Idioma protoxermánicu
 | |||
|---|---|---|---|
| Faláu en | Europa del Norte | ||
| Falantes | Llingua muerta dende ca. sieglu II e. C. | ||
| Familia | Indoeuropéu Xermánicu | ||
| Estatus oficial | |||
| Oficial en | Nengún país | ||
| Reguláu por | Nun ta reguláu | ||
| Códigos | |||
| ISO 639-1 | nengún | ||
| ISO 639-2 | gem
| ||
| ISO 639-3 | |||
.PNG) Mapa de la Edá del Fierro prerromana asociada col protoxermánicu, ca. 500 e. C.—50 e. C..
| |||
El protoxermánicu (o xermánicu común) ye l'ancestru común hipotéticu (protollingua) de toles llingües xermániques, qu'inclúin ente otres, l'inglés modernu, l'holandés y l'alemán. La llingua protogermánica nun ye direutamente confirmada por nengún testu pero foi reconstruyida per mediu de métodos comparativos. Namái s'atoparon unes poques inscripciones rúniques en Escandinavia dataes de ca. 200 e. C. que se piensen que representen una etapa del protonórdicu darréu posterior al protoxermánicu. Delles pallabres tomaes emprestaes del xermánicu tempranu qu'esistíen en llingües non xermániques vecines créese que fueron tomaes del protoxermánicu; un exemplu ye en finés y estoniu la pallabra kuningas "rei", que ye similar a la pallabra reconstruyida del protoxermánicu *kuningaz.
El protoxermánicu ye una llingua descendiente del protoindoeuropéu. Tenía solamente dos tiempos verbales (pasáu y presente), en comparanza colos seis o siete tiempos del griegu, llatín y sánscritu. Parte d'esta diferencia ye debida a la deflexión carauterizada pola perda de tiempos del presente nel protoindoeuropéu, por casu el pretéritu perfectu. Sicasí, munchos de los tiempos verbales d'otres llingües paecen ser innovaciones separaes en caúna d'elles.
Descripción llingüística
[editar | editar la fonte]Fonoloxía
[editar | editar la fonte]D. Ringe (1997) recueye'l siguiente inventariu consonánticu pal protoxermánicu:
Llabial Dental Alveolar Palatal Velar Llabiu-
velaroclusiva sorda *p *t *k *kʷ sonora *b *d *g *gʷ fricativa *f *s, *z *h *hʷ nasal *m *n sonorante *l *r *j *w
Tocantes a les vocales esistiríen cuatro vocales curtios /*i, *y, *a, *o/, cinco vocales llargues /*ī, *ē, *ā, *ō, *ū/ y dos vocales extralargas o trimoraicas /*ê, *ô/. La diferencia ente /*ē, *ê/ ye la mesma qu'ente lo qu'otru autores reconstrúin como /*ē1, *ē2/. Dellos autores trescriben /*h, *hʷ/ como /*x, *xʷ/, yá qu'en munches posiciones esos fonemes tendríen alófonos velares (más que glotales).
Evolución del protoxermánicu
[editar | editar la fonte]La evidencia arqueolóxica suxer que primero que la llingua estremar en cañes individuales, los pueblos xermánicos habitaben nel sur d'Escandinavia y a lo llargo de les sos mariñes, dende Holanda nel oeste, hasta'l ríu Vístula nel este, ca. 750 e. C.[1]
El protoxermánicu pertenez a la familia de llingües indoeuropees que se desenvolvió escontra'l final de la cultura neolítica de la Europa Occidental, incluyendo la cultura de los vasos d'embudu y la cultura de cerámiques cordaes nel sur d'Escandinavia y Xutlandia.[2]
Dalgunos suxeren que'l protoxermánicu evolucionó nel tiempu de manera relativamente aisllada. La so evidencia básase principalmente nel vocabulariu, onde afirmen qu'un terciu del vocabulariu básicu ye d'un orixe non indoeuropéu. Otros eruditos apuesten sobre esti aspeutu y suxirieron etimoloxíes del protoindoeuropéu a la mayoría de les pallabres cuestionaes.
El protoxermánicu toma la etapa de la llingua que constitúi l'antepasáu común más recién de les llingües xermániques, datáu como de la última metá del I mileniu e.C. Los dialeutos falaos mientres la Edá del Bronce nórdico, alredor del 2500–500 e. C., entá cuando nun tienen nengún descendiente atestiguáu con esceición de les llingües xermániques, llámase-yos "pre-protoxermánicos". El fechu de qu'un terciu del vocabulariu protoxermánicu tenga una etimoloxía indoeuropea ambigua nun ye estrañu pa una llingua de ca. 500 e. C.; n'otres cañes del indoeuropéu asocedió lo mesmo.
Pel añu 250 e. C., el protoxermánicu estremar en cinco grupos distintos de llingües xermániques (dos escontra l'oeste y norte y unu escontra l'este).[1]
Gramática
[editar | editar la fonte]El protoxermánicu yera una llingua flexiva como'l restu de llingües indoeuropees antigües atestiguaes. El nome y l'axetivu estremaben tres clases de númberu gramatical(singular, dual y plural) y trés xéneros gramaticales (masculín, femenín y neutru) y seis casos (nominativu, vocativu, acusativu, xenitivu, dativu-ablativu y instrumental).
El verbu incluyía dos voces (activa y pasiva), trés maneres (indicativu, suxuntivu, imperativu) y trés tiempos gramaticales (presente, pasáu y futuru).
Los pronomes personales reconstruyíos del protoxermánicu son:
| Singular | Dual | Plural | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1ª | 2ª | 3ª | 1ª | 2ª | 1ª | 2ª | 3ª | |||
| masc. | fem. | neut. | ||||||||
| Nominativu | *ik/*ek | *þū | *iz | *si | *ita | *wit | *jut | *wīz | *juwiz>*jūz | *ijoz |
| Acusativu | *mik | *þik | *ina | *ija | *ita | *unk | *inkw | *uns | *iz? | *ijoz |
| Dativu | *miz | *þiz | *imma | *izai | *imma | *unkiz | *inkwiz | *unsiz | *izwiz | |
| Xenitivu | *mīnaz | *þīna | *iz | *izos | *iz | *unkeraz | *inkweraz | *unseraz | *izweraz | |
Léxicu
[editar | editar la fonte]Una gran parte del léxicu del protoxermánicu deriva por evolución direuta del protoindoeuropéu. Xunto con esi léxicu direutamente heredáu esisten unos pocos préstamos d'otres llingües indoueuropeas non heredaos direutamente pol protoxermánicu. Ente estos préstamos son especialmente numberosos los préstamos del protocelta, como por casu: *rīk- 'rei', *īsarną 'fierro', *ambahtaz 'esclavu', *brunjōn- 'cota de malla', *lēkijaz (*lêkijaz?) 'médicu', *gīslaz 'rehén', *Rīnaz 'Rin' y *walhaz 'estranxeru' (que ye una adautación del nome de la tribu llamada polos romanos Volcae). El términu *rīk- ye identificable como préstamos celta por cuenta del so primer vocal, siendo cognáu del llatín, rēx, rēg- 'rei'; la vocal del protoxermánicu sería *ē si'l términu fuera heredáu direutamente del protoindoeuropéu. Sicasí, en protocelta esi soníu evolucionó a *ī. El mesmu argumentu aplicar al términu pa 'fierro' deriváu del protoindoeuropéu *ésH2r 'sangre'.
En comparanza colos préstamos celtes, los procedentes del llatín son abondo menos numberosos en protoxermánicu. Amás de *rūmōnīz < rōmānī 'romanos', atópense los préstamos *pundą < pondus 'llibra', *katilaz 'tetera' y una familia de pallabres a partir del raigañu *kaup- < caupō 'comerciante'. Estes pallabres amuesen que son claramente préstamos, yá que nun fueron afeutaes pola llei de Grimm. Amás ye bultable que toes estes pallabres tengan que ver col comerciu. Darréu, los préstamos llatinos fixéronse más frecuentes nes llingües xermániques más meridionales, especialmente en góticu y altu alemán antiguu.
Finalmente'l protoxermánicu exhibe amás unos pocos préstamos de llingües orientales. El bálico y l'eslavu paecen haber tomáu préstamos del protoxermánicu más qu'en sentíu inversu. Ente les pallabres comunes que nun podríen ser préstamos tán los términos pa 'once', 'dolce' y 'mil'. Un préstamu obviu del iraniu ye *paþaz 'camín', claramente tomáu dempués de que la llei de Grimm dexara d'actuar y de ende presenta *p- inicial. Otru exemplu ye'l términu pa 'trabayu' *wurstwą (inglés > work), que la so *-s- nun podría ser esplicable en términos de vocabulariu heredáu; de fechu reflexa'l soníu *š del protoiranio (comparar l'avéstico vərəštuua-). Otros dos términos emprestaos antes del final de la llei de Grimm son *hanapiz 'cannabis' (inglés > hemp) o *paidō 'capa', dambos tomaos de dalguna llingua oriental non especificada.
De siguío danse dellos términos reonstruidos comparaos colos sos descendientes atestiguaos en llingües xermániques antigües:
| PROTO- XERMÁNICU |
anglosaxón antiguu |
altu alemán antiguu |
antiguu nórdicu |
góticu | GLOSA |
|---|---|---|---|---|---|
| *hunhruz | hungor | hungar | hungr | hūhrus | 'fame' |
| *fanhaną *fanganaz |
fōn fangen |
fāhan gifangan |
fá fenginn |
fāhan fāhans |
'tomar, moteyase' 'tomáu, caputado' |
| *bringaną *branhtē |
bringan brōhte |
bringan brāhta |
briggan brāhta |
'traer' '[ella] trai' | |
| *sitjaną | sittan | sizzen | sitja | 'sentar[se]' | |
| *etaną | etan | yʒʒan | eta | 'comer' |
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ 1,0 1,1 «Germanic languages», Germanic languages, Chicago, IL, Estaos Xuníos: Encyclopædia Britannica, Inc., ISBN 0-85229-571-5
- ↑ The Penguin atlas of world history / Hermann Kinder y Werner Hilgemann; trad. por Ernest A. Menze. Harmondsworth: Penguin Books. ISBN 0-14-051054-0 1988 Volume 1. p.109.
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Ringe, Don (2006): From proto-indo-european to proto-germanic. Oxford (Reinu Xuníu): Oxford University Press, 2006. ISBN 978-0-19-928413-9.
| Control d'autoridaes |
|
|---|
Datos: Q669623