: El USS Yorktown, el USS Enterprise y el USS Hornet, una y bones el USS Saratoga taba siendo reparáu en San Diego por daños d'ataque de torpedu.

El 4 de xunu de 1942, la fuercia xaponés averar a Midway coles mires d'apoderase d'esta por aciu una operación anfibia, previa a una allandiadura por bombardéu aereu de los sos defenses. Sicasí, los aviadores xaponeses atopar con una inesperada defensa zarrada per parte de los defensores de la isla, lo que causó tracamundiu. Per otru llau, los portaviones de Fletcher averar pol suroeste y empezaron a buscar desesperadamente a los portaviones xaponeses. La desigualdá de fuercies favorecía descomanadamente a los xaponeses.[17] Nel primer ataque aereu'l xaponeses perdieron 10 aviones y nun llograron allandiar les defenses d'Estaos Xuníos, polo que s'encamentó un segundu ataque. El gruesu de Yamamoto aguardaba a 1000 milles de distancia la espera de poder intervenir si apaecíen oxetivos que pudieren interferir la operación. Comandaba la flota de portaviones xaponeses, l'almirante Chuichi Nagumo quien recibió los primeros informes del primer ataque aereu. Precavidamente había dexáu abondos aviones cargaos con torpedos pal casu de que se detectaren naves enemigues.

Los aviones d'esploración fracasaron en sollertar a Nagumo de la presencia nel área de los trés portaviones d'Estaos Xuníos por non reponer a aquellos que presentaron fallos na so reconocencia. Sicasí, nun fallaron los esploradores d'Estaos Xuníos quien allugaron a los portaviones y a encomalo d'invasión xaponesa a 320 milles al noroeste de Midway, tresmitiendo la información a Midway y a los portaviones de Fletcher.[18] Mentanto Nagumo dio una orde fatal, el camudar los torpedos con bombes pa realizar la segunda pasada por Midway, cuando se completara la maniobra con una perda de tiempu crucial, detectóse un solitariu portaviones enemigu nel área y xunto con esi comunicáu, recibióse'l primer ataque dende aviación d'Estaos Xuníos embarcada, que foi refugada pola zarrada y efeutiva defensa antiaérea de los portaviones xaponeses, 80 soldaos d'Estaos Xuníos perdieron la so vida en dichos ataques.

Nagumo ordenó unviar la segunda folada, sicasí aviones de bombardéu en picáu del USS Enterprise alcontraron a los portaviones nesi débil momentu y tocaron a trés de los cuatro pervalibles portaviones de Nagumo con resultaos realmente devastadores, El Akagi, Kaga y Soryu quien se fundieron. L'Hiryu de Tamon Yamaguchi salvóse solo por tar ocultu a la vista de los d'Estaos Xuníos per unes nubes y asitiáu más al norte. El Hiryu intentó revertir los resultaos adverses y atacó al USS Yorktown. Una segunda folada volvió atacar al mesmu portaviones polo que Yamaguchi pensó que tocara a dos. Foi sicasí alcontráu por aviones del USS Enterprise y estropiáu tan gravemente que se fundió más tarde. La perda de los cuatro portaviones y los sos pervalibles grupos aéreos fueron desastrosos pa Xapón, quien a partir d'esi momentu yá nun pudo llevar más la iniciativa plena nes aiciones nel Pacíficu oriental. La conquista de Attu y Kiska fueron un probe consuelu pa Yamamoto y Estaos Xuníos consideró estes perdes como pocu relevantes.

Consecuencies post-Midway

[editar | editar la fonte]

Una vegada terminada la batalla, Xapón perdía non solo los 4 portaviones mentaos, sinón que tamién sufrió amenorgar de tripulaciones embravecíes y entrenaes, la élite de l'aviación naval foi aniquilada en Midway. Darréu l'altu mandu xaponés consideró reponer les perdes materiales y ordenó delles reconversiones n'estelleros. Una d'estes reconversiones foi'l tercer miembru de la clase Yamato, el Shinano dende acorazáu a portaviones. Coles mesmes, dellos tresatlánticos de llinia fueron reconvertíos a portaviones llixeros y amás los acorazaos Ise y Hyuga fueron pasaos a los estelleros pa la so reconversión en buques mestos con una plataforma pa hidroaviones a popa.

La llarga campaña (mayu 1942 hasta'l final de la guerra) de les Islles Salomón, magar empecipiase con un resultáu incierta nel Mar del Coral, constituyó otru fracasu estratéxicu, nun consiguieron aisllar Australia y la gastadura n'homes y material acumulao en dellos años de llucha influyó decisivamente sobre'l potencial militar xaponés.

En 1943, los xaponeses pasaron a la defensiva, dirixendo la so atención a caltener el perímetru defensivu formáu na Micronesia, lloñe de la metrópolis; entamaben absorber y foliar la esperada contraofensiva d'Estaos Xuníos. Sicasí, el poder industrial d'Estaos Xuníos faise evidente y les fuercies militares qu'enfrentó a los xaponeses a partir de 1943 yeren abrumadoramente cimeros en potencia de fueu y equipu. De finales de 1943 a 1944 Xapón nun pudo sostener el so perímetru defensivu.

La derrota nel Mar de Filipines (xunu de 1944) foi un desastre pa la reserva aeronaval xaponesa, los pilotos d'Estaos Xuníos calificaron a la batalla como la Gran caza de pavos de les Marianes, mientres la batalla del Golfu de Leyte (ochobre de 1944) condució a la destrucción de gran parte de la flota de superficie. Mientres la última fase de la guerra, l'Armada Imperial Xaponesa recurrió a midíes desesperaes, incluyendo ataques suicides aéreos y submarinos colos pilotos Kamikaze y los torpedos tripulaos Kaiten. Antes de xunetu de 1945 toles naves de guerra, sacante una, fueren fundíes.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Boxer, C. R.. The Christian Century in Japan 1549–1650 (n'inglés).
  2. Akira Yoshimura. Senkan Musashi (Battleship Musashi: The making and sinking of the World´s biggest battleship).
  3. Dull, Paul S. (1978). A Battle History of The Imperial Japanese Navy (n'Inglés).
  4. Delorme, Pierre (1904). , Les Grandes Batailles de l'Histoire (en Francés).
  5. ; Mark R. Peatty (1997). Kaigun: strategy, tactics, and technology in the Imperial Japanese Navy, 1887–1941 (n'Inglés).
  6. D'Albes, Andrieu (1965). Death of a Navy: Japanese Naval Action in World War.
  7. «Conferencia de Washington 1921-1922». Consultáu'l 17 de febreru de 2009.
  8. Ireland, Bernard. Jane's Battleships of the 20th Century (n'Inglés).
  9. «Conferencia naval de Londres de 1930». Consultáu'l 17 de febreru de 2009.
  10. ; Linton Wells (1997). Japanese Cruisers of the Pacific War (n'Inglés). Naval Institute Press.
  11. Gardiner, Robert (2001). Steam, Steel and Shellfire, The Steam Warship 1815–1905 (n'Inglés).
  12. "Esiste cuasi la total seguridá de que los xaponeses supieron avera del ataque inglés a Tarento pol Agregáu Militar Naval en Berlín, el Capitán de Corbeta Takeshi Naito, quien voló a Tarento pa investigar de primera mano, y subsecuentemente Naito tuvo una llarga conversación col Comandante Mitsuo Fuchida alrodiu de les sos observaciones. Fuchida lideraría los ataque xaponés a Pearl Harbor el día 7 d'avientu de 1941". Kimmel, Short, and Pearl Harbor: The Final Report Revealed. Por Frederic L. Borch, Daniel Martinez, con contribución de Donald M. Goldstein. Publicáu por Naval Institute Press, 2005, páxs. 53-54. ISBN 1-59114-090-0
  13. "Un avión torpedero precisaba un llargu vuelu niveláu, y cuando yera lliberáu, el so torpedu convencional somorguiábase cuasi 30 metros antes de maniobrar escontra la superficie pa impautar el cascu d'un navío. La profundida permediu de Pearl Harbor ye de 14 metros. Pero'l xaponeses tomaron una idea del ataque de torpederos con base en portaviones británicos fechu na Base Naval de Tarento. Ellos amoldaron aletes de madera auxiliar de cola pa caltener los torpedos de manera horizontal, de tala forma que solo somorguiaríense 12 metros y amestaron una "ñariz cónica" fecha de madera nidio pa romper la superficie de l'agua, para d'esta forma amortiguar l'impautu cola agua." Hellions of the Deep: The Development of American Torpedoes in World War II. Por Robert Gannon. Publicáu por Penn State Press, 1996, páxina 49. ISBN 0-271-01508-X
  14. Hara, Tameichi (1961). Japanese Destroyer Captain. (n'Inglés). Ballantine Books.
  15. Lyon, D.J. (1976). World War II warships (n'Inglés).
  16. «Nihon Kaigun». Consultáu'l 17 de febreru de 2009.
  17. . Togo Heihachiro in images, illustrated Meiji Navy (en xaponés).
  18. «Portaviones de l'Armada Imperial Xaponesa». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-08-20. Consultáu'l 17 de febreru de 2009.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]