Llingües goidéliques
Llingües goidéliques | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Islles Britániques | |
Países |
Reinu Xuníu Irlanda | |
Filiación xenética | • Goidélico | |
Protollingua | Antiguu irlandés | |
Subdivisiones |
Irlandés Gaélicu escocés Manésirlandés, manés y gaélicu escocés | |
Códigu Glottolog | goid1240 | |
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Les llingües goidélicas o gaéliques son una subfamilia de les llingües celtes que, baxando del protocelta, son una de les cañes de les llingües indoeuropees. Na subfamilia goidélica inclúyense'l irlandés, el gaélicu escocés y el manés. Otres llingües céltiques vives, tales como'l galés, el córnicu y el bretón nun son consideraes goidélicas.
Los idiomes goidélicos fueron históricamente parte d'un continuu llingüísticu faláu dende'l sur d'Irlanda al traviés de la Islla de Man hasta'l norte d'Escocia. Amiéstase-y -equivocadamente- el "Shelta", que ye un dialeutu productu d'un amiestu ente l'irlandés y l'inglés, con una sintaxis primariamente inglesa.
Una forma moderna d'esti grupu, conocida como irlandés modernu tempranu o gaélicu clásicu, foi utilizada como llinguaxe lliterariu n'Irlanda hasta'l sieglu XVII y n'Escocia hasta'l XVIII. Diferencies d'ortografía ente estos dos formes deber a reformes ortográfiques más recién, lo que dio como resultáu estandarizaciones pluricéntricas complexes.
La ortografía usada nel manés ta basada nel inglés y el galés y foi introducida en 1610 pol obispu galés John Phillips.
Clasificación
[editar | editar la fonte]L'árbol de les llingües goidélicas ye'l siguiente:
Historia
[editar | editar la fonte]El subgrupu d'idiomes goidélicos pertenez al grupu célticu insular. Otru subgrupu d'esa caña son les llingües britóniques, a les que pertenecen el galés, el córnicu y el bretón. Dambos subgrupos son insulares, yá que se falen principalmente nes islles britániques y comparten ciertes carauterístiques, tales como l'usu común de ciertes partícules verbales, l'orde de la frase (Verbu, Suxetu, Oxetu o Predicáu), etc.
Adicionalmente, la caña goidélica ye tamién clasificada como celta-Q, por cuenta de que'l soníu protocelta *kw foi orixinalmente reteníu nesta caña (a diferencia de la caña celta-P, na que rápido se tresformó nuna [p]) Más tarde, esi soníu tamién se tresformó nesta caña, perdiendo la so labiación y aportando a un simple [k]. El celtíberu retuvo coles mesmes el soníu *kw, asina que esi grupu puede ser consideráu igualmente como parte del grupu celta-Q; sicasí, esi llinguaxe nun ye goidélico, yá que nun ye insular. Con éses dellos autores consideren esta subdivisión como superficial y esplicable en términos de contactos esternos.
Sicasí, hai diferencies adicionales ente los dos subgrupos que faen conveniente la so retención a lo menos de manera provisional. Por casu, nel grupu goidélico los soníos *an, am tresformáronse a una é, vocal desnasalizada y con alargamiento antes d'un soníu fricativu. Asina, por casu, l'irlandés antiguu éc ("muerte"), écath ("anzuelu"), dét ("diente"), cét ("cien"), comparaos col galés angau, angad, dant y cant.
Descripción llingüística
[editar | editar la fonte]celta-P y celta-Q
[editar | editar la fonte]El siguiente cuadru compara delles formes léxiques en celta-P (galu-britónicu) y en celta-Q (goidélico):
Protocelta Galu-britónicu Goidélico GLOSA Proto-P Galu Galés Bretón Proto-Q Irlandés Gaélicu
EscocésManés *kwennos *pennos pennos pen penn *qenn ceann ceann kione 'cabeza' *kwetwar- *petwar- petuarios pedwar pevar *qethair ceathair ceithir kiare 'cuatro' *kwenkwy *pemp- pinpetos pump pemp *qwĩk cúig còig queig 'cinco' *kweis *pwis pis pwy piv *qwiai cé
(ant. cia)cò/cia quoi 'quién'
Comparanza léxica
[editar | editar la fonte]Los numberales para distintes llingües goidlélicas son:[1]
GLOSA Irlandés
antiguu
IrlandésGaélicu
escocésManx PROTO-
GOIDÉLICO'1' oēn -aon
in̪-aon
ɯːnnane
neːn*oin- '2' da dó
d̪odhà
ɣɑːjees
ʤiːs*dā '3' trī trí
tʲɹʲitrì
t̪ʰɾiːtree
tʰɾiː*trī '4' cethair ceathair
cæhɪɹʲceithir
ˈkʰʲehiɾʲkiare
kʲyːr*ketʰair
(<*kʷetʰair)'5' cōic cúig
kuɟcòig
kʰoːkʲqueig
kweg*kʷĩkʷy '6' sē sé
ʃesea
ʃia̯shey
ʃyː*sē(χ) '7' secht seacht
ʃɑxt̪seachd
ʃaxkshiaght
ʃaːx*seχt '8' ocht -ocht
ʌxt̪-ochd
ɔxk-oght
ɑːx*-oχt '9' nonī naoi
n̪ˠinaoi
n̪ˠɯːinuy
ninː/nei*noi '10' deich deich
dʲɛdeich
ʧeçjeih
ʤɛi*deχ-
(<*dek-)
Referencies
[editar | editar la fonte]