Martes 13

Nun confundir col vienres 13.

En Hispanoamérica

Nes cultures d'España, Grecia y dalgunos de los países d'América Llatina, como Cuba, Uruguái, Paraguái, Arxentina, Chile, Perú, Venezuela Méxicu, Colombia y otros, considérase martes13 un día de mala suerte. Marte, ye'l Dios romanu de la guerra, polo cual el día martes ta rexíu pol planeta coloráu, el de la destrucción, el sangre y la violencia. Amás, la lleenda diz qu'un día martes 13 producióse'l tracamundiu de llingües na Torre de Babel. Esti día tamién consideráu como'l dia de la decapitación en E.E.X.X. pola masacre del 13 de xunetu de 1716

Paremioloxía

N'español, esiste un antiguu refrán qu'ilustra en parte la superstición: En martes, nin te cases, nin te embarques, nin de la to casa te estremes. Pa munches persones, ye lo mesmo que dicir: nun día aciar y aciago como'l martes, nun entames nengún negociu d'importancia.

Mitoloxía exipcia y griega

El martes, segundu día de la selmana consagráu al planeta Marte y al dios Marte, del que tomó'l nome y con que la so figura represéntenlu, foi consideráu ente los exipcios de l'Antigüedá como día de bien mal agüeru, porque dicíen yera'l de la nacencia de Tifón, unu de los xigantes que s'atrevieron a esguilar el cielu.

Civilización turca

Ente los turcos, tamién s'inclúi'l martes ente los díes aciagos, como'l xueves lo yera ente los griegos, razón pola cual nun suelen ponese en camín, nin entamar nél cosa importante.

Feijóo

El benedictín Feijóo fala en tientes alrodiu del so orixe nos sos “Cartes erudites ya interesaes”, con tola intención de erradicar la superstición.

Alfonso'l Batallador y la lletra r

Otru posible orixe pa esta especie de proverbiu anicia en ser martes el día en que Alfonso'l Batallador foi vencíu y muertu polos moros, en 1134, mientres la batalla de Fraga.

Pero si tal desgracia asocedió, como cree Zurita, el 7 de setiembre, esti día foi vienres, y solo va poder favorecer la opinión, tan vulgar y supersticiosa como la otra, de que la calidá de infausto entiende a los trés díes de la selmana en que los sos nomes entra la lletra r: martes, miércoles y viernes. D'equí l'otru refrán:

"En vienres, miércoles y martes, non te cases, nin te embarques."

Xaime I d'Aragón

Al falar Mariana, na so Historia d'España —añu de 1276, llibru XIV, cap. 2—, de la muerte del Rei D. Xaime I d'Aragón y de la estroza que les sos tropes sufrieron en Luxen, diz: "L'estragu foi tal y la matanza que dende entós empezó'l vulgo a llamar aquel día, que yera martes, de mal agüeru y aciar."

Francisco de Quevedo

Francisco de Quevedo, riéndose d'esta supersticiosa creencia, diz: "El martes ye día aciar, pa los que caminen a cuerpu, y pa los que prinden."

Vicente Joaquín Bastús y Carrera

Tamién diz: "Martes toma tou lo que te dieren y nun repares en cumplimientos." (La sabiduría de les naciones, de Vicente Joaquín Bastús y Carrera (1862).

N'aviones y edificios

Hai muncha xente con fobia a esti día, que nun viaxa a nengún llau por superstición. Tamién ye habitual que los aviones nun tengan fila 13 (supónse que los pasaxeros nun mercaríen billetes pa dicha fila). La fobia a esti día llámase trezidavomartiofobia.

Mitu

Les connotaciones negatives que se-y dan al martes 13 nun tienen fundamentos científicos, polo cual débese tener bien claro que namái se trata d'un mitu.^{[ensin referencies]}

Bona suerte

Inclusive hai muncha xente que lo hai tomáu al aviesu, polo cual, dientro de les sos creencies, considerar como un día de bona suerte. Tanto asina, que mientres esi día munchos apuesten por esi númberu nos xuegos d'azar.

El vienres 13 y el vienres 17

Les connotaciones aplicaes a esti día son iguales a les del vienres 13 nes cultures anglosaxones o'l vienres 17 n'Italia.

El númberu 13 na Antigüedá

Ver tamién: Numeroloxía

Dende l'Antigüedá, el númberu 13 foi consideráu como de mal badagüeyu yá que na Última Cena de Xesucristu había dolce apóstoles y Jesús. Considerar a Judas el traidor como'l númberu 13. La Cábala numbera a 13 espíritus malinos, al igual que les lleendes nórdiques; nel Apocalipsis, el so capítulu 13 correspuende al Anticristu y a la Bestia. Tamién una lleenda escandinava cuenta que, según la mesma tradición, nuna cena de dioses nel Valhalla, Loki, l'espíritu del mal yera'l decimotercer invitáu. Nel Taró, esti númberu fai referencia a la muerte y a la desgracia eterna.^{[ensin referencies]}

Por qué'l martes: cayida de Constantinopla

El martes 29 de mayu de 1453, cayó la ciudá de Constantinopla. Según paez, el papa y les repúbliques de Venecia y Xénova unviaron una flotilla d'ayuda a la ciudá sitiada, pero ésta cayería primero que llegaren. Cuando la flota de socorru diba entrar pol estrechu de los Dardanelos, cruciar con unos pocos barcos de refuxaos que fuxíen de la ciudá conquistada; al preguntar cuándo cayera, éstos respondieron que'l martes. La cayida de Constantinopla supunxo un fondu trauma pa les potencies cristianes, y el día de la so cayida, el martes, acomuñáu amás a Marte, dios de la guerra romanu, pasó a considerase de mala suerte.

La pallabra martes: la Torre de Babel

Martes ye una pallabra que deriva del nome del planeta Marte, que na Edá Media llamar "el pequeñu maléfico" y que significa voluntá, enerxía, tensión y agresividá. Marte ye'l dios de la guerra, polo cual el día martes ta rexíu pol planeta coloráu, el de la destrucción, el sangre y la violencia. Amás, la lleenda diz qu'un martes 13 producióse'l tracamundiu de llingües na Torre de Babel.

Ver tamién

• Martes y Trelce, humoristes españoles.
• Vienres 13
• Vienres 13 (Friday the 13th), serie de películes estauxunidenses, titulada Martes y 13 en diversos países de Llatinoamérica.