Totanés
 Totanés | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde de Totanés | Ildefonso Gutiérrez Villarreal | ||||
| Nome oficial | Totanés (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
45163 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 39°42′41″N 4°13′36″W / 39.711388888889°N 4.2266666666667°O | ||||
  Totanés Totanés (España)  | |||||
| Superficie | 26.04 km² | ||||
| Altitú | 730 m | ||||
| Llenda con | Polán, Noez, Pulgar, Cuerva y Gálvez | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
350 hab. (2023) - 172 homes (2019) - 176 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia de Toledo 0.02% de Castiella-La Mancha 0% de España | ||||
| Densidá | 13,44 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
 | |||||
Totanés ye un conceyu y llocalidá d'España, na provincia de Toledo, comunidá autónoma de Castiella-La Mancha.
Toponimia[editar | editar la fonte]
El términu Totanés podría derivase de Totta,[2] que sería'l nome del dueñu del llugar na dómina romana. La primer certidume toponímica que se tien ye que, nel sieglu VII, San Eugenio de Toledo escribe un poema dedicáu a la Basílica de San Félix que ta en Tutanesio.[3] A partir d'esti datu, según recién investigaciones,[4] puede deducise que'l nome del pueblu en dómina visigoda foi Tutanesio y que d'ende pasó a ser Tutanés[5] derivando finalmente nel nome actual de Totanés.
Xeografía[editar | editar la fonte]
El conceyu asítiase na contorna de los Montes de Toledo nuna llanura derrota por ribayos y regueros que van desaguar nel Tajo. Atiesta colos términos municipales de Cuerva, Polán, Noez, Pulgar y Gálvez, toos de Toledo.
Historia[editar | editar la fonte]
Totanés foi repoblada na antigüedá por mozárabes toledanos y hasta'l sieglu XIX perteneció a la xurisdicción de Toledo. Na actualidá se enclava dientro de la so provincia y ye unu de los pueblos más antiguos de la zona, como confirma'l Toru[6] celtíberu qu'anguaño s'atopa allugáu na Plaza principal del pueblu. Coles mesmes, esisten restos arqueolóxicos posteriores qu'indiquen la continuidá de la so habitación, como un muriu romanu y unes tumbes del mesmu orixe asitiaes nes proximidaes del llugar, asuntu non d'estrañar una y bones[7] una de les víes romanes pasaba por Totanés, la que partía de Toledo pasando por Guadamur, Polán, Noez, Totanés, Menasalbas, Puertu del Marchés, etc. hasta llegar a Mérida. Inda siguía habitáu en dómina visigoda, pos s'hai documentáu la esistencia d'una basílica monástica dedicada al cultu de San Félix fundada por Eterio y la so esposa Teudosinda. Esiste noticia d'esta basílica porque se cantó un poema compuestu n'honor d'esta ilesia por Eugenio de Toledo, arzobispu ente los años 646 y 649.
Mozárabes[editar | editar la fonte]
Mientres la primer metá del sieglu XII empecipió una repoblación de Totanés por mozárabes toledanos, estabilizándose posiblemente nel sieglu XIII, pos documentos d'esta fecha fálennos d'una “alquería mozárabe en Totanés”, poblada nel añu 1238. Esta tradición mozárabe foise calteniendo en Totanés siquier hasta los sieglos XVIII y XIX, pos nes tazmias calteníes na parroquia de San Marcos de Toledo,[8] atópense families d'esta condición como vecinos del llugar. Una vegada sumida l'antigua ilesia visigótica pola invasión musulmana, estos mozárabes residentes en Totanés dependieron de les ilesies parroquiales de Toledo hasta'l sieglu XV.
Ilesia[editar | editar la fonte]
Sobre l'antigua Ilesia visigoda construyóse un templu de tres naves cubiertu con alfarje de pinu y laceríes mudéxares, en dómina del Cardenal Cisneros. Templu que, anguaño, atópase perfectamente restauráu y a disposición del visitante. [9] La ilesia ta formada por planta de cruz llatina de tres naves, la central más alta que les llaterales y de mayor altor. El cruceru ta cubiertu por bacica de pinu de llimes mohamares, octogonal y cupuliforme. L'ábside, foi cubiertu por bóveda de cascarón o de cuartu d'esfera, profusamente decoráu con motivos florales y xeométricos barrocos. La torre ye de tres cuerpos: El primeru de sillares, el segundu de mampostería y lladriyu y el terceru de lladriyu con dos buecos d'arcu de mediu puntu per cada cara. Cornisa de lladriyu y cubierta a cuatro agües. Ye una torre mudéxar.
Señoríu de Totanés[editar | editar la fonte]
Según datos arrexuntaos del llibru,[10] Totanés, 400 años d'una familia (2007), editáu pol Escelentísimu Conceyu de Totanés, nesti pueblu hubo un pernomáu Mayoralgu, fundáu por Don Hernán Carrillo de Guzmán y Toledo y Doña Juana de Osorio y Rojas, la so muyer, Señores de Totanés. Éstos, que yá teníen tierres nel llugar, heredaes del güelu de Don Hernán: Don Juan Carrillo, Señor de Totanés, mercaron el restu a la corona (qu'ésta adquiriera pola confiscación de bienes que sufrió Hernando Dávalos, comuñeru escluyíu del perdón dau pol Emperador Don Carlos, y que, por heriedu de la so güela, tenía en Totanés.).
Los bienes y tierres de Totanés pertenecientes a Don Hernando Dávalos mercáronse[11] por un cuentu (un millón) y cuatrocientos mil maravedinos, según el Real privilexu de 9 de xineru de 1525 refrendáu pol secretariu Francisco de Los Cobos, confirmáu per Real carta'l 13 de Febreru inmediatu, refrendada pol Secretariu Lorenzo Galinde. [12] Esti Mayoralgu fundar en Toledo'l 14 de payares de 1528 ante Fernán Rodríguez de Cascales, escribán públicu, previa facultá de Reinar Doña Juana y del so fíu l'Emperador Don Carlos I d'España y V d'Alemaña, dada en Madrid a 31 de marzu de 1525. Con imposición de los apellíos CARRIELLU y OSSORIO, que les sos capitulaciones facer ante'l mesmu Fernán Rodríguez, llevando ella en dote la devesa de Belvís y ufiertándo-y él 2.500 ducaos n'arres, de too lo cual fíxo-y carta de pagu'l 8 de febreru de 1529 ante'l mesmu escribán. Los Señores de Totanés yeren una de les families pernomaes de la nobleza toledana. Los apellíos Carrillo-Osorio pertenecíen a les grandes Cases d'España. Prueba d'ello ye que l'apellíu Carrillo d'aquella dómina apaez con frecuencia acomuñáu a títulos nobiliarios, según en distintes órdenes: Santiago, Calatrava, Alcántara. La villa de Cuerva foi mercada nel sieglu XV por Juan Carrillo, Adelantado de Cazorla, Señor de Layos, y vendíu dempués, a Garcilaso de la Vega y Dª Sancha de Guzmán (padres del poeta y del Comuñeru Pedro Laso de la Vega) pola so fía Doña Teresa de Guevara, madre del citáu Don Hernando Dávalos, comuñeru y Señor de Totanés.
Hernando Dávalos[editar | editar la fonte]
Nel sieglu XVI, primero que Don Hernán Carrillo de Guzmán y Toledo y Doña Juana Osorio de Rojas, la so muyer, roblaren escritures del Mayoralgu de Totanés nel añu 1528, yá esistía un Señoríu que'l so propietariu foi Don Hernando Dávalos, Rexidor de Toledo y dirixente comuñeru. Dichu Señor yera de la casa Dávalos, fíu de Ruy López Dávalos y Teresa Vélez de Guevara, nietu de Hernándo López de Ávalos (Dávalos) y María Carrillo y Palomeque, y esti postreru, fíu de Don Ruy López de Ávalos, Adelantado de Murcia, Conde de Ribadeo, Condestable de Castiella, Camareru Mayor y gran valíu del rei Don Enrique III. Ésti foi fíu de Don Diego López de Ávalos, hermanu de Pedro López de Ávalos, siendo éstos fíos de Doña Mencía de Ávalos que casó con Sancho Ruiz de Baeza. Doña Mencía de Ávalos foi fía de Lope Fernández de Ávalos, Alcalde de Úbeda nel añu 1300 y qu'al empar, foi fíu d'Íñigo Lope, 7º Señor de Vizcaya, Conde de Durango. Don Hernando Dávalos tuvo facienda en Totanés.
Fray Sebastián de Totanés[editar | editar la fonte]
El pernomáu Sebastián Gómez d'Herrera, "Fray Sebastián de Totanés" fíu de Francisco Gómez y María d'Herrera, foi un célebre, cultu y lletráu flaire franciscanu nacíu en Totanés nel añu 1688 y autor del manual «Arte de la llingua tagala». El 23 de marzu de 1705, ingresó nel conventu de Fuensalida. En Toledo cursó estudios cimeros, onde una vegada terminaos siguió impartiendo clases de filosofía. A los 26 años d'edá entamó'l so viaxe a Filipines. Finó nel Monesteriu de San Gil de Madrid, na fecha del 12 de febreru de 1748.
Alministración[editar | editar la fonte]
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Salvador J. A. Barba Payo | UCD |
| 1983-1987 | Salvador J. A. Barba Payo | AP/PDP/UL |
| 1987-1991 | Salvador J. A. Barba Payo | PP |
| 1991-1995 | Alberto Azaña Rodríguez | PP |
| 1995-1999 | Alberto Azaña Rodríguez | PP |
| 1999-2003 | Esteban Villarreal Medina | PP |
| 2003-2007 | Esteban Villarreal Medina | PP |
| 2007-2011 | Gonzalo Rojas Figal | PSOE |
| 2011-2015 | Ildefonso Gutiérrez Villarreal. | PP |
| 2015-2019 | n/d | n/d |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Demografía[editar | editar la fonte]
Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 349 | 359 | 369 | 363 | 375 | 374 | 369 | 386 | 409 | 417 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
| Gráfica d'evolución demográfica de Totanés ente 1900 y 2006 |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Monumentos[editar | editar la fonte]
La Ilesia parroquial de la Inmaculada Concepción qu'a mediaos del sieglu XVI yá taba dedicada a la Concepción de La nuesa Señora y sigue hasta los nuesos díes.
Fiestes[editar | editar la fonte]
- 1 de mayu: Fiesta de Los Mayos.
- 13 de xunu: Fiestes de la hermandá de San Antonio de Padua.
- Tercer fin de selmana de setiembre: fiestes patronales de la Purísima Concepción.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Celdrán, Pancracio (2006). Diccionario de topónimos españoles y sus gentilicios. Espasa. ISBN 84-670-0146-1.
- ↑ Fridericus Vollmer (Berlin 1905). Monumenta Germaniae Historica. Auctores Antiquissimi.
- ↑ Revista Montes de Toledo. Nº124 (Toledo 2008.). Tutanesio. Totanés dómina visigoda.
- ↑ Mariajesús Medina Gamero (Toledo 2.009). Totanés de Recesvinto a Sabela II. ISBN 978-84-606-4990-8.
- ↑ Real Academia de la Historia (España 1984). Boletín de la Real Academia 181.
- ↑ Francisco Coello. Víes romanes ente Toledo y Mérida.
- ↑ Mario Arellano García (22 de xunu de 1998). «Los mozárabes en Toledo», Semana Cultural, Montes de Toledo.
- ↑ Conseyu Cimera d'Investigaciones (Madrid-Granada 1976). AL-ANDALUS.
- ↑ Mariajesús Medina Gamero (2007). Totanés 400 años d'una familia. Totanés: Conceyu de Totanés.
- ↑ Fernando Martínez Gil (1521). La Ciudá Inquieta.
- ↑ Francisco Fernández de Béthencourt (Madrid 1901). Historia Xenealóxica y Heráldica de la Monarquía.
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Totanés.- Conceyu de Totanés
- Diputación de Toledo
