Luesia
 Luesia | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Aragón | ||||
| Provincia |  provincia de Zaragoza | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'Aragón | ||||
Alcalde de Luesia (es)  | Jaime Lacosta Aragües | ||||
| Nome oficial | Luesia (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
50619 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°22′11″N 1°01′24″W / 42.3697°N 1.0232°O | ||||
  Luesia Luesia (España) | |||||
| Superficie | 126.833107 km² | ||||
| Altitú | 810 m | ||||
| Llenda con |
Uncastillo, Lobera de Onsella (es) , Longás (es) , Biel (es) , Orés, Asín (es) , Ejea de los Caballeros y Biota (es)
| ||||
| Demografía | |||||
| Población |
335 hab. (2023) - 160 homes (2019) - 128 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0.03% de provincia de Zaragoza | ||||
| Densidá | 2,64 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| luesia.es | |||||
 | |||||
Luesia ye un conceyu y población d'España, de la Contorna de les Cinco Villes, perteneciente al partíu xudicial d'Ejea de los Caballeros al noroeste de la provincia de Zaragoza, comunidá autónoma d'Aragón, a 104 km de Zaragoza. Tien un área de 126,83km² con una población de 307 habitantes (INE 2014) y una densidá de 3,11 hab/km². El códigu postal ye 50619.
Dende'l puntu de vista eclesiásticu, forma parte de la diócesis de Jaca que, de la mesma, pertenez a l'archidiócesis de Pamplona.
Poles sos cercanía pasa'l ríu Arba de Luesia, una de les cañes del ríu Arba, que naz na Sierra de Santu Domingu, a que'l so pie allugar Luesia.
Toponimia
[editar | editar la fonte]El topónimu «Luesia» provién d'una llingua prerromana y preindoeuropea, y guarda rellación cola forma *LUSIA, emparentada posiblemente col lexema del vascu «lu-» 'tierra' o «lusa-» 'llargu'. Nun tien fundamentu científicu la etimoloxía popular que la fai baxar del nome de mujer «Luisa», que quixo establecer la lleenda etiolóxica d'una presunta bandolera asina llamada que fundaría la llocalidá nos montes onde presuntamente ella y los sos secuaces abellugar.[2] Na Edá Media se documenta en fontes árabes como Ḥiṣn Luwassa 'castiellu de Luesia' y en cristianes como Lusia (la más frecuente), Luesia, Lussia, Lusiam ya inclusive Luisa, magar esta postrera nun puede tomase como base de la falsa etimoloxía popular mentada.[3]
Xeografía
[editar | editar la fonte]El términu municipal de Luesia atiesta al norte colos de Llobera de Onsella y Longás, al este col de Biel, al sur colos d'Orés, Asín y Ejea de los Caballeros, y al oeste colos de Biota y Uncastillo.
Asitiada a cuerpu de la sierra de Santu Domingu, a veres del ríu Arba de Luesia, una de les cañes del ríu Arba, la parte sur del términu de la llocalidá tien un relieve más nidiu, ente qu'en la parte norte atopen les mayores altores del términu, yá en plena sierra de Santu Domingu. Son los altores de Puy Moné (1.303 m), Alto de Bañón (1.130 m) y Fayanás (1.128 m). La cuenca alta del valle del Arba de Luesia, na zona de la so nacencia, averar a los 1.500 m, que rematen nes Peñes de Santu Domingu, yá en términu de Longás, con 1.524 m d'altor.
Historia
[editar | editar la fonte]La presencia romana (Cercu de Plotius) ta documentada en delles árees (Cubilar de los Pelaires, Punta de Ballestán).[4]
Según indica Antonio Ubieto, la primer cita de Luesia na documentación histórica socede nun diploma del monesteriu de Leire fecháu'l 14 de febreru de 938, onde apaez cola forma «Lusia».[5] Sicasí, la llocalidá foi conquistada polos cristianos dalgunos años antes, sol reináu de Sancho Garcés I de Pamplona, ente 905 y 911.[6]
Nel sieglu X reforzóse'l castiellu y restauróse y amplió el monesteriu, asitiáu nes ruines del Corrolada del Calvo dende'l sieglu V.[7] Del añu 970 data un relieve prerrománicu que figura a un rei sosteniendo una cruz procesional (similar a la Cruz de la Victoria de los reis asturianos) de llargu astil, col que se pon al mandu del so mesnada nes batalles. Esta cruz ye la mesma de les monedes de la tradición pamplonesa y que pasó darréu a les monedes aragoneses y foi interpretada darréu (y equivocadamente) con una presunta heráldica de les Aresta na Cruz d'Íñigo Aresta (con Pedru IV d'Aragón) o de «arbor ad modum floris» (árbol a manera de flor, según Xaime I) y nel sieglu XV, como árbol de Sobrarbe.
Les campañes d'Almanzor de fines del sieglu X afectaron dafechu a Luesia. El monesteriu foi abandonáu y el castiellu sufrió graves daños. Con Sancho'l Mayor vuelven reconstruyise abadía y fortaleza en 1025-1030.[8]
En 1124, añu en qu'algama'l estatus de «villa»,[9] Alfonsu I d'Aragón el Batallador concede un fueru de repoblación al enclave, afita les sos llendes y preve la creación d'un burgu o barriu de repobladores fora de les muralles.[10] N'abril de 1154 el princeps d'Aragón Ramón Berenguer IV concede a los pobladores del burgu de San Esteban de Luesia el fueru de Jaca.[11]
Hasta'l 14 de febreru de 1247, reinando de Xaime I d'Aragón, Luesia foi siempres feudu de realengu; inclusive tres la so enayenadura del patrimoniu real nesa fecha pa dexar el llugar a Pedro Jiménez de Luesia, hubo delles recuperaciones de los reis d'Aragón de la villa pa integrar de nuevu les posesiones direutes del monarca, anque bona parte del restu de la Edá Media Luesia perteneció a distintos nobles, ente los que figuraron Pedro de Jérica nel sieglu XIV, y nel XV los Fernández de Heredia. N'este mesmu sieglu pasó a formar parte de les posesiones del arzobispu de Zaragoza. Hasta la desapaición de los señoríos xudiciales por Decretu de 1811 nes Cortes de Cádiz, Luesia perteneció a los arzobispos de Zaragoza. Dientro de l'alministración del Reinu d'Aragón formó parte, socesivamente, de la Sobrecullida de Tarazona (fines del sieglu XV), Sienda de Tarazona (nel sieglu XVII) y del Correximientu de les Cinco Villes ente l'añu 1711 y la creación de Conceyu propiu na primer metá del sieglu XIX. Dende la creación n'España de los partíos xudiciales, formó parte del de Sos del Rei Católicu, que depués s'integró nel d'Ejea de los Caballeros.[12]
Política llocal
[editar | editar la fonte]Últimos alcaldes de Luesia
[editar | editar la fonte]| Periodu | Alcalde | Partíu | |
|---|---|---|---|
| 1979-1983 | Antonio Fumanal Terraz[13] | Ind. | |
| 1983-1987 | |||
| 1987-1991 | |||
| 1991-1995 | |||
| 1995-1999 | Pedro Pablo Garcés Martínez | PSOE | |
| 1999-2003 | María Jesús Montañés Ojer | PP | |
| 2003-2007 | Pedro Pablo Garcés Martínez | PSOE | |
| 2007-2011 | Jaime Lacosta Aragüés[14] | PP | |
| 2011-2015 | |||
| 2015-2019 |
Resultaos eleutorales
[editar | editar la fonte]| Partíu | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | ||||
| PP | 3 | 3 | 3 | 4 | ||||
| PSOE | 4 | 3 | 3 | 2 | ||||
| CHA | - | 1 | ||||||
| PAR | 1 | 1 | ||||||
| Total | 7 | 7 | 7 | 7 | ||||
Demografía
[editar | editar la fonte]Dato demográficos de Luesia ente 1842 y 2011:[16]
| 1842 | 1877 | 1887 | 1897 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 947 | 1,584 | 1,555 | 1,614 | 1,573 | 1,702 | 1,715 | 1,790 | 1,503 | 1,438 | 1,221 | 801 | 574 | 462 | 413 | 377 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Gráfica d'evolución demográfica de Luesia ente 1842 y 2011 |
 |
|
Población de derechu según los censos de población del INE. |
Patrimoniu Arquiteutónicu
[editar | editar la fonte]- Castiellu (sieglos X a XI).
- Ilesia parroquial románica de San Salvador (sieglos XI a XIII).
- Ilesia románica de San Esteban, anguaño destinada a un Centru d'Interpretación del Románicu (sieglu XII), en siendo desafectada del cultu relixosu.
- Ermita de la Virxe del Puyal (sieglos XII a XVI).
- Cruz gótica de San Severo.
- Barriu Xudíu.
- Monesteriu prerrománicu de la Corrolada de Calvo. Atópase na sierra de Santu Domingu, al norte del cascu urbanu.
- Ermita prerrománica de Santoxenia.
- Ermita de la Virxe del Campu.
- Conceyu (sieglu XVII).
- Hospital medieval.
- Conxuntu urbanu medieval.
Fiestes
[editar | editar la fonte]- 8 de setiembre: Nacencia de la Virxe Virxe del Puyal.
- 26 d'avientu: San Esteban.
Ciudaes hermaniaes
[editar | editar la fonte]La ciudá ta hermanada coles llocalidaes de:
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Montaner, 1997, páxs. 5-6.
- ↑ Montaner, 1997, páx. 5.
- ↑ http://dare.ht.lu.se/places/39976.html
- ↑ Antonio Ubieto Arteta, Hestoria d'Aragón: Los pueblos y los despoblados, Zaragoza, Anubar, 1984-1986, 3 vols. (en vol. II, 1985, p. 802); apud Montaner, 1997, páx. 6.
- ↑ Montaner, 1997, páxs. 6-7.
- ↑ Montaner, 1997, páx. 7.
- ↑ Montaner, 1997, páx. 8.
- ↑ Montaner, 1997, páx. 24.
- ↑ Montaner, 1997, páxs. 9-12.
- ↑ Montaner, 1997, páx. 15.
- ↑ Montaner, 1997, páxs. 15-25.
- ↑ Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España). «Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de marzu de 2014. Consultáu'l 6 de marzu de 2014.
- ↑ «Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza». Heraldo.es. 14 de xunu de 2015. https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html.
- ↑ Gobierno d'Aragón. «Archivo Eleutoral d'Aragón». Consultáu'l 13 d'agostu de 2012.
- ↑ INE - Institutu Nacional d'Estadística d'España
Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Alberto Montaner, La hestoria de Luesia y les nueves armes de la villa, [Luesia (Zaragoza)], Conceyu de Luesia; Asociación Cultural «Fayanás», 1997.— DL Z2406-1997
Bibliografía adicional
[editar | editar la fonte]- Cabañeru Subiza, Bernabé y Fernando Galtier Martí, «Tuis exercitibus crux christi semper adsistat. El relieve real prerrománicu de Luesia» Archiváu 2022-11-11 en Wayback Machine, Artigrama, 1986, vol. 3, páxs. 11-28. ISSN 0213-1498
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Luesia.- Luesia nel Atles del antiguu Imperiu romanu, Corrolada de Calvo
- Ilesia románica de San Salvador (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Ilesia románica de San Esteban Archiváu 2008-10-06 en Wayback Machine
- Monesteriu prerrománicu, llamáu Corrolada de Calvo (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Luesia en comarca Cinco Villes
