Saltar al conteníu

Idioma achí

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Achí
'Achi' '
Faláu en Bandera de Guatemala Guatemala
Rexón Baxa Verapaz
Puestu Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia Llingües mayenses
   Quicheano-Mameano
    Quicheano Mayor
     Quicheano
      Quiché-Achí
       Achí
Dialeutos Cubulco y Rabinal
Alfabetu Alfabetu llatín
Estatus oficial
Oficial en Reconocíu, respetáu y promovíu (más non oficial) en Guatemala según la reforma al artículu 143 de la Constitución Guatemaliana[1]
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengunu
ISO 639-2 myn
ISO 639-3

El achí' ye un idioma mayense rellacionáu col idioma quiché (k'iché'), con nucleu orixinal nos conceyos de Cubulco, Rabinal, San Miguel, Salamá, San Jerónimo, parte de Granados y el Chol; tolos anteriores pertenecientes al departamentu guatemalianu de Baxa Verapaz.

Dialeutos

[editar | editar la fonte]

L'idioma achí tien dos sobresalientes dialeutos: Achí, Cubulco y Achí, Rabinal.

Achí, Cubulco

[editar | editar la fonte]

Dialeutu faláu en Cubulco, que tien los siguientes nomes alternativos:

  • Achi', Cubulco
  • Cubulco
  • Cubulco Achi
  • Kub'o:l
  • Kub'o:l Achi
  • Achi', Cubulco

Achí, Rabinal

[editar | editar la fonte]

Dialeutu faláu en Rabinal, que tien los siguientes nomes alternativos:

  • Achi', Rabinal
  • Chicaj Achi
  • Rabinal
  • Rab'ina:l
  • Rab'ina:l Achi
  • Rabinal Achi
  • Rabinal K'iche'
  • Rabinal Quiché
  • Salama Achi
  • S Jeronimo Achi
  • S Miguel Chicaj Achi

Alfabetu maya achí

[editar | editar la fonte]

Entiende los siguientes 30 fonemes:[2]

aa' a b' ch' ch ee y ii i j k k' l m n oo o p q q' r s t t' tz tz' o uu w x y (')

Vocabulariu

[editar | editar la fonte]

Cómo dicir "Hola":

  • [pa home] Xla, ta
  • [pa muyer] Xla, nan
  • Sa' ri o'anoom, taye


Cómo dicir "Bienveníu":

  • [entrando o llegando a persona de la mesma edá] Chatoku loq pajaa
  • [entrando o llegando a persona mayor] Chok uloq laa.
  • [bienveníu (a)] Utzilaj k'uneem

Cómo dicir "Bonos díes":

  • Utzilaj aniim

Cómo dicir "Bones tardes":

  • Utzilaj xe'ek q'iij

Cómo dicir "Adiós":

  • [dichu pa una persona saliendo] Kin eek
  • [dichu pa una persona saliendo] Kin eek naa.
  • Chawila awib

Cómo responder al anterior:

  • Maltyox, wila' awiib' chik

Cómo dicir "Gracies":

  • Maltyox chawe

Cómo dicir "¿Cuál ye'l to nome?":

  • Wach a bi, yet?
  • Sa' ri ab'i'?

Cómo dicir "Non":

  • N...taj

Cómo dicir "Te quiero":

  • K'ax katinna'o :*Kat

waaj

Númberos:

  • 1: Jun
  • 2: Ka'ib'/Queb'
  • 3: Oxib'
  • 4: Kajib'
  • 5: Wo'oob'/Jo'ob'
  • 6: waqib'
  • 7: wuqub'
  • 8: Wajxaqiib'
  • 9: B'elejeeb'
  • 10: Lajuj

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. «Proyeutu de Reformes a la Constitución Política» (castellanu). Base de Datos Políticos de les Amériques (Llunes 26 d'ochobre de 1998). Consultáu'l 6 de xunetu de 2007. La Consulta Popular realizóse'l 16 de mayu de 1999. Les Reformes Constitucionales nun fueron aprobaes pol pueblu.
  2. Guillermo Chen (Miércoles 27 d'avientu de 2006). «Pronunciando l'Alfabetu Maya Achí» (castellanu). Guatemala Solidarity Network. YouTube. Consultáu'l 6 de xunetu de 2007.

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]
Dialeutu Achí, Cubulco
Dialeutu Achí, Rabinal
Multimedia *

Pronunciando l'Alfabetu Maya Achí en YouTube. Read by Guillermo Chen de Fundación Nueva Esperanza. Design: Elote y.V. Production: Guatemala Solidarity Network