Contratu social

En filosofía política, ciencia política, socioloxía y teoría del Derechu, el contratu social ye un alcuerdu realizáu nel interior d'un grupu polos sos miembros, como por casu el que s'adquier nun Estáu con rellación a los sos derechos y deberes y los de los sos ciudadanos. Ye parte de la idea de que tolos miembros del grupu tán d'alcuerdu, por voluntá propia, col contratu social, en virtú de lo cual almiten la esistencia d'una autoridá, d'unes normes morales y de unes lleis a les que se someten. El pactu social ye una hipótesis esplicativa de l'autoridá política y del orde social.

El contratu social, como teoría política, esplica, ente otres coses, l'orixe y el propósitu del Estáu y de los derechos humanos. La esencia de la teoría (que la so formulación más conocida ye la propuesta por Jean-Jacques Rousseau) ye la siguiente: pa vivir en sociedá, los seres humanos alcuerden un contratu social implícitu que-yos da ciertos derechos en cuenta de abandonar la llibertá de la que dispondríen n'estáu de naturaleza. Siendo asina, los derechos y los deberes de los individuos constitúin les clauses del contratu social, en cuantes que el Estáu ye la entidá creada pa faer cumplir el contratu. De la mesma, los seres humanos pueden camudar los términos del contrato si asina lu deseyen; los derechos y los deberes nun son inmutables o naturales. Per otru llau, un mayor númberu de derechos implica mayores deberes, y menos derechos, menos deberes.

Historia

En La República, de Platón (alredor de los años 360 e.C. ), Glaucón suxer que la xusticia ye un pactu ente egoístes racionales, darréu Epicuro (341-279 e.C. ) diz nes sos reflexones sobre política que nun esiste una llei natural y que'l conceutu de xusticia surde nel momentu que los seres humanos, qu'antes vivíen na naturaleza de manera violenta y desconocíen el bien común, establecen un pactu social pa nun faese dañu mutuamente nin sufrilo surdiendo d'esta esperiencia'l conceutu de xusticia. Cicerón (106-43 e.C. ) asitia una teoría similar que la de La República de Platón a finales del periodu de la República Romana. El primer filósofu modernu qu'articuló una teoría contractualista detallada foi Thomas Hobbes (1588-1679), cola so opinión de que los homes, nel estáu de naturaleza, dexaben los sos derechos individuales a un soberanu fuerte en cuenta de proteición. John Locke (1632-1704) tamién plantegó una teoría contractual. A diferencia de Hobbes, Locke creía que cada persona faía un contratu coles demás pa un determináu tipu de gobiernu, pero cola posibilidá de modificar o inclusive d'abolilo.

Thomas Hobbes

Thomas Hobbes (1588—1679) escribió la so obra cume, Leviatán (1651), mientres un periodu de guerra civil n'Inglaterra. Nella alderica quién tien d'ocupar la soberanía (el rei o'l Parllamentu) y defínese la necesidá de crear un contratu social pa establecer la paz ente les persones.

Hobbes plantégase la figura del poder, por qué tien d'esistir y cómo hai de ser. La figura del contratu social ye clave pa responder a estes interrogantes. Pa Hobbes, si a lo último básicu y fundamental a lo que puede amenorgase la naturaleza humana ye a un instintu de caltenimientu, y si la naturaleza humana nun fai distinciones sociales y polítiques, los homes, por tanto, son iguales por naturaleza. La naturaleza humana ye un instintu de caltenimientu al que cada unu tien derechu, pero la consecuencia d'este ye un enfrentamientu ente les persones, esto ye, les guerres.

D'esta igualdá de capacidaes surde la igualdá na esperanza d'algamar los nuesos fines. Y, poro, si dos homes cualesquier deseyen un mesmu bien que nun puede ser gociáu por dambos, apuerten enemigos y nel so camín escontra'l fin (que ye principalmente'l so propiu caltenimientu, y dacuando solo'l so delectación) esfórciense mutuamente en destruyise o apoderase [...]. Ye por ello manifiestu que, mientres el tiempu en que los homes viven ensin un poder común que los obligue a toos al respetu, tán nesa condición que se llama guerra, y una guerra como de too home contra tou home.

Hobbes, Leviatán, capítulu XIII. Edición de C. Moya y A. Escotáu, Editora Nacional. Madrid, 1980.

Por tanto, yá que nun hai una norma que regule la convivencia ente los seres humanos, ye necesariu crear un orde artificial. Pa ello, naide puede quedase ensin nenguna partícula de llibertá, entendida esta como la posibilidá de faer lo que se quiera pa caltenese, pos se retornaría al orde natural.

El nuevu orde social ye un contratu pol cual los individuos arrenuncien a ser naturalmente llibres. Asina, el poder tien de ser absolutu pa evitar que los integrantes de la comunidá enfréntense, nun arrenuncien a la so llibertá natural y vuélvase a la naturaleza humana. Hobbes pretende crear unes condiciones qu'eviten esi enfrentamientu y que daquién mande a encomalo. Nel estáu de naturaleza nun hai normes qu'indiquen el bien y el mal, que sí esisten nel orde artificial, y p'establecer eses normes tien d'esistir una autoridá que dirima sobre lo que ta bien y lo que ta mal.

Lo que la razón diz qu'hai qu'omitir y lo que nun hai que faer ye la llei natural. Y la razón diz qu'hai que buscar la paz yá que ye necesaria, abandonando esa manera d'entamase nel estáu de naturaleza. Cuando toos tean dispuestos ten d'haber un pactu ente toos pa buscar esa paz. Al aceptar esi orde artificial qu'establez como necesariu la llei natural, hai una arrenunciu al derechu natural que marcaba la tradición cristiana. Pa Hobbes, el derechu natural ye equivalente a la llibertá total que cada home tien d'usar el so poder, mesmu del estáu de naturaleza, fechu que lleva finalmente a la guerra.

Y ye por consiguiente un preceptu, o regla xeneral de la razón, que tou home tuviera d'esforciase pola paz, na midida qu'espere llograla, y que cuando nun puede llograla, puede entós buscar y usar tola ayuda y les ventayes de la guerra, de que la so regla la primer caña contién la primera y fundamental llei de la naturaleza, que ye buscar la paz y siguila; la segunda, la suma del derechu natural, que ye defendenos por tolos medios que podamos. D'esta llei fundamental de naturaleza, pola que s'ordenar a los homes que s'esforcien pola paz, derívase una segunda llei: qu'un home tea dispuestu, cuando otros tamién lo tán tanto como él, a arrenunciar al so derechu a toa cosa en pro de la paz y defensa propia que considere necesaria, y conténtese con tanta llibertá contra otros homes como consentiría a otros homes contra él mesmu.

Hobbes, Leviatán, capítulu XIV. Edición de C. Moya y A. Escotáu, Editora Nacional. Madrid, 1980color

John Locke

John Locke (1632-1704) recueye la so visión del contratu social na so principal obra, Dos ensayos sobre'l gobiernu civil (1690). La idea de naturaleza humana en Locke ye cristiana: l'home ye una criatura de Dios, polo que l'home nun puede destruyir la so vida nin la de los demás homes pos nun-y pertenez, sinón que-y pertenez a Dios. L'home tien el derechu y el deber de caltener la so vida. Asina mesmu, l'home nun ye súbditu de nengún otru home, sinón que ye llibre.

Si la naturaleza humana lleva enserta'l derechu y el deber de caltener la so vida, ¿para qué fai falta una comunidá? Pa Locke puede dase que naide cumpliera esi derechu y esi deber, y en casu de conflictu nel so cumplimientu la naturaleza humana nun cunta cola esistencia d'una autoridá que la resolviera, polo que la comunidá trata de suplir eses faltes del estáu de naturaleza: la esistencia d'una autoridá que xulgue en casu de conflictu. Trátase pos de faer un contratu que funde un orde social o civil qu'atienda puramente a suplir eses faltes del estáu de naturaleza, esto ye, aplicar una xusticia o una autoridá que diga, en casu de choque ente dos individuos, qué se debe faer.

Poro, siempres que cierta cantidá d'homes xunir nuna sociedá, arrenunciando cada unu d'ellos al poder executivu que-yos da la llei natural en favor de la comunidá, ellí y namái ellí va haber una sociedá política o civil.

Locke, Segundu ensayo sobre'l gobiernu civil, en J.L., Dos ensayos sobre'l gobiernu civil. Traducción castellana de Espasa-Calpe. Madrid, 1991. Páxina 266color

El pactu social ye en sí bastante llindáu, tratándose de llograr l'establecimientu d'un xuez que dirima los discutinios que vienen de la mesma llei natural. Díctense unes normes que sían la continuidá de les lleis naturales y que van consistir na reconocencia de los fines de la naturaleza d'homes llibres ya iguales, a asegurar los derechos de la llibertá, la igualdá, la vida y la propiedá.

Namái una sociedá va ser civil o política cuando cada unu de los individuos arrenuncia al poder d'executar la llei natural. va executar la comunidá y los órganos de la comunidá. Nel estáu de naturaleza ye cada individuu quien xulga les lleis de la naturaleza. Na sociedá civil, otra manera, ye una autoridá, un xuez, quien les xulga y quien dictamina quién se saltó les lleis. Y esa autoridá hai de ser un parllamentu que represente al conxuntu (nun s'entienda parllamentu nel so sentíu modernu, sinón como un conxuntu de representantes de la comunidá). Como crítica principal a Hobbes, si hubiera un poder absoluto percima de la comunidá, pa Locke, realmente nun se saldría del estáu de naturaleza, pos na monarquía absoluta, al confundise los poderes, nun hai imparcialidá per parte d'ésti y nun hai manera d'apelar o recurrir la so sentencia, colo que la so esistencia ye incompatible cola esistencia d'una sociedá civil. Por que haya sociedá civil tien qu'haber un xuez separáu del poder executivu (al considerase tolos homes como iguales, entiéndese como'l poder d'executar de cada unu de los individuos, considerándose al monarca absolutu como otru executor más de poder) que seya imparcial al respective de los mitigantes.

De lo cual puede deducise que la monarquía absoluta, que dalgunos consideren como única forma de gobiernu posible, ye, ello ye qu'incompatible cola sociedá civil, y, por tanto, que nun ye una forma de gobiernu civil absolutu. El fin de la sociedá civil ye evitar y remediar los inconvenientes del estáu de naturaleza que se siguen precisamente cuando cada home ye xuez y parte nos sos propios asuntos, y esi remediu buscar na instauración d'una autoridá reconocida, a la que cualesquier pueda recurrir cuando sufre una inxuria, o se ve envueltu nuna disputa, y a la que tolos miembros de la sociedá tienen de respetar. Ellí onde esistan persones que nun disponen d'una autoridá a la qu'apelar por que decida en cualquier diferencia que pueda surdir ente ellos, atopamos inda nel estáu de naturaleza. Y eso ye, precisamente, lo qu'asocede con cualquier príncipe absolutu en rellación a aquellos que tán sol so dominiu.

Op. cit. (1991)color

De la mesma, Locke estrema ente dos procesos na formación del contratu social:

1º Contratu de la formación de la sociedá, onde se crea la comunidá que supera l'estáu de naturaleza;

2º Contratu de la formación del gobiernu, onde se crea la rellación ente gobernante y gobernáu.

Jean-Jacques Rousseau

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), nel so influyente tratáu El contratu social, publicáu en 1762, dibuxó una versión bien distinta de la teoría contractual. La teoría de Rousseau tien munchos puntos de mancomún cola tradición individualista de Locke, anque tamién s'estrema d'aquella en munchos aspeutos. El postuláu de Rousseau, que da nome a esta teoría, emplega'l llinguaxe xurídicu propiu de les rellaciones privaes ente los homes. Esti pensador, a partir de la so observación de la sociedá, constituyida nesi entós por mases sometíes al Rei, alderica avera del venceyu qu'esiste ente'l soberanu y los súbditos. "L'home nació llibre y, sicasí perdayures atópase encadenáu". Refuga que'l venceyu topar na fuercia o la sumisión, sinón qu'otra manera, los homes voluntariamente arrenuncien a un estáu de natural inocencia pa sometese a les regles de la sociedá, en cuenta de beneficios mayores inherentes al intercambiu social. Esti consentimientu voluntariu materialízase al traviés d'un contratu, "el contratu social" nesti casu.

Pa Rousseau, l'home primixeniu (el que taba nel Estáu de naturaleza) ye un ser ensin maldá, nel que predominen dos sentimientos básicos: el amor de sí, ye dicir l'instintu de autoprotección, y la piedá (repunancia pol sufrimientu ayenu), pero a midida que va creciendo la población van xuntándose grupos, esa unión crea falses necesidaes, pa cubrir l'home inventa l'agricultura y la ganadería, pero cuanto más tien l'home más desea, y ciertes persones atropen riqueces, éstos tarreciendo poles sos vides y poles sos riqueza por cuenta de les rocees creaes promueven un pactu, esti pactu va ser el primer códigu.

Neocontractualismo

John Rawls

John Rawls (1921-2002), nun influyente llibru tituláu Teoría de la xusticia, propunxo una teoría contractualista con reminiscencies kantianes según la cual, dende una hipotética posición orixinal, y dexando a un llau les sos capacidaes y preferencies individuales, seres racionales asitiaos so un velu d'ignorancia pondríense d'alcuerdu pa establecer unos principios xenerales de la xusticia.

Ver tamién

• Contractualismo
• Kant
• Rousseau
• Rawls
• Hobbes
• Locke

Enllaces esternos

• Avera del Contratu social y J. J. Rousseau.

• Datos: Q1326430