Villaralto
Esti artículu necesita wikificase. |
Villaralto | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Autonomía | Andalucía | ||
Provincia | provincia de Córdoba | ||
Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcalde de Villaralto (es) | Ángel Gómez Fernández | ||
Nome oficial | Villaralto (es)[1] | ||
Códigu postal |
14490 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 38°27′19″N 4°59′03″W / 38.4554°N 4.9842°O | ||
Superficie | 23 km² | ||
Altitú | 585 m | ||
Llenda con | Alcaracejos, Villanueva del Duque, Hinojosa del Duque, El Viso y Dos Torres | ||
Demografía | |||
Población |
1088 hab. (2023) - 569 homes (2019) - 562 muyeres (2019) | ||
Porcentaxe | 0% de provincia de Córdoba | ||
Densidá | 47,3 hab/km² | ||
Más información | |||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
Villaralto ye un conceyu español de la provincia de Córdoba, Andalucía. Nel añu 2016 cuntaba con 1.196 habitantes. La so estensión superficial ye de 24,07 km² y tien una densidá de 49,69 hab/km². Los sos coordenaes xeográfiques son 38º 27' N, 4º 59' O. Asítiase a una altitú de 585 metros y a 80 quilómetros de la capital de provincia, Córdoba.
Ta entendíu dientro del conxuntu de pueblos que componen la contorna de Los Pedroches, asitiáu nel corazón xeográficu de la mesma.
Villaralto cunta con un términu municipal con una estensión de 23 km², llendando colos términos d'El Viso, Hinojosa del Duque, Alcaracejos, Do Torres y Villanueva del Duque. El so edificiu más emblemáticu ye la parroquia de San Pedro Apóstol, con tres naves y torre del sieglu XVIII. La fiesta más conocida ye la romería de la Divina Pastora que se celebra a veres del Guadamatilla el primer domingu de mayu. La economía ta basada na ganadería, l'agricultura, delles industries y establecimientos varios.
Historia
[editar | editar la fonte]Prehistoria y Edá Antigua
[editar | editar la fonte]Nel términu municipal asitiáronse dellos poblaos prehistóricos, romanos, árabes y visigodos. Ente los xacimientos arqueolóxicos destaquen el Rincón de Berrocoso, asitiáu nel noroeste del términu, onde se topen los restos de lo que se supón foi un campamentu romanu o una calzada secundaria romana. Nesti llugar apaecieron abondoses lloses de cayuela, escories minerales, restos de vasíes y una moneda árabe de plata. El Ladrillar ye una mina antigua de plomu, debíu al afayu d'escories minerales de dichu metal. Na Llaguna del Prieto apaecieron trés ruedes de molín de radio en redol a 25 centímetros y que na actualidá caltener nel Conceyu. En Cerrocampo apaecieron escories minerales y restos de vasíes, d'un pobláu antiguu asociáu a una esplotación de cobre o plomu. Sicasí, el llugar más destacáu ye la llamada Casa de la Mora, asitiada al sureste del pueblu, na qu'esistió una villa romana, más tarde ocupada polos árabes, acomuñada a esplotaciones mineres. Nesti llugar los afayos fueron abondosos, teniéndose noticia de l'apaición de vasíes llenes de monedes de plata y gran cantidá de monedes romanes de cobre. Anguaño, hai gran cantidá de fragmentos de cerámica, texas romanes, escories minerales, etcétera. Inclusive hai restos d'una paré de cal y pedernal que tuvo de pertenecer a una construcción árabe. Esti llugar foi oxetu d'una visita oficial d'arqueólogos el dos de marzu de 1985. Tamién esisten en Villaralto gran cantidá de sarcófagos visigodos de granitu, con forma trapezoidal o antropomorfos, que fueron sacaos del so allugamientu orixinal y fueron usaos como piles pa dar de beber al ganáu. Por tanto la mayoría d'ellos tópense próximos a pozos, como los trés sarcófagos del Pozu de les Cadenes, el Pozu de los Cinco Piles, el Pozu de la Llaguna de la Torrica, y asina hasta un total d'unos 20, que polo xeneral tán foliaos. Tamién esisten sarcófagos infantiles, de los que se caltién unu que tamién recibe'l mesmu usu. Munchos d'ellos fueron sumiendo frutu del espoliu y del desinterés de caltenelos nes diverses reformes que fueron sufriendo los sos allugamientos.
Edá Media y Moderna
[editar | editar la fonte]La hestoria de Villaralto como población nel llugar nel que s'asitia anguaño ye muncho más posterior. El primer documentu que se refier a la villa de Villaralto ye del añu 1424 (cuntando entós con unos 3000 vecinos) na que Juan Ruiz de Santofimia vieno con enfotu d'incorporalo al Señoríu de Santa Eufemia, actu que nun tuvo ésitu. Villaralto surde nel sieglu XV como una aldega dependiente de Torremilano (actual Dos Torres), perteneciente a les Siete Villes de Los Pedroches entidá qu'arrexuntaba amás a Pozoblanco, Añora, Alcaracejos, Villanueva de Córdoba, Pedroche y Torrecampo, entidá so xurisdicción real na que'l términu de toes elles yera compartíu y gobernáu de forma comunal hasta la partición del términu nel sieglu XIX. En Villaralto instálense vecinos procedentes de dicha llocalidá p'atender de cerca pagos de viñes y ganaos. Según información censal emitida pol Obispáu de Córdoba en 1587, Villaralto cuntaba con 83 vecinos y una pila. Esta situación de Villaralto dependiente de Torremilano caltener hasta 1633. El 28 de xunetu de 1633, ye vendida pol rei Felipe IV a don Melchor Fernández Carreres, arcedianu de los Pedroches y canónigu de la Catedral de Córdoba (el cual tuvo que consiguir primeramente un certificáu de llimpieza de sangre). El preciu asignáu foi 1632000 maravedinos de plata. El 17 de setiembre de 1633 realízase'l primer censu d'habitantes de Villaralto de cara a la señalación del términu municipal qu'empezó a partir d'esti momentu, dando llugar a un grave y llargu contenciosu con Torremilano, contrariu a la independencia de Villaralto y bien ronciegu a dexar términu a esta nueva villa. A pesar de toles torgues, Melchor Fernández Carreres toma posesión de la Villa'l 15 de setiembre del mesmu añu, constituyendo asina una nueva entidá alministrativa, el Señoríu de Villaralto, que se va caltener hasta l'abolición de los señoríos xurisdiccionales en 1837. Torremilano dirixe una carta a los Reis d'España alegando que nun hai llugar d'independizar Villaralto de Torremilano, y muncho menos d'asigna-y términu de les Siete Villes yá que según ésta, el términu asignáu entraba dientro de la devesa de Peña Alta (tierres comunales de les Siete Villes). El 20 d'avientu de 1638, los xueces fallen a favor de Villaralto en que les sos cartes reconocer la independencia de Villaralto y asígnase-y términu propiu de forma definitiva según encamentar al señor de Villaralto al pagu de la venta de dicha población. En 1771, el pueblu de Villaralto recibe cartes de Facienda nes que-y encamienten al pagu de los impuestos que-y correspuenden como villa independiente per vegada primera que xuben a 1770 maravedinos. A pesar del enfrentamientu con Torremilano, dambos pueblu caltuvieron comunicación, como atestigüen diversos documentos de temática diversa: multes, impuestos, comunicaos, etc. Inclusive Villaralto, na repartida de los bienes producíos peles tierres comunales de les Siete Villes, recibía parte d'ellos, entá nun siendo villa comuñera. Esto agafa a Torremilano que de cutio denuncia a Villaralto por usar los Bienes de Propios de Los Sietes Villes (estenses deveses como Navas del Emperador o la devesa de la Jara) pa esplotación ganadera y, sobremanera, poles llendes del términu municipal de Villaralto, colos que Torremilano nun taba conforme. Estes disputes siguen mientres tol sieglu XVIII. Con al respective de la cuestión económica, en 1752 Villaralto cuntaba con 5 telares y dos fábriques, una de bayetes y otra de paños.
Edá Contemporánea
[editar | editar la fonte]En 1812, esta población cunta con 179 cabeces de ganáu vacuno, 156 de gocha, 555 de caprino y 148 mulares ente otros. Tien 259 fanegas de primera calidá pa los cultivos, de segunda 631 y cuenta con 186 cases. Nel añu 1876, Villaralto cuntaba con 1853 vecinos. Esisten numberoses llagunes por cuenta de la destrucción de les fontes pa conocer la hestoria d'esta villa na Guerra Civil española. La información referente al franquismu y la democracia, sicasí, sí se caltién.
Patrimoniu artísticu y monumental
[editar | editar la fonte]Parroquia de San Pedro
[editar | editar la fonte]Data de la dómina fundacional (sieglu XV) de la que se caltién la fachada esterior, con arcos decoraos fechos de granitu. Les múltiples reformes aumentaron la superficie ocupada pol templu, pasando d'una nave a trés, siendo los dos llaterales más pequeñes a manera de capiyes cubiertes con cúpules una d'elles. Como patrimoniu pictóricu y escultóricu cabo destacar la talla d'olivar policromada de la Divina Pastora, del sieglu XVIII, un cuadru de Sebastián de Llano Valdés del sieglu XVII d'estilu barrocu, que representa a san Pablo ermitañu, la imaxe de la Patrona, la Virxe del Bon Sucesu, que sustitúi a otra talla antigua destruyida mientres la Guerra Civil y el retablu barrocu nel que s'atopa esta imaxe. Esti retablu vien de la ilesia cordobesa de San Basilio, yá que tres la Guerra Civil l'archivu, les imáxenes, los oxetos de cultu ya inclusive les campanes fueron destruyíos o expoliados polo que foi precisu traer oxetos d'otros llugares. Sicasí, la torre parroquial ye un elementu destacáu de la ilesia, constituyendo unu de los símbolos de Villaralto. Con un altor d'aproximao 17 metros, consta d'un fuste prismáticu de granitu, cuerpu de campanes con cuatro arcos de mediu puntu, anque solu dos llevar. Sobre esti asítiense un remate octogonal (que contién el reló) arrodiáu de cuatro adornos de granitu con forma curva remataos en punta. La torre conclúi con un remate cónicu. Data de mediaos del sieglu XVIII, anque foi restaurada en 1992, que los sos trabayos consistieron na eliminación d'arreglos de lladriyu y restitución del granitu orixinal, sustitución del reló, afitamientu de la estructura, refundición de les campanes y la so electrificación, llimpieza del esterior y l'interior y reposición d'ornamientos.
Otru patrimoniu
[editar | editar la fonte]Los otros edificios relixosos de Villaralto son la ermita de santa Rita, de planta cuadrada y construyida en 1900 y la ermita del Cristu de les Congoxes d'estructura similar.
Tradiciones y fiestes
[editar | editar la fonte]Les tradiciones en Villaralto amosar en toles dómines del añu. En Selmana Santa tien llugar diverses procesiones, como la de les hermandaes del Sepulcru, de les Congoxes y de la “Borriquita”. Sicasí, la fiesta más carauterística d'esti pueblu ye la Romería de la Divina Pastora, que se celebra'l primer domingu de mayu a veres del ríu Guadamatilla. La Virxe va acompañada a esta paraxa con guapos xarrés fechos de diversos materiales y bien orixinales. Les muyeres van afatiaes col traxe típicu de pastora. Otres tradiciones son la matanza y los “judas” que se celebren el Domingu de Resurreición na que los mozos destrúin monigotes que representen a Judas Iscariote fabricaos polos vecinos, quien los colgar de los sos balcones. Les cases típiques de Villaralto carauterizar por prevalecer la funcionalidad a la estética, con dinteles de granitu y cortes y cochiqueras pa guardar los animales. Un exemplu magníficamente calteníu ye'l Muséu del Pastor, abiertu va unos años y nel que s'amuesen les maneres de vida de los pastores nes sos diverses sales que respuenden a la estructura de la casa típica villaraltera.
Economía
[editar | editar la fonte]La economía de Villaralto sofítase principalmente nel sector primariu, cuntando con finques d'esplotación agru-ganadera. Los cultivos más estendíos son de cebera: trigu y cebada. Dase tamién el cultivu de la olivar y el llogru de productos derivaos del encinar. La ganadería principal ye d'ovín y vacunu y el so comercialización ye llevada a cabu na so mayor parte, pola empresa COVAP, allugada en Pozoblanco. La industria apenes tien incidencia nel global de la economía y tan solo cabo destacar la presencia de dellos talleres de carpintería metálica, carpintería de madera, tratamientu del mármol y sobremanera la fabricación de contenedores pa reciclaje de materiales "Tegui Medioambiental S.L." , cuntando amás con otra sede na provincia de Toledo. Esiste una empresa de producción de güevos ecolóxicos , según una quesería. El sector terciariu, l'actividá comercial, apigurar en pequeños comercios nel centru de la población, tiendes d'ultramarinos, ropa, calzáu y material de ferretería pa cubrir les necesidaes básiques de los habitantes. Nun falta nel pueblu llugares d'ociu y restauración, chigres con solera, cafeteríes y dalgún pub. Ye recomendable pasase por dalgún d'ellos pa tastiar el deliciosu gochucu o'l bacaláu fritu.
Villaralto nel Cine
[editar | editar la fonte]Villaralto nomar en delles ocasiones na película empobinada en 1992 por José Luis Cuerda "La Marrana", protagonizada por Alfredo Landa y Antonio Resines ente otros.
Alministración y gobiernu llocal
[editar | editar la fonte]Dende la celebración, en 1979, de les primeres eleiciones municipales, tres l'aprobación de la Constitución Española de 1978, estes fueron les persones qu'ostentaron l'alcaldía:
Mandatu | Nome del alcalde | Grupu |
---|---|---|
1979-1983 | Juan Jesús Gómez Moreno | PSOE |
1983-1987 | Juan Jesús Gómez Moreno | PSOE |
1987-1991 | Juan Jesús Gómez Moreno | PSOE |
1991-1995 | Manuel Gómez Gómez | IX |
1995-1999 | Manuel Gómez Gómez | IX |
1999-2003 | Manuel Gómez Gómez | IX |
2003-2007 | Manuel Gómez Gómez | IX |
2007-2011 | Manuel Gómez Gómez | IX |
2011-2015 | Manuel Gómez Gómez (Hasta'l 4 d'ochobre de 2012, por fallecimientu)[2] Ángel Gómez Fernández |
IX |
2015-nel cargu | Ángel Gómez Fernández | IX |
Esta ye la composición actual del plenu municipal:
Partíu políticu | 2015 | ||
---|---|---|---|
% | Conceyales | ||
Izquierda Xunida | 60,73 | 6 | |
Partíu Socialista | 32,74 | 3 |
Demografía
[editar | editar la fonte]Númberu d'habitantes nos últimos diez años.
1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1,597 | 1,559 | 1,533 | 1,526 | 1,510 | 1,484 | 1,458 | 1,425 | 1,385 | 1,350 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: INE [Consultar]) |
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Diariu Córdoba (ed.): «Fina Manuel Gómez, alcalde del conceyu» (5 d'ochobre de 2012). Consultáu'l 24 de setiembre de 2017.
- ↑ «Resultáu Eleiciones Municipales en Villaralto». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-09-24. Consultáu'l 24 de setiembre de 2017.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]- Villaralto - Sistema d'Información Multiterritorial d'Andalucía