Menasalbas
 Menasalbas | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella-La Mancha | ||||
| Provincia |  provincia de Toledo | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Menasalbas (es)  | José María García Crespo | ||||
| Nome oficial | Menasalbas (es)[1] | ||||
| Nome llocal | Menasalbas (es) | ||||
| Códigu postal |
45128 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 39°38′10″N 4°17′09″W / 39.636111111111°N 4.2858333333333°O | ||||
  Menasalbas Menasalbas (España)  | |||||
| Superficie | 179 km² | ||||
| Altitú | 702 m | ||||
| Llenda con | |||||
| Demografía | |||||
| Población |
2482 hab. (2023) - 1399 homes (2019) - 1252 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia de Toledo 0.12% de Castiella-La Mancha 0.01% de España | ||||
| Densidá | 13,87 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| menasalbas.es | |||||
 | |||||
Menasalbas ye un conceyu español de la provincia de Toledo, na comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. Entiende la pedanía de Las Navillas asitiada a unos 10 km al sur del conceyu.
Toponimia[editar | editar la fonte]
L'orixe del topónimu "Menasalbas" ye inciertu. Pudiera ser que fora un compuestu del sustantivu menas y del axetivu albes (acusativu femenín plural del axetivu llatín "albus, alba, album",que significa "blancu").[2][3] El términu Menas, plural de mena, tien un orixe igual d'enigmáticu de manera que García Sánchez aventura dos hipótesis como les más probables. Na primera, busca un raigañu etimolóxicu rellacionada cola xeoloxía na que mena sería una variante de mina col significáu de 'la veta del mineral y el mineral mesmu'. Ventura Leblic García, que yá abondara nesta tesis en 1982, apunta nesti sentíu la esistencia de peñes de granitu veteadas de cuarzu o feldespatu blancu, pudiendo constituyir estes menas o vetes blanques una referencia pa los antiguos pobladores. Na segunda, mena derivaría del llatín MĭNA que se tresformaría pola adición del artículu árabe al- en almena, 'cada unu de los prismes que coronen los murios de les antigües fortaleces p'abelugase nelles los defensores'.[4] Anque "Menasalbas" (con b) ye la manera correuta, n'ocasiones puede atopase el nome de la llocalidá escritu con v ("Menasalvas").
Xeografía[editar | editar la fonte]
El conceyu asítiase «nuna llanura, á 2 leg. de los montes de Toledo de los que la dixebra una cord. de sierres, que se traviesen polos puertos de Marchés, Milagru y Cebron».[5] Pertenez a la contorna natural de los Montes de Toledo y llinda colos términos municipales de San Martín de Montalbán, La Puebla de Montalbán y Gálvez al norte, Cuerva y Las Ventas con Peña Aguilera al este, San Pablo de los Montes al sur y Hontanar y Navahermosa al oeste, toos de Toledo.
El so términu municipal estiéndese llonxitudinalmente, de norte a sur, dende les proximidaes del ríu Tajo hasta los Montes de Toledo, onde los picos Cerro Vicente, de 1.430 msnm, y Corrolada de Cantares, de 1.419 msnm, sírven-y de llende pel sur. Otros picos destacables na zona son el Cuervu y el Risco de Alanillas Altes con 1.415 y 1.443 msnm respeutivamente. A unos 5 km al oeste de la población atopa Cabeza del Torcón con 824 msnm.
Pol so términu escurren un gran númberu de regueros, la mayoría de poca importancia, como'l Cermeños que pasa pola población y al que desagüen los de Palao, Valdemaqueda y los Llavaderos. Al suroeste de la población atopen los banzaos del Torcón I (qu'abastez d'agua potable a la ciudá de Toledo, y, dende l'añu 2006, tamién a la Mancomunidá de Municipio Cabeza del Torcón en dómines d'emerxencia hídrica) y Torcon II, d'usu esclusivu d'esa mancomunidá. El primeru alimentar de les agües de los regueros Torcón (el so principal colector y afluente del ríu Tajo),Villapalos, Valdeloscrespos, Peralosa, Torcón y de la Hedra; el postreru recibe les agües de los regueros Gimena y Torcón, al atopase agües enriba del Torcón I, na Carbayeda de Montalbán.
Historia[editar | editar la fonte]
Empieza'l conceyu la so andadura histórica nel sieglu XII, coincidiendo coles meyores de la Reconquista al sur de los Montes de Toledo y colos intentos repobladores del rei Alfonsu VII. D'esta dómina, quiciabes, sía un primer poblamientu nel regueru Villapalos del que nun queda más testimoniu que'l so necrópolis. Otros investigadores, otra manera, consideren qu'esti campusantu ye de dómina visigoda.
Tuvieron De ser los sos primeros habitantes pregueros, llabradores, cazadores, y colmeneros que s'establecieron nel estremu sur del Estáu de Montalbán, bien col primer impulsu repoblador de la Orde del Temple, establecida nel castiellu de Montalbán, bien a iniciativa del Señoríu de Montalbán, creáu con posterioridá, que pasó de don Álvaro de Luna a la familia de los Pacheco y del cual l'aldega formó parte. Nun documentu de 1155, nel que'l rei Alfonsu VII entrega delles aldegues, cítase'l nome de Menasalbas al describir onde s'atopen les mesmes: «... inter Polgar et Penaguilera et Corval, et ex alía parte sunt Menasaluas et Galues»,[6] 'ente Pulgar, Peña Aguilera y Cuerva, per un sitiu, y Menasalbas y Gálvez por otru'. Vuelve citase'l conceyu nun documentu de compraventa mozárabe de 1229 nel que se refier la venta d'unes lloses de caza nel Carrascal de Menasalbas, , trescritu del árabe como Mēnaš Albaš.[7]
Documentos que daten del sieglu XVI[8] informen de los conflictos ente los paisanos y el toupoderosu señor don Juan de Pacheco, marqués de Villena y duque de Gradia, señor de Montalbán, pol aprovechamientu de les tierres comunales. El conceyu foi llugar hasta que nel añu 1565, mientres el reináu de Felipe II, tomó'l títulu de Villa, cuando'l nucleu de población rondaba los 2.000 habitantes, y pudo alzase en cabeza d'arciprestalgu y de partíu hasta qu'en 1831 perdió esta condición en beneficiu del conceyu de Navahermosa.
Como fechu destacáu nel sieglu XIX cabo mentar la heroica defensa de la villa que tuvo llugar en marzu de 1837 mientres la Primer Guerra Civil ante les tropes carlistes de Basilio Gómez qu'atacaron la población. El fechu mereció la reconocencia de les autoridaes militares nel Boletín Oficial de la Provincia de Toledo. A mediaos d'esti sieglu'l conceyu cuntaba con 950 cases y el presupuestu municipal xubía a 34.946 reales de los cualos 3.000 yeren pa pagar al secretariu.[5]
A empiezos del sieglu XX, en 1916, ye necesariu faer mención a la perda de los derechos comunales na Carbayeda de Montalbán, en virtú de les lleis desamortizadoras del sieglu XIX; monte altu nel que, dende tiempu inmemorial, fixérase usu de les lleñes y les camperes ganaderes y fuera una fonte d'ingresos fundamental pal vecinderu. En 1945, el conceyu llegó a tener 5.077 habitantes de fechu anque la emigración de los años sesenta, dirixida fundamentalmente a la capital d'España, menguar significativamente pos supunxo la perda d'un 27,5 % de la población a lo llargo de tola década.
Sicasí, el Menasalbas actual funde los sos raigaños na década de 1960 cuando importantes cambeos nel sector granible punxeron les bases de dos industries: la fabricación del mueble y la ganadería industrial. Tales industries marcaron el desenvolvimientu presente del conceyu al calor de la demanda de los mercaos urbanos de la provincia de Madrid, a partir del despegue industrial de los años sesenta.
Escudu[editar | editar la fonte]
Escudu d'un solu cuartel: d'oru, un peñascu de sinople, veteado de tres bastones ondados, de plata y surmontado d'un toru pasante, de sable. Al timbre, corona real zarrada.
La creación del escudu de Menasalbas foi encamentada pol Conceyu a los heraldistas ya historiadores Ventura Leblic García y José Luis Ruz Márquez quien basaron la so propuesta en dos fechos sobresalientes: nel topónimu menas-albes, que ye como dicir vetes-blanques, que tomaría de los berrocales graníticos que fueron referencia xeográfica pa los primitivos pobladores mozárabes; según na figura del toru andante, que simboliza la ganadería, base económica de la población dende los tiempos más remotos. El blasón foi aprobáu por plenu municipal de 30 de xunetu de 1982.
Alministración[editar | editar la fonte]
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | José Azaña García | .svg){kind=small} UCD
|
| 1983-1987 | Agapito Ruiz Fernández | .svg){kind=small} AP
|
| 1987-1991 | Agapito Ruiz Fernández |  PP
|
| 1991-1995 | Eduardo Sánchez Escobar | PP
|
| 1995-1999 | Sagrario Bejerano Gutiérrez | PP
|
| 1999-2003 | Sagrario Bejerano Gutiérrez | PP
|
| 2003-2007 | Sagrario Bejerano Gutiérrez | PP
|
| 2007-2011 | José María García Crespo | PP
|
| 2011-2015 | José María García Crespo | PP
|
| 2015-2019 | Marina García Díaz-Palacios | PP
|
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Demografía[editar | editar la fonte]
Na siguiente tabla amuésase la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2010 según datos del INE.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2010 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2,987 | 2,978 | 2,955 | 2,971 | 3,008 | 2,986 | 2,996 | 2,987 | 3,017 | 3,206 | 3,246 | 3,344 | 3,296 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: Les cifres de 1996 tán referíes a 1 de mayu y les demás a 1 de xineru.
| Gráfica d'evolución demográfica de Menasalbas ente 1900 y |
 |
| Fonte Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia |
Economía[editar | editar la fonte]
Históricamente, l'agricultura de secanu, con base nel trigu, la cebada, el centenu y l'algarroba, a la que s'atopaba acomuñada una importante cabaña ganadera d'ovín, foi la base económica del conceyu. Mientres el sieglu XIX la industria llocal basar na actividá ganadera, la caza, la ellaboración de carbón, como'l d'uz ente otros, pequeñes industries como la fábrica de lloza del duque de Frías, de vida efímera, gran cantidá de telares d'estameña y siete molinos de farina,[5]qu'aprovechaben l'agua de los regueros Villapalos y Torcón, a les qu'hai qu'añader dellos tejares y fornos de cal, qu'abastecíen la demanda local d'estos productos.
Na actualidá, Menasalbas ye un pueblu ganaderu ya industrial, centrando la so actividá, preferentemente, na ganadería vacuna (45.000 cabeces), de gocha (6.100 cabeces), ovina (5.900 cabeces) y caprina (1.300 cabeces), que-y faen ser unu de los principales centros productores de carne de Castiella-La Mancha.[9] La industria del mueble arrexuntar en venti empreses y cooperatives, que fabriquen sielles y muebles de madera de pinu, d'estilu rústicu, modernu y provenzal; ente que la industria testil concretar n'empreses de puntu, de confección de ropa de señora y caballeru y de xastrería a midida. Diverses industries de piedra de granitu, artesanos de la taxidermia y de talla en madera completen el panorama industrial de la llocalidá. Nel campu, l'antigua actividá agrícola dexó pasu a los cotos de caza menor, qu'abonden por tol términu municipal.
Monumentos y llugares d'interés[editar | editar la fonte]
Ilesia de Santa María Madalena[editar | editar la fonte]
La ilesia foi llevantada nel sieglu XVI, sustituyendo a otra más modesta. Ye un templu de colosales proporciones y tres naves que lleva la factura de Juan d'Aguirre. La ilesia presenta la peculiaridá de que nun tien torre por cuenta de que foi baltada nel cañoneo al que foi sometida nes guerres carlistes de la década de 1830 y que destruyó parcialmente l'edificiu, qu'hubo de ser reconstruyíu y llevantada la espadaña que güei sostién les sos campanes, na década de 1860.
El so altar mayor ta presidíu pol retablu de l'Adoración de los Reis, procedente de la sumida parroquia de Santa Maria de los Reis del despoblado de Caudilla.
La ermita de la Virxe de la Salú[editar | editar la fonte]
Atópase enclavada na cai Progreso. La so construcción data de mediaos del sieglu XVI y los sos gruesos murios de sillería y los sos recios contrafuertes zarren unu de los meyores esponentes del góticu rural de los Montes de Toledo. Nel so interior, destaca la bóveda de nervios de la so capiya mayor, cerrada por un arcu fajón apuntáu, que se sustitúi nel restu del edificiu por un artesonado de madera, apocayá restauráu.
Hasta'l sieglu XIX foi la ilesia d'un hospital de probes rentes, que sirvía d'acoyida a los pelegrinos y llugar de cura pa los probes de la llocalidá.
La ermita de San Sebastián[editar | editar la fonte]
El santu patrón del conceyu, San Sebastián, cuenta nel extrarradio con una senciella ermita d'una sola nave de planta rectangular y cubierta de madera, que guarda la imaxe del Santu Sepulcru. La so construcción, que probablemente data de la segunda metá del sieglu XVIII, sufrió diversos avatares a lo llargo de los sieglos y na actualidá namái caltién el transepto de lo que, primeramente, foi una planta de cruz llatina. El santu proteutor de les epidemies foi'l más veneráu nel conceyu dende tiempu inmemorial.
El rollu xurisdiccional[editar | editar la fonte]
El rollu hubo de construyise probablemente a finales del sieglu XVI nel camín vieyu de Toledo pa espresar el derechu de la villa a tener xusticies y nun depender de la xurisdicción señorial cuando'l llugar adquirió esti títulu. Fabricáu en piedra de granitu, asítiase sobre una base de tres graes na que se llevanta una columna toscana de capitel dóricu, que sofita un templete de dos cuerpos con seis columnillas, que-y dan una apariencia de faru.
Tamién ye posible visitar los restos aqueológicos (necrópolis) nes proximidaes del banzáu del Torcón y el despoblado de Jumela.
Cultura[editar | editar la fonte]
Como principal nucleu cultural destaca'l muséu Etnolóxicu, amestáu a la historia de la llocalidá. Creáu na década de 1990 coles aportaciones de los vecinos, el muséu ufierta una importante coleición de preseos, oxetos y ferramientes, d'usu común na sociedá agraria preindustrial de la llocalidá, que dexa un percorríu visual por caúna de les facetes de la vida llabradora tradicional: el llendo, l'agricultura, la vida social, el llar, el comerciu y los oficios, que remembren formes de vida y costumes non bien alloñaes nel tiempu.
Naturaleza[editar | editar la fonte]
Na zona de los banzaos atopa'l encinar primitivu, nel lanchar de granitu, ente una carba de monte baxu de jara, retama, romeru, tomillu y carrascos. Más al sur, na so zona montascosa, atópase una carbayera de gran estensión y la pedanía de Las Navillas, que caltién inda'l sabor y la tranquilidá de los pueblos d'antaño. Cerca de la pedanía escurre la Cañada Real Segoviana qu'algama la so máxima guapura nes fasteres de los Montes de Toledo, siguiendo'l percorríu inversu del ríu Marchés, onde les sos agües cristalines confundir con una vexetación autóctona de pládanos, fresnos, encines y rebollos, hasta algamar el puertu del Marchés, dende'l que s'acolumbra yá la provincia de Ciudá Real.
Fiestes[editar | editar la fonte]
- Ente los díes 31 d'agostu y 6 de setiembre: feries y fiestes n'honor del Santísimu Cristu de la Cruz arrecostines, la imaxe más venerada, nes que s'engalana'l pueblu y l'allegría énchese. Nestes fiestes, que se celebren tolos años de manera ininterrumpida dende la década de 1880 asociaes a una feria de ganáu, merez destacar la verbena popular, que tien llugar toles nueches, amenizada por renombráu orquestes.
- 17 de xineru: fiesta de San Antonio Abá "San Antón", patrón de los animales, que se celebra dende antiguu pola tradición ganadera del conceyu, y na que moces y mayores cuerren caballos y pollinos, enjaezados con cintes y escarapeles de colores, dempués d'encender iluminarias, la viéspora, pa pidir la proteición del Santu.
- Nueche del primeru de febreru: na Encamisada, el caballu vuelve ser protagonista; na fiesta, once caballeros mayordomos encamisados de la Hermandá de les Ánimes, so la xefatura d'un montante y acompañaos de los sos escuderos o llacayos, percuerren el pueblu con paraes nes fogueres que s'encender al llau de la Ilesia, nel rollu xurisdiccional y na ermita de la Virxe de la Salú; para, a otru día, asistir a la misa n'honor de la Virxe de les Candeles, baillar la bandera y coyer cintes a caballu.
- 3 de febreru, San Blas: esti día llevar a San Blas en romería a la paraxa conocida como Ponte de la Torre onde'l pueblu enteru participa d'una merienda campestre, tres una misa de campaña n'honor del Santu.
Referencies[editar | editar la fonte]
Notes[editar | editar la fonte]
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Luis Moreno Nieto (Toledo, 1960). La Provincia de Toledo). páx. 363.
- ↑ García Sánchez, Jairo Javier (Toledo, 2004). Toponimia mayor de la provincia de Toledo (zones central y oriental). Institutu provincial d'investigaciones y estudios toledanos. páx. 229, ISBN 84-95432-05-6.
- ↑ Tesis, per otra parte, yá defendida por Fernando Jiménez de Gregorio nel so llibru Los pueblos de la provincia de Toledo hasta rematar el sieglu XVIII: población, sociedá, economía y historia.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Madoz, Pascual (1845-1850), Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, 16 tomos, Madrid: Establecimiento literario-tipográfico de P. Madoz y L. Sagasti.
- ↑ Citáu por Jean Pierre Mólenat na so obra Campagnes et monts de Tolède du XIIe au XVe siècle (Madrid, 1997)del Archivu Históricu Nacional, 996B, f.4v-5r.
- ↑ Por Álvaro Galmés de Fuentes na so obra Dialeutoloxía mozárabe (Madrid, 1983), páx. 50.
- ↑ Documentáu por Luis Miguel Ruiz Manzanilla na so obra Crónica de Menasalbas 1800-1973 (Toledo, 2005), páx. 65.
- ↑ Nel folletu divulgativu Menasalbas nel corazón d'España, publicáu pol conceyu de Menasalbas (Menasalbas 2003), páx.9.
Bibliografía[editar | editar la fonte]
- Leblic García, Ventura (Toledo, 1998). Menasalbas. Cronoloxía pa la so historia. Institutu Provincial d'Investigaciones y Estudios Toledanos. ISBN 84-87103-80-4.
- Ruiz Manzanilla, Luis Miguel (Toledo, 2000). Menasalbas, una mirada al pasáu 1870-1970. Escelentísimu conceyu de Menasalbas. T0-1551-2000 (151 páxs.).
- Ruiz Manzanilla, Luis Miguel (Toledo, 2005). Crónica de Menasalbas 1800-1975. Escelentísimu conceyu de Menasalbas. T0-669-2005 (550 páxs.).
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Menasalbas 
.
Datos: Q1628818- Multimedia: Menasalbas