Kalisz

Kalisz
Q9260286	Q9289380
Alministración
País	Polonia
Voivodatos	Voivodatu de Gran Polonia
Tipu d'entidá	ciudá con derechos de distritu
Nome oficial	Kalisz (pl)
Nome llocal	Kalisz (pl)
Códigu postal	62-800 à 62-821
Xeografía
Coordenaes	51°45′25″N 18°04′59″E / 51.757°N 18.083°E
	Kalisz Kalisz (Polonia)
Superficie	69.42 km²
Altitú	144 m
Llenda con	Gmina Gołuchów (en) , Gmina Nowe Skalmierzyce (en) , Gmina Godziesze Wielkie (en) , Gmina Opatówek (en) , Gmina Żelazków (en) y Gmina Blizanów (en)
Demografía
Población	95 905 hab. (31 marzu 2021); - 44 574 homes (31 marzu 2021); - 51 331 muyeres (31 marzu 2021)
Porcentaxe	2.74% de Voivodatu de Gran Polonia; 0.25% de Polonia
Densidá	1381,52 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar); UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Erfurt, Hamm, Szentendre (es) , Heerhugowaard, Hautmont, Preston, Martin, Tongeren, Adria (es) , La Louvière (es) , Minsk, Kamianets-Podilskyi y Southampton
	kalisz.pl

Kalisz ( [ˈkaliʃ] (?·i) en llatín: Calisia) ye una ciudá de Polonia central con 109.800 habitantes (1995). Asitiáu na rivera del Prosna na zona sureste del Voivodato de Gran Polonia, la ciudá forma una conurbación coles ciudaes vecines d'Ostrów Wielkopolski y Skalmierzyce.

La ciudá ye un importante centru comercial ya industrial de la zona, con delles fábriques notables alcontraes ellí. Ye tamién la sede de la factoría de pianos Calisia y unu de los centros tradicionales d'arte folk.

Historia[editar | editar la fonte]

Kalisz ye llamada "la ciudá más vieya de Polonia" por cuenta de la mención de Ptolomeo d'una ciudá llamada Calisia que taba asitiada na ruta del ámbare. Anque nun se conoz inda'l puntu exactu onde taba'l centru de ciudá o si taba habitáu nel sieglu II, hai munchos artefautos de la dómina de Roma nel área, lo qu'indica que tien de ser una de les paraes de les caravanes romanes que dirixíen escontra'l Mar Bálticu.

La moderna Kalisz foi fundada probablemente nel Sieglu IX como una castellanía y fortaleza de menor importancia. El nome en sí mesmu provién de la pallabra n'Eslavu kał, que quier dicir banzáu o marisma. En 1106 Boleslao III de Polonia prindó la ciudá y incorporar al so dominiu feudal. Ente 1253 y 1260 a la ciudá concédense-y les Lleis de Środa Śląska, una variante llocal del Derechu de Magdeburgu, y llueu empieza a crecer. Una de les ciudaes más riques de la Gran Polonia, mientres la fragmentación feudal de Polonia formó un ducáu separáu gobernáu pola caña llocal de la dinastía Piast. Tres la reunificación de Polonia, la ciudá convertir nun centru notable de producción de texíos y madera, según n'unu de los centros culturales de la Gran Polonia. L'asentamientu Xudíu de Kalisz data tamién de 1139.

En 1282 les lleis de la ciudá fueron confirmaes por Premislao II de Polonia y en 1314 convertir en capital del Voivodato de Kalisz, unu de los Voivodatos de Polonia, pol rei Vladislao I de Polonia. Como notable centru de comerciu, Kalisz taba amás más o menos nel centru de la parte posterior de Polonia. Por cuenta de la so situación estratéxica, en 1343 el rei Casimiro III robló ellí un tratáu de paz cola Orde Teutónica. Como ciudá real, la ciudá entamar pa defender meyor los sos privilexos y en 1426 constrúyese un nuevu conceyu. Tamién por que'l rei Miecislao III el Viejo fuera soterráu.

El desenvolvimientu económicu del área viose sofitáu por un gran númberu de husitas de la Hermandá de Moravia, que colonizaron la contorna de Kalisz en siendo espulsaos de Bohemia.

En 1574 los xesuites lleguen a Kalisz y en 1584 abren ellí una Universidá Xesuita, unu de los más notables centros d'educación na Polonia posterior. Col tiempu la importancia de Kalisz torna, siendo ocupáu'l so llugar pola vecina Poznań.

In 1792 la ciudá sufrió una quema que destruyó la mayor parte del so centru. Al añu siguiente, por cuenta de la II partición de Polonia, la ciudá foi amestada pol Reinu de Prusia. En 1801 Wojciech Bogusławski construtó ellí un teatru, one de los primeros teatros permanentes de la zona.

En 1806 Kalisz xunir al Gran Ducáu de Varsovia. Mientres la Invasión napoleónica de Rusia, siguiendo les llinies marcaes na Convención de Tauroggen de 1812 por Yorck, von Stein robla'l Tratáu de Kalisz ente Rusia y Prusia en 1813, confirmando que Prusia taba de nuevu nel llau Aliáu.

Tres la derrota de Napoleón Bonaparte Kalisch foi anexonada a la Rusia Imperial. La proximidá de la frontera de Prusia aceleró'l desenvolvimientu económicu de la ciudá y Kalisz, rebautizada Кализ en Rusu, empezó a atraer munchos colonos, non yá de Polonia, sinón de tolos estaos Alemanes y de tol Imperiu Rusu. En 1902 Kalisz xunir con Varsovia y Łódź por un ferrocarril.

Al empezar la Primer Guerra Mundial, la proximidá de la frontera volvióse desastrosa pa la ciudá, siendo una de les primeres ciudaes destruyíes pola guerra. Tres una serie de choques fronterizos, l'exércitu alemán bombardeó la ciudá con artillería. Mientres les dures lluches asocedíes del 7 d'agostu al 22 d'agostu de 1914, la ciudá foi destruyida casi totalmente. N'entrando na ciudá, les unidaes alemanes al mandu de Hermann Preusker tomaron vengación pola defensa de la ciudá realizada pol exércitu rusu, nos civiles. 800 homes fueron arrestaos y abrasaos, ente que la ciudá foi amburada y el restu d'habitantes espulsaos. De los 68.000 habitantes de 1914, namái 5.000 vivíen na ciudá al añu siguiente. Sicasí, escontra'l final de la Gran Guerra la mayor parte del centru de la ciudá taba reconstruyida y dexóse a munchos de los habitantes anteriores volver a la so ciudá.

Tres de la guerra y de la Sulevación de la Gran Polonia (1918-1919), Kalisz vuelve ser parte de la de nuevu independiente República de Polonia. La reconstrucción siguió y en 1925 inaugúrase'l nuevu conceyu. Hasta 1939 la ciudá tenía unos 89.000 habitantes. Tres la Invasión de Polonia en 1939, el conflictu Xermanu-Polacu que dio empiezu a la Segunda Guerra Mundial, nuevamente la proximidá de la frontera vuélvese desastrosa. Anque la ciudá foi prindada pola Wehrmacht casi darréu y ensin muncha llucha, la ciudá foi anexonada direutamente a l'Alemaña Nazi. Hasta'l final de la Segunda Guerra Mundial los aproximao 30.000 polacos xudíos residentes na ciudá fueron asesinaos. Amás 20.000 polacos católicos fueron asesinaos o espulsaos pol Gobiernu Xeneral a Alemaña pa convertise en trabayadores esclavos. En 1945 la ciudá cuntaba con namái 43.000 habitantes, casi la metá qu'al entamu del conflictu.

Tres la Segunda Guerra Mundial empieza la reconstrucción de la ciudá. En 1975, tres la reforma del esquema alministrativu de Polonia realizáu por Edward Gierek, Kalisz integrar nel nuevu Voivodato de Kalisz. Foi suprimíu en 1998 y dende entós Kalisz ye la capital del Poviato de Kalisz dientro del voivodato de Gran Polonia. En 1991 la fiesta llocal establezse'l 11 de xunu, pa conmemorar la reafirmación de los derechos de la ciudá en 1282. Al añu siguiente la ciudá convertir en sede d'una nueva diócesis.

El papa Xuan Pablo II visitó esta ciudá'l 4 de xunu de 1997, pronunciando, xunto al santuariu de San José, una famosa homilía sobre'l valor de la vida humana.^[1] Kalisz ye un centru de pelegrinación relixosa en redol a San José, cuenta con un santuariu y con un centru teolóxicu josefino internacional.^[2]

Educación[editar | editar la fonte]

Kalisz ye un notable centru educativu na rexón. Ye la sede de 30 guarderíes, 29 escueles primaries y 15 ximnasios. Hai tamién 7 colexos y una docena d'escueles de negocios. La ciudá ye tamién la sede de la Poznań University, Poznań University of Economy y Poznań University of Science and Technology, y de delles instituciones educatives privaes d'educación cimera.

Economía[editar | editar la fonte]

Anque hai poca industria pesao nes llendes de la ciudá, Kalisz ye la sede de delles de les mayores compañíes de Polonia. Ye notable pola fábrica de pianos Calisia, pero tamién de les plantes de procesu d'alimentación Winiary y Ziołopex (agora parte del grupu Nestlé), la fábrica de pantalones vaqueros Big Star, y les fábriques de bébores llixeres Hellena, Jutrzenka y Kaliszanka. Hai tamién dos fábriques de motores d'aviación, WSK-Kalisz y Pratt & Whitney Kalisz (filial de Pratt & Whitney Canada).

Deportes[editar | editar la fonte]

Winiary Kalisz - equipu femenín de Voleibol que xuega na Serie A de la Lliga Femenina de Voleibol polaca: subcampeones de la temporada 2003/2004 y campeones de la 2004/2005. - *www.calisiassk.pl
KKS 1925 Kalisz - equipu de fútbol masculín que xuega na Clase B de la Lliga de Fútbol polaco. - *www.kkskalisz.pl