Idioma nivejí

Nivkh Нивхгу диф /ɳiɣvn duf/ (Sakh.) /mer nivx tif/
Faláu en	Rusia  Xapón
Falantes	200 (censu de 2010)
Familia	llingua aisllada incluyida por utilidá metodolóxica ente llingües paleosiberianas
Alfabetu	alfabetu cirílicu con variaciones. Escasu espardimientu escritu
Estatus oficial
Oficial en	nun axencia=
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	nengunu
ISO 639-2	nengunu
ISO 639-3	niv
Rexones alministratives con población Nivkh

Nivejí, Nivkh, Nivj, Nivji o Gilyak (referida na mesma llingua como Нивхгу диф, Nivjgu dif; o en xaponés: ニヴフ語/ギリヤーク語, nivufu-go/giriyāku-go) ye una llingua falada na rexón de Manchuria, na cuenca del ríu Amgun, afluente del ríu Amur. Tamién se fala a lo llargo de la zona de desaguada del propiu ríu Amur amás de la metá norte de la zona de la isla de Sajalín. 'Gilyak' ye l'apelativu manchú, los falantes d'esta llingua son conocíos como Nivjis o Nivkhs.

El Nivejí nun paez tar rellacionáu con nenguna otra llingua y ta por ello consideráu como llingua aisllada. Por conveniencia metodolóxica incluyir dientro de les llingües paleosiberianas. Munches pallabres de la llingua Nivejí tienen importante paecíu con pallabres d'otres llingües paleosiberianas como l'idioma ainu, el coreanu o les llingües altaiques. Magar ello nun s'atoparon correspondencies regulares nel planu de los soníos ente estes llingües polo que cualquier semeyanza léxica considérase frutu de la casualidá o del préstamu interlingüístico. Apocayá incluyóse la llingua Nivejí ente les clasificaes como llingües euroasiátiques na revesosa hipótesis de Joseph Greenberg. Pela so parte Michael Fortescue defendió la rellación de la llingua Nivkh coles llingües Mosan (salish; wakash, chimaku).

La población de la etnia Nivji permaneció razonablemente estable a lo llargo del pasáu sieglu con 4549 Nivjhs censaos en 1897 y 4673 en 1989. Sía que non el númberu de falantes nativos de Nivkh ente esi censu cayó d'un 100% a un 23,3% nesi periodu polo que queden aproximao un millar de falantes de Nivkhs como primer llingua.Por ello considerar como llingua en peligru d'estinción.

Gramática

La gramática de la llingua nivejí ye altamente sintética; igualmente desenvolvió un sistema de casos y otros marcadores gramaticales pero non xéneru gramatical.L'orde de pallabres básicu ye'l de suxetu Oxeto Verbu. El niveví ye carauterizada pol altu grau d'unión ente pallabres. Por casu, aquellos morfemes qu'espresen nociones de rellación espacial (preposiciones o posposiciones) incorporar al nome al que se refieren. Una pallabra puede ser la resultancia de la combinación de dellos raigaños, nomes, verbos y afixos pa espresar una idea concreta. La formación de cada pallabra ye relevante pal significáu de la frase.

Ortografía

А а	Б б	В в	Г г	Ӷ ӷ	Ғ ғ	Ӻ ӻ	Д д
Е е	Ё ё	Ж ж	З з	И и	Й й	К к	К' к'
Ӄ ӄ	Ӄ' ӄ'	Л л	М м	Н н	Ӈ ӈ	О о	П п
П' п'	Р р	Р̌ р̌	С с	Т т	Т' т'	У у	Ф ф
Х х	Ӽ ӽ	Ӿ ӿ	Ц ц	Ч ч	Ч' ч'	Ш ш	Щ щ
Ъ ъ	Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Fonoloxía

Consonantes

		Llabial	Alveolar	Palatal	Velar	Uvular	Glotal
Nasal		m	n	ɲ	ŋ
Oclusiva	aspirada	pʰ	tʰ	cʰ	kʰ	qʰ
	non aspirada	p	t	c	k	q
Fricativa	sorda	f	s		x	χ	h
	sonora	v	z		ɣ	ʁ
Vibrante	sorda		r̥
	sonora		r
Aproximante			l	j	w

Les fricatives llabiales tán sele articulaes, y describiéronse como billabiales [ɸ, β] y labiodentales [f, v]. Les paraes del cielu la boca puede tener dalgún grau de africación, como en [ʰ tʃ, tʃ].

L'idioma nivejí presenta un procesu d'alternanza de consonantes, nel cual la oclusiva qu'empecipia un morfema inicial, alterna con una fricatives o una vibrante:

	Aspirada ↔ sorda					Non aspirada ↔ sonora
pʰ || tʰ || cʰ || kʰ || qʰ || p || t || c || k || q
Continuante	f	r̥	s	x	χ	v	r	z	ɣ	ʁ

Esto asocede cuando un morfema ye precedíu por otru morfema dientro de la mesma frase (por casu, un prefixu o [Adxuntu sintácticu|adxuntu]]), nun siendo que'l morfema precedente termine nuna fricativa o una vibrante o una /l/ o una nasal.

• /pəɲx/ 'sopa'
• /pənraj vəɲx/ 'duck soup'
• /amsp vəɲx/ 'sopa de foca' (una clase específica)
• but: /cxəf pəɲx/ 'sopa d'osu'

Namái la posición inicial de morfema vese afeutada: otros grupos que terminen nuna oclusiva son posibles dientro d'un morfema (por casu, /utku/ "home").

En dalgunos Verbos transitivos, el procesu foi rexistráu aparentemente a la inversa, coles fricatives y vibrantes convirtiéndose n'oclusives, cola mesma distribución. Anque ésti haise espuestu como un procesu distintu, tamién foi esplicáu como un procesu igual no fundamental, cola forma citativa d'estos verbos conteniendo una oclusiva subxacente, apagada por cuenta de la presencia antigua d'un prefixu i- prefix el cual entá subsiste na forma citativa d'otros verbos, nos cualos causa l'alternanza consonántica regules. Les fricatives iniciales nos sustantivos nunca camuden.

Antes de les nasales o de la /l/, les oclusives ensin aspirar apuerten a sonores [b, d, ɟ, ɡ, ɢ]. Esto asocede tamién dientro d'un morfema, a diferencia de l'alternanza consonántica. El dialeutu Amur esanicia delles nasales a la fin de pallabra, lo que provoca que les oclusives sonores asocedan tamién de primeres de la pallabra.

Vocales

El sistema vocálicu del nivejí ye inusual, al puntu que Ian Maddieson llamar "defectuosu". En realidá, ye un sistema de rotación nel que se compensa un vacíu na rexón anterior media del espaciu vocal, col movimientu de les vocales alredor. La vocal / ɤ / odría considerase como un complementu del vacíu causáu pola falta d'una vocal central ordinaria.

El vocal anterior media esperada nun sistema de cinco vocales, que pudo esistir nel pasáu, convertir nun diptongu zarráu a mediu, ensin arredondiar, representáu na descripción Maddieson como / ɪy /.

	Anteriores	posteriores
		non arrondada	arrondada
Zarraes	ɪ		o
Medies	ɪy	ɤ	o
Abiertes	æ

Dialeutos

Rexistráronse cuatro dialeutos del nivejí:

1. Amur, nel continente #

Sajalín norte y occidental

1. Sajalín sur, de la rexón de Poronaisk
2. Sajalín oriental

Les diferencies fonolóxicu y léxicu ente'l dialeutu nivejí faláu na cuenca del Amur y los dialeutos sur y oriental de la Isla de Sajalín, que dellos llingüistes estremen dos llingües distintes. El dialeutu norte y occidental foi consideráu como l'entemediu ente los demás de Sajalín y el del Amur, en tanto'l del sur ye'l más estremáu del continental. Otros llingüistes han enfatizado nel altu grau de variabilidá d'usances ente tolos Nivjis, inclusive dientro de la mesma zona del Amur o en cada dialeutu de Sajalín, con una gran diversidá según l'aldega, la cla o inclusive cada falante individual.

Enllaces esternos

Wikimedia Incubator

Prueba Wikipedia n'Idioma nivejí na Incubadora de Wikimedia

• Mapa en Proel apaez nomada como Nivj.

• Datos: Q36464