Idioma suabu

Suabu 'Schwäbisch'
Faláu en	Alemaña (Baden-Württemberg y Baviera)
Rexón	Europa central
Falantes	820.000 (2006)^[1]
Familia	Indoeuropea Xermánica Occidental Altu alemán Altu alemán cimeru Alemánicu Suabu
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengún
ISO 639-2
ISO 639-3	`swg`

El suabu (n'alemán Schwäbisch) ye un conxuntu de dialeutos del altu alemán faláu nel centru y este de Baden-Wurtemberg y parte occidental de Baviera, área denomada Suabia o Schwaben n'alemán. Clasifícase como parte del conxuntu de llingües alamanas xunto colos dialeutos de Suiza, Baden-Wurtemberg y Alsacia, que de la mesma pertenecen al altu alemán.

Los dialeutos del suabu tienen notables diferencies ente sigo. Especialmente carauterística ye la diferencia ente les formes del participiu perfectu de "ser" (n'alemán estándar (al. est.) gewesen): gwä y gsi. El grupu "gsi" atópase más próximu al alemán de Suiza y los dialeutos alemanes puramente dichos.

Descripción llingüística

Carauterístiques notables del suabu son ente otres:

La diptongación de les vocales llargues î y û del altu alemán mediu foi realizáu (al contrariu d'otros dialeutos alamanes). Sicasí, los diptongos creaos /ei/ y /ou/ nun se funden colos antiguos diptongos /oe/ y /ao/, sinón que s'estremen claramente. Esto ye, nel suabu esisten pares mínimos como "weis" / "woes" y "d toube" / "dr taobe", que n'alemán estándar pronunciar de forma idéntica (weiß (blancu)/weiß (sabi), die Taube (el palombu)/der Taube (el sordu)).
La pronunciación de "en" como vocal â, que s'atopa ente [a] y [ə] según la zona.
La terminación "-ât" de tolos plurales de verbos en presente (verbu faer: mir machât, ihr machât, se machât), que tamién s'atopa nel baxu alemán.
L'usu xeneralizáu de "wo" (onde) n'oraciones relatives, en llugar de los pronomes relativos der, die, das ((el/la/los/les) que). Exemplu: D toube, wo weis isch (n'alemán estándar: Die Taube, die weiß ist.) = El palombu que ye blanca.
La pronunciación de "st" y "sp" como "scht" ([ʃt]) y "schp" ([ʃp]) (por casu, Fest (fiesta), pronúnciase Fescht) o como "schb" ([ʃb]) y "schd" ([ʃd]) a empiezu de pallabra (por casu, Stein (piedra) como Schdoe(n)).
Les consonantes sordes del alemán estándar pronúnciense sonores si atopar a metá de pallabra (por casu, schicken (unviar) como schiggâ).
Los diminutivos en "--y" (pronunciaos de forma bien curtia, por casu, Haus (casa), Heisle) o en "-lâ" en plural (por casu, Spätzlâ, un tipu de pasta típico de la rexón).
L'usu del perfectu como sustitutu del imperfectu y del perfectu doble (i hân gmacht ghet) en llugar del pluscuamperfeutu.
Usu xeneralizáu de la "s" sorda en llugares nos qu'hai "s" sonora n'alemán estándar.

Usos estremaos del vocabulariu

Esiste un vocabulariu propiu bastante ampliu, pero destáquense delles pallabres que pueden producir tracamundiu nel so usu n'alemán estándar y el dialeutu suabu:

Partes del cuerpu: Fuß (pie) referir a tola pierna hasta la pantorría; Rücken (llombu) inclúi'l traseru.
Animales: la mosca llámase Mugg (al. est. Stubenfliege); un mosquitu Schnôk (al. est. Stechmücke; la pallabra del al. est. emparentada Schnake emplegar pa nomar les típules);
Verbos de movimientu:
- gângâ (al. est. gehen andar) emplegar pa indicar el cambéu de llugar, "dir" - el "andar", como un tipu de movimientu, dizse laufen, qu'en al. est. significa correr; correr dizse springen, qu'en al. est. significa saltar; saltar dizse hopfâ/hopsâ (n'a el. est. hüpfen) o juckâ (n'a el. est. jucken significa picar o aformigar); picar o aformigar dizse beißâ (n'a el. est. beißen significa morder); correr rápido dizse sauâ, que'l so imperativu sau tamién significa gochu (tamién n'a el. est.).
- colgar dizse heben (hebâ) qu'en al. est. significa llevantar; llevantar dizse lupfen (lupfâ).
Nós dizse mir, qu'en al. est. significa "a mi". Un exemplu ye Mir kennât älles, außer Hochdeitsch (Poder tou, menos falar alemán estándar), lema del gobiernu rexonal de Baden-Wurtemberg.

Dialeutos

Los dialeutos estremar en dos según les formes del participiu perfectu de "ser", sío:

Grupu gwä
- So suabu nel valle mediu del ríu Neckar y les rexones colindantes.
- Alto suabu en Wurtemberg al sur del Danubiu y na rexón alministrativa de Suabia en Baviera (zona de transición al grupu gsi, anque equí como gsei).
- Suabu oriental na rexón oriental de Wurtemberg y na contorna bávara de Danubiu-Ries (aproximao ente Ulm, Donauwörth, Ellwangen (Jagst) y Schwäbisch Gmünd); puede considerase como baxu suabu de transición al altu suabu.
  - Suabu del Ries ye un dialeutu con clares resonancies del baxu suabu, pero que s'estrema de forma clara: asina, dizse do dranna y non do hanna pa dicir ellí.
Grupu gsi
- Dialeutu del Allgäu (Allgäuerisch) na zona baxa y oriental del Allgäu; tamién s'usa en zones fronterices del Tirol (Lechtal, Außerfern) y Alta Baviera (Lechrain); estrémase claramente de los dialeutos so alamanes (zona alta y occidental del Allgäu) pola llinia Wiib-Weib (al. est. Weib, muyer)

Individualización local

Llingüistes espertos pueden aldovinar la procedencia d'una persona del cordal de Schwäbische Alb gracies al so dialeutu con una sorprendente exactitú. Pa ello ye importante la pronunciación de la pallabra "non" (al. est. nicht) como "nedd", "nedda", "edd", "edda", "nitt", "idd", "idda", "itt" o "itta". Desgraciadamente, estes diferencies tán sumiendo nes xeneraciones más nueves. Les diferencies d'estos dialeutos tamién s'amuesen en qu'un falante de Stuttgart apenes entiende a daquién proveniente de la Schwäbische Alb si ésti acelera un pocu. El suabu del cordal, el Albschwäbisch, carauterizar por una entonación o cantilena propia.

Tamién ye interesante la diferenciación del suabu faláu según la relixón del falante. Nos llugares predominantemente protestantes (luteranos), la pronunciación de delles pallabres ye distinta qu'en llugares católicos. Thaddäus Troll achacar al estilu de les prédiques de los distintos sacerdotes y pastoroes. Exemplos:

católicu	protestante	traducción
Lehrer	Lährer	profesor
Seele	Sähle	alma
Ehre	Ähre	honor
Vaddr	Vahder	padre

Lliteratura en suabu

Sebastian Sailer (1714-1777)
August Lämmle (1876-1962)
Sebastian Blau (1901-1986)
Oscar Heiler (1906-1995)
Sissi Kicherer
Willy Reichert (1896-1973)
Peter Schlack (*1943)
Thaddäus Troll (1914-1980)

Referencies

↑ Entrada del idioma suabu en Ethnologue

Bibliografía

Roland Groner: Gschriebå wiå gschwätzt : Schwäbisch mit all seinen Reizen - anschaulich und lebensnah ; mit vielen konkreten Beispielen aus dem Alltag und einer umfangreichen Wortsammlung. SP-Verlag, Albstadt 2007, ISBN 3-9811017-4-X.
Hermann Wax: Etymologie des Schwäbischen. Geschichte von mehr als 4.500 schwäbischen Wörtern. 2. erw. Auflage. Ulm 2005, ISBN 3-9809955-1-8.
Friedrich Y. Vogt: Schwäbisch in Laut und Schrift. Eine ergründende und ergötzliche Sprachlehre. Stuttgart 1977, ISBN 3-7984-0340-6.
Langenscheid Lilliput Schwäbisch: "Rund 4000 Wörter und Wendungen." München 2000, ISBN 3-468-20036-6

Enllaces esternos

Wikipedia en alamán (inclúi al suabu)
alt.aeffle.und.pferdle - un Newsgroup suabu *

Schwobifying Proxy de la universidá de Heidelberg, traduz páxina web al suabu; pel momento namái pueden traducise pequeños testos.

[1] Entrada del idioma suabu en Ethnologue

[1]