Xeografía de Noruega

Xeografía de Noruega
Llocalización
Continente	Europa
Rexón	Escandinavia
Carauterístiques xeográfiques
Superficie	323 802 km²
	307 442 km² (tierra)
	16 360 km² (agua)
Llinia de costa	25 148 km
Puntos estremos
Puntu más baxu	Mar de Noruega 0 m
Puntu más altu	Galdhøpiggen 2463 m
Fronteres territoriales
• Finlandia	727 km
• Suecia	1619 km
• Rusia	196 km
• Plataforma continental	200 mn
• Zona económica esclusiva	200 mn
• Mar territorial	12 mn
	[editar datos en Wikidata]

Noruega ye un Estáu d'Europa septentrional, que llenda col mar del Norte y l'océanu Atlánticu septentrional, al oeste de Suecia.

Xeografía física[editar | editar la fonte]

Relieve[editar | editar la fonte]

El paisaxe de Noruega ye xeneralmente abrupto y montascosu, coronáu por glaciares. El puntu más altu de Noruega ye'l Galdhøpiggen a 2469 m d'altor.

Los Alpes escandinavos empiecen al norte de la mariña de Skagerrak y estiéndense a lo llargo de la mariña escontra'l norte, de cutiu atayaos polos numberosos fiordos de Vestlandet. En Dovre, al sur de Trondheim, la cadena xira escontra l'este y llega a la frontera sueca cerca de Sylan. Sigue la frontera en direición noreste, travesando los fiordos de Troms y Nordland. Esta parte de la cadena toma'l nome de Kjølen. De siguío, traviesa'l noroeste de Finnmark, perdiendo altitú, según avérase al Cabu Norte antes de fundise nel mar de Barents.

La mariña sur de Noruega componer d'enllanaes, estender a partir de Stavanger al oeste del fiordu d'Oslu. Los valles tán empobinaos ellí de norte a sur. El terrén ta principalmente compuestu de llombes, pero tamién s'atopen ellí pandos como Jæren o Llista. El sureste (Østlandet Telemark y Røros) ta apoderáu polos valles de los que los más amplios tán nes provincies d'Østerdal y Gudbrandsdal. Les llanures arrodien el fiordu d'Oslu, el ríu Glomma y el llagu Mjøsa.

La mariña oeste ta flanqueada pelos Alpes escandinavos, que la so altitú mengua según avérense al mar, una serie de castros predresos o estorbises, en paralelu a la mariña, formen un pasu protexíu sobre los casi 1600 km que dixebren Stavanger del cabu Norte.

Al norte de Dovre, el paisaxe ye menos serrapatosu. Los valles que s'abrir dende'l fiordu de Trondheim forma una amplia llanura. La península Fosen y la rexón al norte d'esta postrera son de la mesma más recortaes, con valles estrechos. El noroeste del país tien delles islles grandes, incluyendo Lofoten y les Vesterålen.

L'estremu nordés ye muncho menos eleváu y el monte escasamente supera los 400 metros. L'interior ta apoderáu pol pandu de Finnmarksvidda. El fiordu de Varanger ye l'únicu gran fiordu del país que s'abrir escontra l'este.

Noruega carauterízase por altos pandos y montes separaos por valles. Les llanures son pequeñes y esvalixaes. La mariña ye bien recortada y forma munchos fiordos. El mar hai marcáu la mariña noruega en 2500 km. Estendíu, estes mariñes tendríen 21 612 km de llargu. Nesti país de 4,6 millones d'habitantes, onde'l fiordu más llargu tien 204 km (Sognefjord), los entrantes del mar, como en Lysefjord, tallaron cantiles que lleguen a 700 m d'altu, con cascaes como Kjelfossen. L'estremu nordés ta ocupáu pola tundra ártica (en particular na península Varanger). Los glaciares son numberosos. El clima, templáu poles corrientes oceániques templaes previén la formación de permafrost, sacante a grandes altores y nel condáu de Finnmark.

Escontra'l sur, el sistema montascosu ramifícase. Por ello hai cuatro rexones: el Vestland al oeste, el Ostland al este, el Trondelag al norte del Ostland y el Sorland al sur.

Ríos, llagos y costa[editar | editar la fonte]

Río[editar | editar la fonte]

Los ríos noruegos carauterícense pol cursu impetuoso y curtio, de que les sos agües llograr enerxía hidroeléctrica. El ríu más llargu ye'l Glomma (601 km) que desagua nel fiordu d'Oslu.

Tamién tienen numberoses catarates, de les cualos les más grandes son:

Kjelfossen con un saltu de 840 m
Søndre Mardalsfoss con un saltu de 705 m

Nel territoriu noruegu esisten cerca de cinco mil glaciares

Llagos[editar | editar la fonte]

Cerca de 17.900 km² de la superficie del país tán ocupaos por agua duce. El llagu más grande ye'l Mjøsa. El términu noruegu fjord úsase tamién pa describir a les agües interiores de forma llarga y estrecha.

Mariñes[editar | editar la fonte]

Les mariñes noruegues dan a barcalaes diversos con una estensión d'alredor de 2650 km. Bordia al océanu Atlánticu en tola estensión de la so mariña, xuníu por trés mares distintos: el mar del Norte al suroeste y la so gran ensenada, el Skagerrak al sur, el mar de Noruega al oeste y el mar de Barents al nordeste.

Sicasí, el desenvolvimientu costeru, ricu n'ensenaes y badees, algama más de de 20 000 km (10 % más llargu que la mariña d'Estaos Xuníos), y llega a los 83 281 km cuntando tamién les islles. Ta carauterizáu por badees fondes y estreches qu'entren en tierra mientres diversos quilómetros llamaos fiordos (fjord). El fiordu más grande ye'l Sognefjord.

A lo llargo de les mariñes atópense numberoses islles, al noroeste atopen los archipiélagos de les Lofoten y de les Vesterålen. Pertenecen a Noruega:

la isla de Jan Mayen, d'orixe volcánicu y que ta ente'l cabu Norte (Noruega) y Groenlandia. Nel estremu noroeste, ye l'únicu volcán activu de Noruega.
les islles de Svalbard, a 600 km al norte de Noruega. El Svalbard ye un archipiélagu montascosu nel Océanu Árticu, les islles tán en gran parte cubiertes de glaciares (hasta un 90 % na so parte oriental). A diferencia del continente, los glaciares cayen direutamente nel mar.

La islla de Bouvet nel Atlánticu Sur y la islla de Pedru I nel sur del océanu Pacíficu considérense dependencies y nun formen parte del reinu. La islla Bouvet ta a 54° de latitud sur nel océanu Atlánticu, ta cubierta por glaciares y ye una de les islles más aisllaes del mundu, poblada namái por foques y aves. Pela so parte, la islla de Pedru I, volcánica y con glaciar del Pacíficu Sur. Les reclamaciones territoriales de Noruega, sicasí, tán suspendíes pol Tratáu Antárticu, la islla ta asitiada per debaxo de los 60° de latitud sur. Noruega ye unu de los países que reclama territoriu n'Antártida, en concretu la Dronning Maud o Tierra de la Reina Maud: ta ente'l glaciar Stancomb-Wills y glaciar Shinnan. Ta totalmente cubierta pol xelu, dalgunos nunatak furen el xelu. Asitiada sobre una llomba ensin nieve, la estación d'investigación «Troll» ye la única estación antártica asitiada fora de los xelos.

Clima[editar | editar la fonte]

Ye tamién conocida como la tierra del sol de medianueche» yá que, por cuenta del so allugamientu nórdicu, parte de Noruega atópase percima del círculu polar árticu, onde pel branu el sol nun se pon y pel hibiernu munchos de los sos valles permanecen na escuridá por periodos enllargaos.

El clima del interior puede ser más severu y escontra el norte pueden atopase les condiciones más subártices. El clima noruegu ye sorprendentemente templáu en llatitúes tan altes, especialmente sobre la mariña so influencia de la corriente del golfu. Ello ye que la corriente del Atlánticu Norte col so allongamientu, la corriente noruega, alcen la temperatura del aire, y les prevalentes del suroeste lleven l'aire nidio a la mariña, según la orientación xeneral suroeste - nordeste de la mariña dexando que los del oeste enfusen nel Árticu.

Precipitaciones[editar | editar la fonte]

Delles rexones asitiaes al oeste de los Alpes escandinavos son de les más húmedes d'Europa, por cuenta de la onda orográfica, particularmente onde los vientos húmedos del oeste son interceptaos primero peles altes montes; esto socede llixeramente tierra adientro de los estorbises esteriores. La seronda y principios del iviernu son los meses más húmedos, los meses d'abril a xunu son los más secos. Les partes más interiores de les llongures fiordos son daqué más seques

Les rexones al este de los montes (incluyendo Oslu) tien un clima ye más continental, con menos precipitaciones, y esfruta más lluz solar y de normal meses de branu más templaos; la precipitación ye más alta pel branu y principios de seronda (más de cutiu agües intenses que nun duren enforma) ente que pel hibiernu y en primavera tienden a ser más secos tierra adientro húmedos, ente que l'iviernu y la primavera son secos. Los valles arrodiaos per montes pueden ser bien secos comparaos coles zones cercanes.

Temperatures[editar | editar la fonte]

A lo llargo de la mariña, los iviernos son más nidios qu'en nengún otru llugar cola mesma llatitú. La diferencia de temperatura del mes más fríu a la más templada ye de namái 11-15 °C nes zones mariniega; dalgunos faros tienen una amplitú añal de namái 10 °C de cambéu, como Svinøy n'Herøy con un mes más fríu de 2,7 °C.^[1] L'amplitú en tierres interiores son mayores, con un máximu de 30 °C en Karasjok. Finnmarksvidda sufre los iviernos más fríos de la tierra continental de Noruega, pero les rexones más al sur tamién pueden tener temperatures bien baxes; Røros rexistró -50 °C y Tynset tien una media en xineru de -13 °C.

Los valles de tierra adientro tienen una constante cubierta de nieve nel branu; Sigdal tien una media en febreru de -7 °C (1961-90). Por cuenta de la inversión térmica, el fondu del valle ye de cutiu más fríu que les fasteres percima mientres l'iviernu.

Les islles meridionales, más allá del círculu polar árticu en Noruega septentrional, son los llugares más nortizos del mundu onde tolos meses del añu la so temperatura medio ta percima de 0 °C.

La primavera ye la dómina del añu en que la diferencia de temperatura ente'l norte y el sur ye más pronunciada; tamién ye la dómina del añu en que la diferencia de temperatura ente'l día y la nueche ye mayor. El branu ye más nidiu nos valles interiores y no fondero de los fiordos, con menos vientu y los díes más templaos. El mugor ye de normal inferior pel branu.

La corriente del Atlánticu Norte estremar en dos rames al norte del mar de Noruega. Una parte continua escontra l'este nel mar de Barents, ente que la otra sigue escontra'l norte a lo llargo de la mariña oeste de Svalbard; esto modifica un tanto el clima polar árticu y produz que les agües tean llibres de xelos mientres tol añu en llatitúes más altes qu'en cualesquier otru llugar del Árticu. Les agües a lo llargo de la mariña oriental del archipiélagu de les Svalbard, el mar solía conxelase mientres la mayor parte del añu, pero'l calentamientu reparáu nos últimos años (gráfica) amplió notablemente'l periodu de destemple.

Mediu ambiente[editar | editar la fonte]

Los llagos son abondosos en Noruega, y prodúcense al destemple de los glaciares. La vexetación ye de camperes y montes de coníferes na zona que recibe mayor pluviosidá como'l Sur. Nel norte'l fríu determina la esistencia d'abeduriues y escases camperes. La diferencia de llatitú y la diversidá del terrén y del clima favoreció l'apaición de diversos hábitats, y nun son menos de 60 000 les especies distintes que viven en Noruega y nes agües que lo bordien, munches d'elles inseutos y fungos. 285 en peligru d'estinción, ente les cualos tán el llobu gris y el foín árticu.

Destaquen nel so patrimoniu natural los Fiordos occidentales de Noruega, los Sor-Spitsbergen.

Xeografía humana[editar | editar la fonte]

La población envalorada en xunetu de 2009 yera de 4 660 539 habitantes. Los grupos étnicos: noruegos 94,4 % (inclúi alredor de 60 000 sami), otros europeos 3,6 %, otros 2 % (estimación de 2007). La ilesia de Noruega acueye al 85,7 %, la pentecostal 1 %, católicos son un 1 %, otros cristianos 2,4 %, musulmanes 1,8 %, y otros 8,1 % (2004). Son oficiales dos variedaes del idioma noruegu: bokmål y nynorsk, tamién hai minoríes que falen idioma sami y finés; el idioma sami ye oficial en seis municipios.