Saltar al conteníu

Vehículu aereu non tripuláu

De Wikipedia
Vehículu aereu non tripuláu
clase funcional de las aeronaves (es) Traducir
aeronave y vehículu non tripuláu
Información
Nomáu por zángano (es) Traducir
Cambiar los datos en Wikidata
UAV Pioneer en misión de vixilancia sobre Iraq.

Un vehículu aereu non tripuláu (VANT), UAV (del inglés unmanned aerial vehicle) o comúnmente drone ye una aeronave que vuela ensin tripulación. Un VANT ye un vehículu ensin tripulación reutilizable, capaz de caltener de manera autónoma un nivel de vuelu controláu y sosteníu, y propulsado por un motor d'esplosión, llétricu, o de reacción.

El diseñu de los VANT tien una amplia variedá de formes, tamaños, configuraciones y carauterístiques. Históricamente surden como aviones pilotaos remotamente o drones,[1][2] aumentando a diariu l'empléu del control autónomu de los VANT. Esisten dos variantes: los controlaos dende un allugamientu remotu, y aquellos de vuelu autónomu a partir de planes de vuelu preprogramados al traviés d'automatización dinámica.

Esisten VANT d'usos tanto civiles como comerciales, pero los sos primeros usos fueron n'aplicaciones militares, nesti casu llamaos Vehículos Aéreos de Combate Ensin Tripular —UCAV nes sos sigles n'inglés—. Los misiles de cruceru nun son consideraos VANT, yá que anque son vehículos non tripulaos y dacuando empuestos remotamente, el mesmu vehículu del misil ye un arma non reutilizable. Nesi sentíu, les aeronaves controlaes remotamente (aeronaves radiocontroladas o aeronaves R/C) nun se consideren como VANT, al nun ser sistemes autónomos que puedan operar ensin intervención humana mientres el so funcionamientu na misión, esto ye, pueden desapegar, volar y aterrizar automáticamente.

Cola progresiva popularización del usu civil de los drones les sos aplicaciones varien, ampliándose'l númberu de consumidores más allá del terrén militar.[3] Esta crecedera tan acusada llevó a que remanezan cada vez más empreses pa beneficiase d'esti nichu de mercáu, tales como Syma o DJI.

Anguaño, los VANT militares realicen tantu misiones de reconocencia como d'ataque.[4] Magar s'informó de munchos ataques de drones con ésitu, tamién son susceptibles de provocar daños colaterales y/o identificar oxetivos erróneos, como con otros tipos d'arma.[2] Los VANT tamién son utilizaos nun pequeñu pero creciente númberu d'aplicaciones civiles, como en llabores de llucha contra quemes o seguridá civil, como la vixilancia de los oleoducto. Los vehículos aéreos non tripulaos suelen ser preferíos pa misiones que son demasiáu "aburríes, puerques o peligroses" pa los aviones tripulaos.

Etimoloxía

[editar | editar la fonte]

La denominación vehículu aereu non tripuláu o VANT provién del inglés unmanned aerial vehicle, de sigles UAV. Ye tamién bien usada la denominación sistema aereu non tripuláu, del inglés unmanned aerial system y de sigles UAS.[5]

Más estendíu ye'l términu drone, que lliteralmente significa ‘zánganu’. Con esti términu desígnense a diversos tipos de vehículos aéreos non tripulaos. Nuna primer etapa, esti términu aludía a aparatos básicamente d'usu militar y con aspeutu similar al d'un avión, polo que s'estendió como alternativa al términu procedente del inglés la espresión avión ensin tripular, que puede considerase afecha en munchos casos. Sicasí, nos últimos tiempos surdieron otros vehículos que nun guarden apenes semeyanza colos aviones. Pa ellos pueden emplegase espresiones más xenériques como vehículos aéreos non tripulaos o robots voladores, según los casos.

Otres alternatives usaes poles fontes son aeronave ensin pilotar[6] o aeronave ensin tripular[7] y RPAS, que provién de les sigles n'inglés Remotly Piloted Aircraft System y ye aceptáu pola Organización d'Aviación Civil Internacional[8].

Un Lipán M3 del Exércitu Arxentín mientres una esposición.
MUAV Stardust II, desenvueltu utilizando normes SUAS ARC FAA.

Los primeros intentos serios de crear VANT o UAV, denominación estendida nel campu militar, tal que güei conocer, empiecen mientres el desenvolvimientu de la I Guerra Mundial, ente los años 1914 y 1918, destacando los siguientes :[9]

- 1916: A finales d'anguaño constrúyese en Reinu Xuníu pol capitán A.H Low el “Aerial Target”, un vehículu aereu non tripuláu controláu per radiu dende tierra que pretendía sirvir como blancu aereu d'entrenamientu y como defensa contra los Zeppelins.

- 1917: N'anguaño desenvuélvese'l conocíu como “Torpedu Aereu Kettering (Kettering Bug)” por Charles F. Kettering de la General Motors, colos controles de Elmer Sperry y el so fíu Lawrence Sperry.

Sistema aereu non tripuláu UAS versión 2 desenvueltu pola Fuercia Aérea de Perú.

Darréu emplegar mientres la segunda guerra mundial pa entrenar a los operarios de los cañones antiaéreos. Sicasí, nun ye hasta pocu más qu'a finales del sieglu XX cuando operen los :VANT por aciu radio control con toles carauterístiques d'autonomía. Los VANT demostraron sobradamente en distintos escenarios y, especialmente na guerra del Golfu y na guerra de Bosnia, el gran potencial que tienen. Tocantes a el llogru, manexu y tresmisión de la información, gracies a l'aplicación de nueves téuniques de proteición de la mesma (guerra electrónica, criptografía) resulta posible consiguir comunicaciones más segures, más difíciles de detectar ya interferir.

Ventayes de los VANT

[editar | editar la fonte]
  • Posibilidá d'usu n'árees d'altu riesgu o de mal accesu.
  • Nun riquir l'actuación de pilotos na zona de combate.

Desventaxes de los VANT

[editar | editar la fonte]

Pueden clasificase de la siguiente manera:

  • Téuniques
  • Étiques
  • Económiques

Desventaxes téuniques

[editar | editar la fonte]
  • L'enllaz vía satélite puede ser hackeado en tiempu de guerra y de esta forma, rompese la canal de comunicaciones ente l'operador en tierra y el VANT ya interceptar los sos datos, como asocedió n'Iraq y Afganistán, cuando los insurxentes aportaron a los VANT por aciu el SkyGrabber,[10] un programa pa usu domésticu que'l so costu yera de 25 dólares d'Estaos Xuníos o introducir un virus pa inutilizarlos, igual que n'ochobre de 2011 cuando la flota de predators foi inmovilizada pol ataque d'un virus informáticu.[11]
  • Retrasu ente la emisión d'instrucciones y la so receición, pal so procesu y execución, lo qu'en condiciones crítiques pue ser fatal pa l'aeronave.
  • Influencia nel so funcionamientu polos fenómenos físicos, como l'actividá solar, mal tiempu, nubes de rayos, que produz cambeos na ionosfera.
  • Capacidá de vuelu llindada pol tipu de combustible, fonte d'enerxía, tamañu, algame y el so sistema de navegación.

Desventaxes étiques

[editar | editar la fonte]
  • La posibilidá de que la intelixencia artificial del UAV pudiera determinar por sigo mesma los oxetivos a atacar.
  • La insensibilidá sobre les consecuencies de la guerra, al caltenese a distancia de los conflictos.
  • El so comercialización non controlada, pudiendo ser adquiríos por persones o grupos de dudosa ética.[12]
  • Delles persones pueden ser grabaes y fotografiaes de forma illegal, tantu n'espacios privaos como públicos, constituyendo tal motivu una seria amenaza a la inviolabilidad de la privacidá personal.

Desventaxes económiques

[editar | editar la fonte]
  • L'altu costu de la so alquisición y caltenimientu (30 vegaes cimera al so equivalente tripuláu) enzanca descomanadamente'l so usu civil, pa empreses privaes y compañíes, por ser un diseñu relativamente nuevu nel desenvolvimientu de la teunoloxía, una y bones un helicópteru tripuláu Eurocopter EC120 Colibri cuesta 1,4 millones de dólares, ente que'l sistema MQ-8B Fire Scout, el más grande del so tipu pa usu esperimental en portaviones, tien un costu averáu de 50 millones,[13] ente l'aparatu, la estación de control y l'enllaz per satélite.[14]

El caltenimientu d'estos aparatos nun ye menor; en xunu de 2011 la Oficina d'Aduanes y Proteición Fronteriza de los Estaos Xuníos punxo en marcha dos programes de vixilancia: unu ensin tripular, basáu nel RQ-9 Reaper y otru tripuláu, nuna avioneta Cessna.

Los reaper volaron 10 000 hores, lo que condució a la detención de 4865 indocumentados y 238 traficantes de drogues.[15] Esto supunxo'l 1,5 % del númberu total d'inmigrantes illegales prindaos nel mesmu periodu de tiempu (327 577) con un costu de 3600 dólares per hora, calculáu a 7054 dólares pa cada inmigrante illegal o traficante de drogues prindáu, ente que l'avioneta tripulada fornida con un sensor d'infrarroxos (FLIR) adquirida y operada por 1,2 millones de dólares, llogró la detención de 6500 a 8000 estranxeros indocumentados y la prinda de 54 millones de dólares en mariguana. Esos númberos calculen un costu por estranxeru illegal pa l'avioneta tripulada Cessna de 230 dólares per estranxeru,[16]polos 7054 dólares del Reaper.

Estos fechos faen que nun s'usaron hasta agora pa usu civil, anque pal usu militar, un avión ensin tripular ye más baratu qu'un avión tripuláu militar, pal usu civil fueron autorizaos pa faelo.[17]

S4 Ehécatl mexicanu en despegue.

Clasificación de los drones

[editar | editar la fonte]

Los VANT, dependiendo la so misión principal, suelen ser clasificaos en seis tipos:

  • Blanco: sirven p'asemeyar aviones o ataques enemigos nos sistemes de defensa de tierra o aire.
  • Reconocencia: unviando información militar. Ente estos destaquen los MUAV (Micro Unmanned Aerial Vehicle) tipu avión o helicópteru.
  • Combate (UCAV): pa combatir y llevar a cabo misiones que suelen ser bien peligroses.
  • Loxística: diseñaos pa llevar carga.
  • Investigación y desenvolvimientu: nellos pruébense ya investiguen los sistemes en desenvolvimientu.
  • UAV comerciales y civiles; son diseñaos pa propósitos civiles, realizar filmaciones , tomar imáxenes y purificar l'aire (ZED CORP).

Tamién pueden ser categorizados dependiendo del so techu y algame máximu:

  • Handheld: unos 2000 pies d'altitú, 600 metros y unos 2 km d'algame en vuelu.
  • Close: unos 5000 pies d'altitú, 3000 metros y hasta 10 km d'algame.
  • NATO: unos 10 000 pies d'altitú, hasta 50 km d'algame.
  • Tactical: unos 18 000 pies d'altitú, hasta 160 km d'algame.
  • MALE (medium altitude, long endurance); hasta 30 000 pies d'altitú y un algame d'unos 200 km.
  • HALE (high altitude, long endurance): sobre 30 000 pies de techu y algame indetermináu.
  • HYPERSONIC: alta velocidá, supersónicu (Mach 1-5) o hipersónico (Mach 5+): unos 50 000 pies d'altitú o altitú suborbital, algame de 200 km.
  • ORBITAL: n'órbites baxes terrestres (Mach 25+).
  • CIS llunar: viaxa ente la Lluna y la Tierra.
  • Eventos; recitales, desfiles de moda y hasta protestes, son captaos por estos mini helicópteru que como ventaya pueden volar más baxu y más cerca de la xente qu'un helicópteru real y tien munches más posibilidaes de maniobra qu'un brazu de grúa.
  • Busca de persones, una y bones la posibilidá de volar a poca altor xunto con una cámara d'alta calidá que tresmite en tiempu real, dexa la reconocencia inmediata de persones perdíes en montes o montes. El 18 de xineru de 2018 rexistróse'l primer rescate basáu en drones, en Lennox Head, Australia: dos nadadores recibieron en minutos un dispositivu flotante de parte d'un dron piloteado dende la mariña.[18]
  • Faciliten el Control Fiscal y la vixilancia fronteriza; España va empezar a utilizalos al traviés de la Guardia Civil, pa controlar los ingresos marítimos. Y Estaos Xuníos ta evaluando'l so usu pa controlar la frontera Mexicana.
  • Control de Quemes Forestales.
  • Investigaciones arqueolóxiques.
  • Fines xeolóxicos.
  • Usalos como satélites.
  • Usalos por diversión.[19]

Aplicaciones

[editar | editar la fonte]
Drone comercial usáu pa faer videos y fotografíes en llugares históricos de Méxicu.

Pueden aplicase n'ambientes d'alta toxicidá química y radiolóxicos en desastres tipo Chernóbil, nos que sía necesariu tomar muestres con altu peligru de vides humanes y realizar xeres de control d'ambiente. Les aeronaves cumplen coles normes regulatorias establecíes nel Tratáu de Cielos Abiertos de 1992 que dexen los vuelos de VANT sobremanera l'espaciu aereu de los sos signatarios. Amás, pueden cooperar en misiones de control del narcotráficu y contra el terrorismu. Tamién podríen grabar videos d'alta calidá pa ser emplegaos como medios de prueba nun xuiciu internacional.

Los UAV tienen múltiples aplicaciones y posibilidaes nel mercáu civil y profesional:

  • Internet: distribución de señal gratuita d'internet.[20]
  • Cartografía: realización de ortofotomapas y de modelos d'elevaciones del terrén d'alta resolución.
  • Monitorización d'instalaciones.[21]
  • Tresporte y entrega de mercancíes.[22][23][24]
  • Agricultura: xestión de cultivos.
  • Cine y deportes estremos.
  • Servicios forestales: siguimientu de les árees montiegues, control de quemes.
  • Busca, rescate y salvamentu de persones.[25]
  • Xeoloxía.
  • Hidroloxía.
  • Topografía.
  • Zooloxía.[26]
  • Mediu ambiente: estáu de l'atmósfera.
  • Siguimientu de la planificación urbanística.
  • Xestión del patrimoniu.
  • Seguridá y control fronterizu.[27]
  • Auditoría d'accidentes.
  • Purificar el aire por aciu un procesu de peneráu por aciu capes de poliéster y carbón activáu n'ambientes de la industria y el llar. Esta aplicación pa los VANT de tipu comercial y civil ye diseñada polos estudiantes Luis Miguel Daza, Andrés Quiroz y Noel Santiago Donato (fundadores de la empresa ZED-CORP Zed corp de la especialización en diseñu estratéxicu ya innovación de la upb see Medellín (Universidá Pontificia Bolivariana).

Tamién s'aprovecha la ventaya de que la so duración máxima volando solo ye llindada pola so combustible y pol so sistema de vuelu, ensin tener les llimitaciones correspondientes a tener tripulación.[28]

Llexislación n'España

[editar | editar la fonte]

La nueva llei temporal que regula l'usu de drones n'España foi aprobada'l 4 de xunetu de 2014.[29] Esta nueva llei va dirixida a los drones con un pesu menor de 150 kg, quedando definíes les condiciones nes que puede emplegase un dron, ente les que s'atopen: grabación, vixilancia y monitorización, revisión d'infraestructures y llogru de mapes.

Primeramente los drones se categorizan según la so masa. Los menores de 2 kg, los que tienen ente 2 kg y 25 kg y los superiores a 25 kg. A midida que aumenta la masa, el so usu ta más controláu. Los drones con un pesu menor de 25 kg tienen una restricción pola que se prohibe'l so vuelu a altitúes cimeres a 120 metros. Sía como quier la so masa, ye necesariu tener el carné de pilotu de drones pa poder remanar estos vehículos con fines profesionales. Amás, l'aeronave tendrá de llevar una placa identificativa col nome del fabricante y los datos fiscales de la empresa.[30]

El carné oficial pal manexu de drones nun va ser necesariu p'aquellos que dispongan d'un títulu de pilotu d'avión, ultralligeru o otru específicu. Sicasí, los demás van precisar pasar unos exámenes y pruebes oficiales pa llogralo. Ye importante que la escuela na que se realice'l cursu sía ARREYO, esto ye, escueles certificaes por AESA. Amás hai que tener en cuenta qu'hai dos cursos, unu normal y otru avanzáu. El cursu normal solo te habilita pa volar el vehículu mientres lu tengas a la vista y l'avanzáu dexa tol algame de l'aeronave.[31]

Tocantes al so usu nel espaciu aereu, si quier utilizase un dron ye necesariu pidir un permisu con una antelación de cinco díes a l'AESA (Axencia Estatal de Seguridá Aérea). Ye bien importante recordar que ta prohibíu sobrevolar nucleos urbanos o espacios con una gran masificación de xente ensin el consentimientu de AESA. Por seguridá va ser necesariu tener un manual d'operaciones rellenáu, amás d'un estudiu de seguridá de caúna de les operaciones que se van llevar a cabu. Cualquier infracción de les normes anteriores portaría sanciones económiques d'ente 3000€ y 60 000€.[30]

Espérase qu'en 2017 apruébese'l borrador de la nueva Llei de Drones, que va sustituyir a la Llei vixente 18/2014 y que ente dalgunos de los sos cambeos al respective de la llexislación actual, va dexar vuelos dientro de nucleos urbanos, vuelos nocherniegos y vuelos n'espacios aéreos controlaos. Y, efeutivamente, el nuevu marcu regulador apaeció nel BOE del 29 d'avientu de 2017. https://www.seguridadaerea.gob.es/media/4629426/rd_1036_17_rpas.pdf Archiváu 2018-01-30 en Wayback Machine

Normativa en Chile

[editar | editar la fonte]

Los drones nesti país tán regulaos pola DGAC, la Direición Xeneral d'Aeronáutica Civil[32], siendo la primera en Latinoamerica en regular el so usu nos sectores poblaos y de aglomeración de persones.

Dende va años los drones en Chile, fueron camudando nel so usu, cola llegada de Dji en tiendes autorizaes por ellos, como DroneStore. Podemos atopar drones para primerizos, profesionales ya industriales (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). to-drone.html.

Ye por esto, que la regulación de RPAS foi siendo mayor al pasu del tiempu, con regulaciones como la DAN 151, qu'entró en videncia el 10 d'abril de 2015, tamién ta dar 91, que regula'l so usu en llugares ensin poblar, como ciudaes o pueblos, que s'estableció en Xunu de 2013.

Esisten esixencies pa volar drones, si estos pesen más de 6 quilos tienen de cuntar con paracaíes y rexistrar el drone ante l'Autoridá Aeronáutica, amás de cuntar con una credencial de pilotu, previu exámenes ante DGAC.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Bibliografía

[editar | editar la fonte]
  • Ernesto Martínez de Carvajal Hedrich, Pilotu de RPAS Cuadricoptero - Guía de referencia, 2015, 250pp, rústica, color, ISBN 978-84-606-5467-4.

Notes y referencies

[editar | editar la fonte]

N'Arxentina, L'Alministración Nacional d'Aviación Civil, promulgó'l Resolvimientu n°527/2015, con fecha 10/07/2015 que regula l'usu de los vehículos aéreos non tripulaos nel ámbitu de la República. La resolución completu nel siguiente link: http://www.anac.gov.ar/anac/web/index.php/1/1196/noticies-y-novedad/reglamento-provisional-de-los-vehiculos-aereos-non tripulaos-vant

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes diccionariu 23
  2. 2,0 2,1 «Paquistán says O.S. drone kills 13» (inglés). The New York Times (18 de xunu de 2009). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  3. «Planeta Drones». Consultáu'l 22 de marzu de 2016.
  4. Axe, David. «Strategist: Killer Drones Level Extremists' Advantage.» Wired, June 17, 2009.
  5. García de la Cuesta, Jorge (2003). Terminología aeronáutica. Ediciones Díaz de Santos, S.A.. ISBN 84-7978-579-9. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  6. Plantía:Cita DEI
  7. Plantía:Cita DEI
  8. «RPAS/UAS» (inglés). Consultáu'l 13 de febreru de 2018.
  9. TREJO MEDINA, LIDIA ESTHER; PEÑA, JOSE MARIA CABRERA; COLOMO, RICARDO JOSE AGUASCA; GONZALEZ, BLAS GALVAN (1 de setiembre de 2016). «REVISIÓN TECNOLÓXICA, NORMATIVA Y APLICACIONES DE LOS VEHICULOS AEREOS NON TRIPULAOS NA INXENIERÍA (Parte 1)». DYNA INGENIERIA Ya INDUSTRIA 91 (3):  páxs. 517-521. doi:10.6036/7841. http://dx.doi.org/10.6036/7841. Consultáu'l 16 de marzu de 2017. 
  10. Siobhan Gorman, Yochi J. Dreazen and August Cole (17 de payares de 2009). «Insurgents Hack O.S. Drones» (inglés). The Wall Street Journal. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  11. «Virus infesta la flota de vehículos aéreos non tripulaos d'EEXX». Hipertextual (7 d'ochobre de 2011). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  12. «El negociu de los drones». Abc (28 de marzu de 2012). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  13. «MQ-8B Fire Scout» (inglés). Deagle. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  14. «Selected adquisition report summary tables» (inglés). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  15. «More predator drones fly O.S-Méxicu border» (inglés). The Washington Post (21 d'avientu de 2011). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  16. «Observations on the costs and benefits of an increased department of defense role in helping to secure the southwest land border» (inglés). Government accountability office (12 de setiembre de 2011). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  17. «FAA authorizes predators to seek survivors» (inglés). O.S Air Force (8 de febreru de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 29 de xunu de 2012. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  18. dispositivu salvu-dos-persones-en-australia El primer rescate d'un dron: el dispositivu salvó a dos persones n'Australia. http://www.lavoz.com.ar/ciudadanos/el-primer-rescate-de-un-dron-el dispositivu salvu-dos-persones-en-australia. Consultáu'l 18 de xineru de 2018. 
  19. IIEMD, Institutu Internacional Español de Marketing Dixital (6 d'avientu de 2016). «Qué ye Dron y cómo Apple va usar pa competir contra Google». Consultáu'l 6 d'avientu de 2016.
  20. «[Videu Facebook usaría drones pa brindar internet gratis]». Geekgital (4 de marzu de 2014). Archiváu dende l'orixinal, el 2015-10-03. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  21. «Drones pa inspeicionar llinies llétriques». Noticies de la Ciencia y la Teunoloxía (24 de setiembre de 2015). Consultáu'l 22 d'avientu de 2015.
  22. «Australian startup Flirtey trialled drone delivery in New Zealand -- and it was 4 times quicker than driving» (inglés). Business Insider (13 de xunetu de 2015). Archiváu dende l'orixinal, el 2017-10-29. Consultáu'l 22 d'avientu de 2015.
  23. «First FAA-Approved Drone Delivery Drops Medicine in Virginia» (inglés). NBC News (17 de xunetu de 2015). Consultáu'l 22 d'avientu de 2015.
  24. «futuru-drones/ Movilidad urbana del futuru: Airbus entama usar drones pa evitar atascos». XDRONES España (16 d'agostu de 2016). Consultáu'l 1 de setiembre de 2016.
  25. «Watch two drones build a bridge strong enough for humans» (inglés). The Verge (21 de setiembre de 2015). Consultáu'l 22 d'avientu de 2015.
  26. «so mediu natural Usar drones pa faer siguimientos d'animales nel so mediu natural». Noticies de la Ciencia y la Teunoloxía (15 d'avientu de 2015). Consultáu'l 22 d'avientu de 2015.
  27. «Archived copy». Skypics Chile (27 d'ochobre de 2013). Archiváu dende l'orixinal, el 2015-03-28. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  28. «Los usos más increíbles de los drones». Abc (7 d'agostu de 2014). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  29. «BOE del sábadu 5 de xunetu de 2014». Gobiernu d'España. Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  30. 30,0 30,1 «Nueva llei sobre l'usu de drones n'España». Dronair (16 d'agostu de 2014). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  31. «10 coses a tener en cuenta antes de sacase'l carné de pilotu de drones». Drone Spain (4 de mayu de 2015). Consultáu'l 29 de payares de 2015.
  32. «Llegada de drones dji a chile».