Zael
 Zael | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||
| Provincia |  provincia de Burgos | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcaldesa de Zael (es)  |
Mª del Carmen Callado Moro (es) | ||
| Nome oficial | Zael (es)[1] | ||
| Códigu postal |
09339 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 42°06′34″N 3°49′26″W / 42.109444444444°N 3.8238888888889°O | ||
  Zael Zael (España) | |||
| Superficie | 18.76 km² | ||
| Altitú | 850 m | ||
| Demografía | |||
| Población |
116 hab. (2023) - 59 homes (2019) - 53 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
0.03% de provincia de Burgos 0% de Castiella y Lleón 0% de España | ||
| Densidá | 6,18 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| zael.net | |||
 | |||
.svg){kind=small}
Zael ye una llocalidá y un conceyu[2] d'España, na provincia de Burgos, Comunidá Autónoma de Castiella y Llión.
El nome de Zael procede del árabe Sāhil o Sāhel (ساحل), que significa 'arenal' o 'llechu de ríu de sable'[3] (tien por tanto la mesma etimoloxía que la rexón africana llamada Sahel).
Tien un área de 18,76 km² con una población de 114 habitantes (INE 2016) y una densidá de 6,88 hab/km².
Historia[editar | editar la fonte]
Na ribera del Arlanza estableciéronse delles comunidaes monacales ente les cualos destacaron Santa María de Retortillo y San Pedro de Valeránica. A principios del sieglu X, y al so amparu, la cla familiar de los Cafael establecer nun trupu encinar asitiáu na marxe derecha del Arlanza.
El llugar de Valzalamio foi propiedá de la familia condal castellana , yá que nel añu de 937, Muniadona de Lara, madre del Conde Fernán González, dona esti llugar al monesteriu de San Pedro de Cardeña.[4]
Zael nació hai más de 1000 años, nuna dómina na que los cristianos del norte intentaben repoblar zones más al sur, onde entraron los mozárabes. Zona que nun taba nin baxu dominiu musulman nin baxu dominiu cristianu. De la emigración de los mozárabes a la ribera del Arlanza nació Zael, versión castellana de Cafael.
Demografía[editar | editar la fonte]
| 1991 | 1996 | 2001 | 2004 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 168 | 156 | 135 | 129 |
Xeografía[editar | editar la fonte]
Zael ye un pequeñu pueblu de pocu más de 100 habitantes (114 a primeros d'añu según el INE) de la provincia de Burgos, na rivera del Arlanza.
Asitiáu a 42º 6' 35N de llargor y 3º 49'23O de llatitú y a unos 860 m d'altitú nel pandu castellanu. Tien un clima continental con iviernos bien llargos y fríos y branos curtios y calorosos. La media del mes más fríu ye de 2.5ºC y el del mes más calorosu de 19.5ºC. En cuánto a la pluviometría ye secu, con unos 540mm/m² al añu. Travesar el ríu Cubillo (afluente del ríu Arlanza y subafluente del ríu Pisuerga) que mientres el branu suel tar secu. Como ta nel pandu castellanu'l relieve ye planu.
Ye un pueblu dedicáu a l'agricultura, ganadería, viñeos, ceberes y xirasoles. El cultivu tan degradáu ye la principal causa de degradación de la tierra anque se repobló con pinos y chopos. Les zones de monte baxu, onde destaca El Retigal, ta poblada por carbayos, encines y caxigales.
Ye un pueblu que tuvo marcáu pol éxodu rural qu'hubo nos años 60 y 70 sobremanera a Madrid y al País Vascu. Hai un descensu acusáu de la población por cuenta de la baxa natalidá y al acusáu avieyamientu de la población. Anguaño destaca polos sos bodegues y merenderos.
La Ilesia[editar | editar la fonte]
L'interior[editar | editar la fonte]
La ilesia de Zael ye l'elementu más importante del pueblu, ye un templu de tres naves, ampliu y lluminosu y d'estilu góticu renacentista del sieglu XVI. Destaquen los sos columnes espodaes y les sos bóvedes estrellaes.
El retablu mayor (la nave central) realizáu por Andrés Bolado en 1787 sigue un estilu neoclásicu. Nel añu 1802 Pedro Ortiz dorar y asonsañó mármoles y xaspes. Más tarde, Andrés Romero trabayó nes talles de l'Asunción de María (nel áticu del retablu) y la de Santolaya de Mérida (nel centru). A la izquierda atópase San Sebastián y a la derecha atópase San Joaquín.
-
Altar iglesia Zael
Tamién resaltamos la pila bautismal, exemplar bien importante del románicu, que nel so interior tien forma de concha y nel so esterior d'una media naranxa. Na base representa un santu que se cree que ye San Pedro.
El retablu de los reis ye'l retablu más interesante. Ye d'estilu renacentista perbién acabáu. Ye un retablu de pequeñes dimensiones, encaxáu nel muriu y decoráu con una cenefa de piedra. Nel cuerpu inferior represéntense la presentación de Xesús nel templu, la misa de San Gregorio y a Santa Catalina.
Nel cuerpu del mediu atopa la escena d'Adoración de los Reis Magos y el Nacencia. Nel centru asítiase una talla de la Virxe col Neñu. Nel áticu representa l'Anunciación, una imaxe de Cristo Majestad y la presentación de la Virxe. Como orla, el retablu arrodiar d'imáxenes de santos.
Otros retablos que destaquen son el retablu del Santu Cristu que se remonta al añu 1740, d'estilu neoclásicu. Y otru retablu destacáu ye'l retablu de Nuesa Señora que data del añu 1773.
-
Esterior ilesia Zael
Portada[editar | editar la fonte]
Asitiada a lo cimero del pueblu. Lo que primero cautiva al visitante ye la portada, que tien un retablu de tres cuerpos. Atribúyese-y a Juan de Salas que la construyó nel sieglu XVI d'estilu renacentista, momentu nel que se reedificó y amplió tola ilesia.
Empobinada al sol del mediudía y tien un conxuntu de cabeces d'ánxeles, medallones ya iconos.
Nel primer cuerpu, la puerta d'accesu ta flanqueada por dos columnes y decorada con formosos ánxeles. A la izquierda atópase San Pedro y a la derecha atópase San Pablo, dambos en dos talos medallones.
Nel segundu cuerpu, sobre la puerta d'accesu atopa la patrona (Santolaya de Mérida) flanqueada de dos santes bien populares na antigüedá: Santa Catalina d'Alexandría (con una cabeza de rei y un llibru) y Santa Águeda (con una bandexa na que lleva los sos pechos).
Nel tímpanu atopamos un grupu escultóricu que representa la Piedá: la Virxe lleva nes sos manes al Cristu crucificáu. Coronamos la portada con un calvariu nel qu'apaez Xesús na cruz, a los sos pies tán María y San Juan y a los llaos los dos lladronos.
-
Portada ilesia Zael
Les Fiestes[editar | editar la fonte]
Fiesta de San Isidro Llabrador[editar | editar la fonte]
San Isidro Llabrador, qu'acueye esi nome d'un santu procedente d'una familia humilde, casáu con una llabradora tamién santa, María de la Cabeza Santa María de la Cabeza. Morrió en 1130 y considérase-y santu yá que 43 años dempués de la so muerte, el so cuerpu siguía intactu. Foi canonizáu nel añu 1622. Ye'l patrón de los llabradores y llabradores del mundu.
La patrona: Santolaya de Mérida[editar | editar la fonte]
Les fiestes d'esti pueblu celebren el 10 d'Avientu onde s'homenaxa a Santolaya de Mérida y a la Inmaculada. Celébrense'l 10 d'Avientu yá que ye'l día que morrió la santa.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Códigu INE 480
- ↑ José María Calvo Baeza, Nomes de llugar españoles d'orixe árabe, Madrid: Darek-Nyumba, 1990.
- ↑ Web municipal, Hestoria.
