Caligrafía árabe

Caligrafía árabe

Tipos	Know how (es) y Tradición
Orixe	Arabia Saudita, Arxelia, Baḥréin, Exiptu, Iraq, Xordania, Kuwait, El Líbanu, Mauritania, Marruecos, Omán, Estáu de Palestina, Sudán, Tunicia, Emiratos Árabes Xuníos y Yeme

La caligrafía árabe (árabe: فن الخط [fann al-jaṭṭ], «arte de la llinia»; en persa: خوشنویسی  [joshnevisí], «escritura bello») ye un arte decorativo propiu de los pueblos qu'utilicen l'alfabetu árabe y les sos variantes. Suelse considerar como la principal de les artes islámiques.

Oríxenes

El desenvolvimientu del arte caligráficu árabe, como'l de la mesma escritura, ta íntimamente amestáu a la espansión del Islam a partir del sieglu VII. Hasta esi momentu, la cultura árabe tresmitíase sobremanera oralmente, y anque los árabes teníen un alfabetu propiu, nun usaben la escritura más que p'anotaciones de calter mnemotéunicu, contabilidá comercial, epitafios y otros usos de poca importancia. Nel alfabetu árabe de la dómina nun esistíen los puntos que güei estremen unes lletres d'otres: asina, por casu, les lletres "ب", "ت", "ث" (th, t, b) escribíense igual, pos namái s'escribía'l trazu básicu común a toes elles. El llector tenía de faer un esfuerciu suplementariu d'interpretación según el contestu, lo que xeneralmente nun suponía un problema yá que de cutiu el llector yera l'escritor mesmu o daquién que seya que non yá tenía una idea de lo que taba escritu. Esti orixe empezó nel sieglu 7.

La formación del umma (Estáu islámicu), primero en Arabia y depués en territorios de llingua non árabe, plantega dos cuestiones. La primera, la necesidá d'afitar el testu del Corán pa facilitar la so tresmisión ente persones non arabófonas, garantizando coles mesmes la inalterabilidad del testu. Ye entós cuando se perfecciona l'alfabetu de cuenta que cada signu represente un únicu soníu: invéntase'l puntu, a partir del cual créanse lletres distintes al añader a lo qu'hasta entós yeren trazos comunes pa representar distintos fonemes. Más palantre va inventase una notación vocálica que s'añader a la escritura como signos diacríticos. La escritura árabe queda definitivamente afitada en redol al añu 786 coles aportaciones de Jalil ibn Ahmad al-Farahidi. La segunda cuestión plantegada ye qu'a midida que l'Estáu islámicu crez, l'alministración faise más complexa y rique un volume de papeléu desconocíu na organización tribal árabe anterior al islam. Ello impulsa'l perfeccionamiento de la escritura, que se fai más rápida y nítida, según la proliferación de distintos estilos.

Páxina d'un Corán andalusí. Los trazos más gruesos nel centru de la páxina son d'estilu cúfico.

Nos primeros tiempos del Islam, los estilos caligráficos yeren básicamente dos, rellacionaos col soporte de la escritura. Sobre materiales duros grababen unes lletres más esquemátiques, d'aspeutu cuadráu, ente que pa soportes blandos utilizábase una lletra cursiva. El primer estilu va dar llugar a la escritura cúfica, llamada asina por desenvolvese en Kufa (Iraq), de calter ornamental y solemne que de la mesma va derivar en dellos estilos. Da llugar tamién a la cursiva emplegada tradicionalmente nel Magreb y al-Ándalus, según nes zones d'África que tán so la so influencia. De la cursiva orixinal surde l'estilu nasji o estilu «de copia», que ye'l que s'utiliza hasta anguaño como modelu de lletra d'imprenta, que de la mesma va dar llugar a formes d'escritura bien variaes, ente les que destaca'l ruq`a, cursiva esquemática emplegada güei na escritura manuscrito, sobremanera en Máshreq.

El desenvolvimientu de la caligrafía como arte va amestáu al fechu de que l'islam prohibe l'adoración de representaciones figuratives y ye según la caligrafía ufierta nos llugares sagraos un sustitutu a la decoración figurativa. En llugar de representar a Dios o al profeta, o cualesquier otru motivu figurativu rellacionáu cola relixón, l'arte islámico sustituyir pola representación caligráfica de los sos nomes, o por frases estrayíes del Corán, particularmente la basmala. La escritura árabe polo xeneral, al marxe del so usu artísticu, esperimenta una auténtica revolución en dómina islámica, teniendo en cuenta l'usu marxinal que se fixera d'ella en dómines anteriores. Les sociedaes islámiques medievales, predominantemente urbanes, tienen un altu grau d'alfabetización y les persones cultivaes apreciar d'apoderar distintos estilos caligráficos. La tresmisión oral caltener por tradición, sobremanera nel casu del Corán, que los sos estudiosos van siguir aprendiéndolo de memoria, pero paralelamente surde un interés por dexar constancia escrita de too cuanto asocede, se fabula o se piensa, dando llugar a una extensísima lliteratura. Los musulmanes xustifiquen esti interés pola escritura acotando que la primer pallabra que-yos foi revelada por Dios ye l'imperativu «llee» (iqrā'), qu'encabeza les primeres pallabres que según la tradición dirixó Dios a Mahoma:

¡Lee, nel nome del to Señor, que creó,

creó al home d'un coágulo de sangre!
¡Lee! El to Señor ye'l Dadivoso,
qu'enseñó l'usu del cálamo,

enseñó al home lo que nun sabía.

Corán, 96, 1-5.

Téunica

Cálamos de caña emplegaos en caligrafía árabe

La caligrafía empieza a desenvolvese más allá del so usu funcional col calígrafu Abu Ali Muhammad Ibn Muqla (m. en 940), que foi visir de tres califes abbasíes. Ibn Muqla y el so hermanu establecieron les primeres regles de proporción nel trazáu de les lletres. Tomaron como midida principal el puntu, esto ye, el rombu trazáu col cálamo, pa midir el llargor de les llinies y el círculu con diámetru igual al de la lletra alif (ا) pa calcular les proporciones de les lletres. Los estilos derivaos de la cursiva orixinal rexir por estes unidaes de midida.

El preséu habitual pa la escritura ye'l cálamo (n'árabe, qalam), utilizáu entá anguaño pa la caligrafía artística. El cálamo ye una caña en que'l so estremu faise una corte tresversal: dichu corte determina l'alternanza ente trazos gruesos y finos carauterística de la mayoría de los estilos caligráficos. Nel Magreb y A el-Andalus utilizábase sicasí con más frecuencia un cálamo termináu en punta, como les tradicionales plumes europees, y por esta razón la llamada escritura andalusí o magrebina nun tener alternanza nel trazu. Hai estilos caligráficos menos conocíos qu'usen otros preseos: los musulmanes de China, por casu, usaben el pincel propiu de los calígrafos chinos, dando a la caligrafía árabe executada d'esta miente una apariencia bien peculiar.

Principales estilos

Toles formes clásiques qu'adopten los calteres árabes deriven d'una de los dos escritures utilizaes en dómina preislámica: la cursiva y la hirí, más tarde llamada cúfica.

Nasj o nasjí

El términu nasj deriva del verbu nasaja (نَسَخَ), «copiar». Ye l'estilu más básicu de la caligrafía árabe, deriváu de l'antigua cursiva preislámica y de les regles escurríes por Ibn Muqla y Ibn al- Bawwab. Foi desenvueltu nel sieglu X, modificáu nel XV polos otomanos y entá sigue siendo emplegáu. Ye una escritura de calteres pequeños y equilibraos. Los trazos verticales tienen un sesgu escontra la izquierda, ente que los estremos inferiores de los horizontales tienden a apuntar escontra riba. La rellación d'altes densidaes de tinta y la de trazos finos, según la de curves y rectes, son similares y harmóniques. La velocidá tantu d'escritura como de llectura, ye rápida.

Sustituyó a otros estilos de la caligrafía árabe na impresión de llibros, pos ye la más legible de toles variedaes. Afacer pa ser impresa y, anguaño, ye l'estilu más usáu con muncha diferencia.

Ruq`a

El ruq`a, deriváu del nasj, nun ye un estilu ornamental sinón funcional. El so nome significa «cachu», porque se desenvolvió pa poder escribir en cachos pequeños de papel, de forma que cupiera la mayor cantidá de testu nel menor espaciu posible. Pa ello simplifica la forma de les lletres, esanicia totalmente la ornamentación y los diacríticos y tiende a inclinar les pallabres de forma que dellos calteres puedan superponerse a otros. Los dos puntos convertir nuna raya horizontal, los trés puntos nuna especie d'acentu circunflexu y el puntu simple amenorga'l so tamañu a la metá pa nun confundilo cola raya. El ruq`a ye l'estilu más utilizáu na escritura manuscrito anguaño, sobremanera nos países del Máshreq (oriente árabe).

Cúfico

Páxina del Corán en cúfico antiguu.

azora del Corán en cúfico xeométricu. Lleer en sentíu horariu, empezando pola pallabra verde de la izquierda.

El kūfī o cúfico ye llamáu asina pela ciudá de Kufa, onde se desenvolvió a partir del sieglu VIII. Ye l'estilu más antiguu: enantes llamábase hiri, pela ciudá d'al-Ḥīra capital del reinu Lajmida, y ta nos sos oríxenes influyíu pol alfabetu siriaco. Carauterizar por tener ángulos pronunciaos y un aire cuadráu polo xeneral. Pa nun romper el so aire macizo, con frecuencia los puntos de les lletres amenorgar a pequeñes rayes cuasi imperceptibles. Ye unu de los estilos más emplegaos entá anguaño en rótulos y decoración y el que más variantes tien, amás de dar llugar a los estilos magrebinos y andalusíes. Ente les sos variantes destaquen:

• el cúfico floríu, nel que los trazos adquieren ciertes traces vexetales y entecrúcense.
• el cúfico xeométricu, na que les lletres se estilizan y simplifiquen formando figures xeométriques. Ye unu de los estilos más utilizaos en decoración, sobremanera en mosaicu y azulexu, al que s'afai perfectamente yá que puede amenorgase a una adición de cuadraos. Son frecuentes les inscripciones en cúfico xeométricu afatando les parés esteriores de les mezquites, los minaretes o la base de les cúpules.

Thuluth

El thuluth paecer al nasj, del que deriva, pero les lletres son más llargues en proporción al gruesu de la llinia. Desenvolver nel sieglu XIII como estilu ornamental, en competencia col cúfico. El thuluth orixinal dio pasu aína a una variedá llamada thuluth deformado, nel que les lletres allárguense o encurtien a voluntá p'afaer la escritura al espaciu nel que s'inscribe (xeneralmente un rectángulu). Los buecos dexaos poles llargues lletres suelen rellenase con signos diacríticos o signos puramente ornamentales ensin más valor que'l de faer que'l conxuntu seya harmónicu. Un bon exemplu d'esti estilu ye la inscripción qu'apaez na bandera d'Arabia Saudita.

Estilos perses

Basmala n'escritura nasta`liq.

L'estilu fārsī (persa) y los sos derivaos proceden del nasj y naz, como'l so nome indica, nes rexones d'Asia influyíes pola cultura persa. Procede del ruq`a y como ésti, polo xeneral caracterízase pola simplificación de les lletres, l'allargamientu horizontal de los trazos y l'alternanza de tamaños ente unes lletres y otres. Dientro de los estilos d'orixe persa unu de los más célebres ye'l nasta`liq, estilu netamente oriental que'l so nome vien de nasj ta`liq, esto ye, «nasj colgante». Llámase d'esta miente porque, como n'otros estilos orientales, non toles lletres dispónense sobre la llinia d'escritura: les pallabres tienden a empezar un pocu percima de la llinia y terminen xustu sobre la llinia, dando la impresión de que cuelguen. Esto dexa, amás montar llixeramente les pallabres unes sobre otres. Tien una alternanza bien pronunciada ente trazos gruesos y finos, que se consigue alternando dos cálamos, unu de triple grosez que l'otru. Amás, el cálamo suel xirase al dibuxar un trazu, colo que se consigue qu'ésti camude de grosez, daqué inhabitual nel restu d'estilos, nos que'l cálamo siempres forma'l mesmu ángulu al respective de la superficie na que s'escribe. El nasta`liq ye l'estilu preferente pa la lletra d'imprenta nel urdú y otres llingües del subcontinente indiu qu'utilicen calteres d'orixe árabe (vease la Wikipedia n'urdú).

Diwani

dīwānī

yallī dīwānī

L'estilu dīwānī, deriváu tamién del nasj, debe'l so nome al fechu de que yera utilizáu na alministración (dīwān) del Imperiu otomanu. Foi inventáu pol calígrafu Husam Rumi a partir del estilu persa ta`liq, antecesor del nasta`liq, y fíxose popular mientres el reináu de Solimán el Magníficu (1520–1566). Ye un estilu barrocu, bien ornamental, que se caracteriza peles sos llinia allargaes y curves y porque enllarga los trazos de manera que de cutiu xúnense ente sigo lletres que nun tendríen de faer lo: ye frecuente tratar d'escribir pallabres o frases enteres en dīwānī ensin llevantar el cálamo del papel. Encúrtiase coles mesmes l'espaciu ente pallabres. Esti estilu dio llugar a otru, entá más barrocu, llamáu yallī dīwānī o dīwānī sublime: como nel thuluth, los espacios vacíos rellénense utilizando diacríticos y signos ornamentales.

Estilos magrebinos y andalusíes

Versículos de l'azora 5 del Corán. Exemplu d'estilu magrebín del sieglu XIII, nel que puede apreciase el parentescu col cúfico.

Inscripción n'estilu magrebín ornamental en Fez (Marruecos).

Un estilu —o conxuntu d'estilos importante ye'l llamáu andalusí o magrebín, que guarda poca rellación colos demás porque a diferencia d'ellos nun deriva del nasj sinón del cúfico antiguu. Ye la forma d'escritura tradicionalmente usada n'Al-Andalus, el nordés d'África y polos pueblos musulmanes d'África occidental. Executar con un cálamo distintu de los que s'utilicen davezu, pos tien una punta aguda similar a les de les plumes europees. Por esta razón, tien poca grosez nel trazu y ésti suel ser uniforme. Escapa a les regles de proporción aplicaes nos demás estilos, polo que concede una llibertá d'execución más grande.

Composiciones caligráfiques

Animación qu'amuesa los elementos que componen la tughra del sultán Mahmud II. El testu, n'árabe, diz: «Mahmud Jan, fíu de Abd al-Hamid, siempres victoriosu».

La caligrafía utilízase de cutiu pa realizar dibuxos o composiciones artístiques que representen oxetos, plantes o seres animaos, o bien a cencielles formes harmóniques como composiciones simétriques o figures xeométriques. Estes composiciones nun pretenden comunicar un testu sinón amosar el remangu del calígrafu: polo xeneral son bien difíciles de lleer y por esta razón suelen reproducir mensaxes que l'espectador yá conoz. Lo más habitual ye que se trate de la basmala o invocación ritual musulmana, la shahada o oficiu de fe, o bien curties azores del Corán que los musulmanes conocen de memoria..

Los exemplos más antiguos son los que formen figures xeométriques utilizando la escritura llamada cúfico xeométricu. Tocantes a les composiciones realizaes con lletra cursiva, son clásiques les que reproducen animales o frutos. Un subxéneru tamién clásicu son los dibuxos «n'espeyu», composiciones dobles nes que'l motivu orixinal reproduzse de siguío en forma de reflexu especular, amosando al traviés de dichu simbolismu la doble espresión del ser humanu, la so parte visible material –el cuerpu coles sos distintes manifestaciones– y l'interna, representada pel mundu psicolóxicu.

Dientro de les composiciones caligráfiques hai que mentar la tughra (طغراء n'árabe; el toğra en turcu) o firma estilizada de los sultanes otomanos que figuraba nel encabezamientu de los documentos oficiales a manera d'escudu d'armes. Les tugras tienen una forma carauterística común, y amás de dellos pequeños detalles namái varia'l nome del sultán qu'apaez nella.

Ver tamién

• Alfabetu árabe
• Arte islámico
• Caligrafía
• Caligrafía infantil
• Caligrafía occidental
• Caligrafía china
• Caligrafía cúfica
• Caligrafía xaponesa
• Caligrafía uncial
• Caligrafía gaélica

Referencies

• Puerta Vílchez, José Miguel (2007). L'aventura del cálamo: hestoria, formes y artistes de la caligrafía árabe. Granada : Edilux. ISBN 978-84-95856-99-9
• Balius, Andreu (2013). Tipografía árabe. La escritura como dibuxu, la pallabra como imaxe. EME Esperimental Illustration, Art & Design. Nᵘ1. Páxs. 28-35.
• Caligrafía árabe estilu Nasj. Articulo nel sitiu web Academia Árabe

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Caligrafía árabe.
• Caligrafía islámica enigmática
• Caligrafía islámica
• La caligrafía árabe. Iniciación, por Jordi Mas Trullenque
• ArtArabicCalligraphy (n'inglés)
• Petite introduction à la calligraphie persane (en francés)
• Hassan Massoudy
• Inscripciones cúficas n'Irán (n'español)
• Sadik Haddari.
• Calligraphie Arabe au Maroc.
• La caligrafía árabe y el so aspeutu estéticu trascendente En Alif Nûn nᵘ28, xunu de 2005.

• Datos: Q24905394
• Multimedia: Arabic calligraphy