Saltar al conteníu

Llingües goidéliques

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Llingües goidéliques
Distribución xeográfica Islles Britániques
Países Bandera del Reinu Xuníu Reinu Xuníu
 Irlanda
Filiación xenética

Indoeuropéu
  • Célticu
    • Célticu insular

      • Goidélico
Protollingua Antiguu irlandés
Subdivisiones Irlandés
Gaélicu escocés
Manésirlandés, manés y gaélicu escocés
Códigu Glottolog goid1240
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües goidélicas o gaéliques son una subfamilia de les llingües celtes que, baxando del protocelta, son una de les cañes de les llingües indoeuropees. Na subfamilia goidélica inclúyense'l irlandés, el gaélicu escocés y el manés. Otres llingües céltiques vives, tales como'l galés, el córnicu y el bretón nun son consideraes goidélicas.

Los idiomes goidélicos fueron históricamente parte d'un continuu llingüísticu faláu dende'l sur d'Irlanda al traviés de la Islla de Man hasta'l norte d'Escocia. Amiéstase-y -equivocadamente- el "Shelta", que ye un dialeutu productu d'un amiestu ente l'irlandés y l'inglés, con una sintaxis primariamente inglesa.

Una forma moderna d'esti grupu, conocida como irlandés modernu tempranu o gaélicu clásicu, foi utilizada como llinguaxe lliterariu n'Irlanda hasta'l sieglu XVII y n'Escocia hasta'l XVIII. Diferencies d'ortografía ente estos dos formes deber a reformes ortográfiques más recién, lo que dio como resultáu estandarizaciones pluricéntricas complexes.

La ortografía usada nel manés ta basada nel inglés y el galés y foi introducida en 1610 pol obispu galés John Phillips.

Clasificación

[editar | editar la fonte]

L'árbol de les llingües goidélicas ye'l siguiente:

El subgrupu d'idiomes goidélicos pertenez al grupu célticu insular. Otru subgrupu d'esa caña son les llingües britóniques, a les que pertenecen el galés, el córnicu y el bretón. Dambos subgrupos son insulares, yá que se falen principalmente nes islles britániques y comparten ciertes carauterístiques, tales como l'usu común de ciertes partícules verbales, l'orde de la frase (Verbu, Suxetu, Oxetu o Predicáu), etc.

Adicionalmente, la caña goidélica ye tamién clasificada como celta-Q, por cuenta de que'l soníu protocelta *kw foi orixinalmente reteníu nesta caña (a diferencia de la caña celta-P, na que rápido se tresformó nuna [p]) Más tarde, esi soníu tamién se tresformó nesta caña, perdiendo la so labiación y aportando a un simple [k]. El celtíberu retuvo coles mesmes el soníu *kw, asina que esi grupu puede ser consideráu igualmente como parte del grupu celta-Q; sicasí, esi llinguaxe nun ye goidélico, yá que nun ye insular. Con éses dellos autores consideren esta subdivisión como superficial y esplicable en términos de contactos esternos.

Sicasí, hai diferencies adicionales ente los dos subgrupos que faen conveniente la so retención a lo menos de manera provisional. Por casu, nel grupu goidélico los soníos *an, am tresformáronse a una é, vocal desnasalizada y con alargamiento antes d'un soníu fricativu. Asina, por casu, l'irlandés antiguu éc ("muerte"), écath ("anzuelu"), dét ("diente"), cét ("cien"), comparaos col galés angau, angad, dant y cant.

Descripción llingüística

[editar | editar la fonte]

celta-P y celta-Q

[editar | editar la fonte]

El siguiente cuadru compara delles formes léxiques en celta-P (galu-britónicu) y en celta-Q (goidélico):

Protocelta Galu-britónicu Goidélico GLOSA
Proto-P Galu Galés Bretón Proto-Q Irlandés Gaélicu
Escocés
Manés
*kwennos *pennos pennos pen penn *qenn ceann ceann kione 'cabeza'
*kwetwar- *petwar- petuarios pedwar pevar *qethair ceathair ceithir kiare 'cuatro'
*kwenkwy *pemp- pinpetos pump pemp *qwĩk cúig còig queig 'cinco'
*kweis *pwis pis pwy piv *qwiai
(ant. cia)
cò/cia quoi 'quién'

Comparanza léxica

[editar | editar la fonte]

Los numberales para distintes llingües goidlélicas son:[1]

GLOSA Irlandés
antiguu

Irlandés
Gaélicu
escocés
Manx PROTO-
GOIDÉLICO
'1' oēn -aon
in̪
-aon
ɯːn
nane
neːn
*oin-
'2' da
d̪o
dhà
ɣɑː
jees
ʤiːs
*dā
'3' trī trí
tʲɹʲi
trì
t̪ʰɾiː
tree
tʰɾiː
*trī
'4' cethair ceathair
cæhɪɹʲ
ceithir
ˈkʰʲehiɾʲ
kiare
kʲyːr
*ketʰair
(<*kʷetʰair)
'5' cōic cúig
kuɟ
còig
kʰoːkʲ
queig
kweg
*kʷĩkʷy
'6'
ʃe
sea
ʃia̯
shey
ʃyː
*sē(χ)
'7' secht seacht
ʃɑxt̪
seachd
ʃaxk
shiaght
ʃaːx
*seχt
'8' ocht -ocht
ʌxt̪
-ochd
ɔxk
-oght
ɑːx
*-oχt
'9' nonī naoi
n̪ˠi
naoi
n̪ˠɯːi
nuy
ninː/nei
*noi
'10' deich deich
dʲɛ
deich
ʧeç
jeih
ʤɛi
*deχ-
(<*dek-)

Referencies

[editar | editar la fonte]