Todi

Todi
Alministración
País	Italia
Rexón	Umbría
Provincia	Provincia de Perusa
Tipu d'entidá	comuña d'Italia
Nome oficial	Todi (it)
Nome llocal	Todi (it)
Códigu postal	06059
Xeografía
Coordenaes	42°47′00″N 12°25′00″E / 42.7833°N 12.4167°E
	Todi Todi (Italia)
Superficie	222.86 km²
Altitú	410 m
Llenda con	Acquasparta, Avigliano Umbro, Fratta Todina (es) , Gualdo Cattaneo (es) , Marsciano (es) , Massa Martana (es) , Monte Castello di Vibio (es) , Montecchio, San Venanzo, Baschi, Collazzone (es) y Orvieto (es)
Demografía
Población	15 682 hab. (1r xineru 2023)
Porcentaxe	2.38% de Provincia de Perusa; 1.78% de Umbría; 0.03% de Italia
Densidá	70,37 hab/km²
Más información
Prefixu telefónicu	075
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar); UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Dreux y Melsungen
	comune.todi.pg.it

Todi ye una ciudá y conceyu de 15 682 habitantes (1 xineru 2023)^[1] de la provincia de Perugia.

Atópase a lo cimero d'una llomba, que la so cume supera por pocu los cuatrocientos metros, que s'alza sobre'l valle mediu del Tíber.

El territoriu municipal, unu de los más vastos de la rexón d'Aveséu, ta na so mayor parte compuestu per llombes y una miríada de pequeños nucleos. Los centros principales, amás de la ciudá de Todi, son Pantalla y la zona de Ponterio-Pian di Porto, qu'entiende tamién la zona industrial de la ciudá.

Todi forma parte de:

Historia[editar | editar la fonte]

Ciudá etrusca, fundada ente los sieglos VIII y VII e. C. polos umbrios col nome de Tutere, que significa ciudá de les llendes. Desenvolvióse particularmente ente'l sieglu V y el IV e. C. cuando, nel 340 e. C., convertir en romana adquiriendo darréu'l nome de Colonia Julia Fida Tuder (sieglu I e. C.), col derechu a acuñar moneda propia. Cuando foi adscrita a la tribu Clustumina fueron edificaos los meyores y más bellos palacios romanos.

Mientres l'Alta Edá Media, Todi entró en decadencia, sabiéndose pocu sobre esti periodu. Foi una comuña llibre y depués señoría colos Atti, antes d'entrar a formar parte de los Estaos de la Ilesia. Nel sieglu XII la ciudá conoció una nueva espansión urbanística, estendiéndose dende'l Castello d'Alviano, al sur, al Pianu dell'Ammeto xunto a Marsciano, al norte, dende la sincrinale de los monti Martani al este a la Gole del Forello, sobre'l Tíber, al oeste.

En 1244, los trés burgos creaos poles clases artesanales fueron arrodiaos por un muriu de cerca de 4 quilómetros de llargu, con puertes y bastiones entá íntegros. En 1367 convertir en comuña autónoma, pa entrar a formar parte de los Estaos de la Ilesia, y empezó la so decadencia pasando d'un señor a otru, ente ellos los Malatesta y Francesco Sforza).

Monumentos y llugares d'interés[editar | editar la fonte]

Todi ta arrodiáu per trés muralles más o menos completes: la más esterior ye medieval, la del mediu ye romana, y la más interior ye reconocible como parcialmente etrusca.

Piazza del Popolo
Duomo o «cattedrale di Santa Maria Assunta» (sieglu XI). Ye d'estilu góticu y dizse construyíu sobre una antigua edificación romana, probablemente un templu dedicáu a Apolo (equí atopóse una antigua estatua de bronce de Marte[1], güei nos Museos Vaticanos). La ilesia actual foi casi totalmente reconstruyida dempués d'un fueu en 1190. La principal traza de la so fachada rectangular ye'l gran rosetón central, añadíu en 1513. Del mesmu periodu ye la puerta de madera de la entrada, obra d'Antonio Bencivenni de Mercatello, del que güei namái queden los cuatro paneles cimeros. La parte posterior de la fachada ta ocupada por un xigantescu Pintura al frescu frescu de Ferraù da Faenza representando El xuiciu universal, encargu del cardenal Angelo Cesi, nel que puede estremase la influencia de Michelangelo. El coru inclúi l'altar góticu y un magníficu zarru de madera (1521) de dos plantes. Hai un muséu na so cripta.

Ilesia de San Fortunato. Ye un templu paleocristianu (sieglu VII) del que queden dos lleones esculpíos nel portal d'entrada. En 1292 los franciscanos empezaron a edificar un nuevu templu góticu, obres que cesaron mientres la plaga de 1348, acabándose la parte inferior de la fachada na segunda metá del sieglu XV. Nel so cripta hai una tumba de cuatro santos, ente ellos San Cassiano), según la tumba de Jacopone da Todi. Otra obra d'arte destacao ye una Virxe con Neñu obra de Masolino da Panicale.

Templu de Santa María de la Consolación, una ilesia renacentista que ye la principal de Todi, y atópase fora de los murios, nuna de les fasteres de la llomba. Empezar nel añu 1508 y de cutiu atribuyóse, ensin abondu fundamentu, a Bramante. Tien planta de cruz griega: tres ábsides son poligonales y el del norte ye semicircular. Arquiteutos que trabayaron nella fueron Cola da Caprarola, Antonio da Sangallo el Mozu, Baldassarre Peruzzi, Galeazzo Alessi, Michele Sanmicheli, Vignola y Ippolito Scalza. La ilesia inaugurar en 1607.

Palazzo dei Priori. El palaciu del prior atopar nel llau meridional de la Piazza del Popolo. Empezar en 1293 y más tarde amplióse como sede del podestà, el priores y los gobernadores papales.

Los palacios del Capitano y del Popolo, que s'atopen xuníos. Na última planta de los palacios atopa'l Muséu de Todi, reordenáu y reabiertu al públicu nel añu 1997.

El «Palazzo del Popolo» (Palaciu del Pueblu) ye una construcción góticu lombarda que yá esistía nel añu 1213, y ye unu de los palacios comunales más antiguos d'Italia. Abarca dos grandes sales: la Sala Grande Inferiore», o «Sala delle Pietre», y la Sala Grande Superiore», qu'alluga la Pinacoteca comunal.

El «Palazzo del Capitano» (Palaciu del Capitán), n'estilu góticu italianu, alzóse alredor del añu y foi llamáu Nuevu Palaciu Comunal, pa estremalo del anterior. Atopar a dos niveles distintos: la primer planta alluga la Sala de Xusticia (anguaño, sede del Conseyu Comunal), coles oficines del xuez na inferior. La segunda ta anguaño ocupáu pol Muséu de la Ciudá, con afayos y restos de la historia de Todi. Inclúi una siella de montar usada por Anita Garibaldi. Delles sales tienen pintures al frescu con hestories de la ciudá y semeyes de los sos homes más pernomaos.

Marte de Todi, bella estatua etrusca, que data del sieglu V e. C. y que foi afayada en 1835, soterrada xunto a los murios del Conventu de Montesanto, bien próximu a la ciudá.

Evolución demográfica[editar | editar la fonte]

Gráfica d'evolución demográfica de Todi ente 1861 y 2001

Fonte ISTAT - ellaboración gráfica de Wikipedia

Personalidaes rellacionaes con Todi[editar | editar la fonte]

El papa Martín I (649-655);
El poeta y beatu Jacopone da Todi (h. 1230 - 1306)
La beata Esperanza de Jesús (1893-1983)

Frazioni[editar | editar la fonte]

Los principales barrios o nucleos de población son:

Asproli, Cacciano, Camerata, Canonica, Casemasce, Cecanibbi, Chioano, Collevalenza, Cordigliano, Duesanti, Ficareto, Fiore, Frontignano, Ilci, Izzalini, Loreto, Lorgnano, Montemolino, Montenero, Monticello, Pantalla, Pesciano, Petroro, Pian di Porto, Pian di San Martino, Pontecuti, Ponterio, Ponterio Stazione, Porchiano, Quadro, Ripaioli, Romazzano, Rosceto, San Damiano, Spagliagrano, Torrececcona, Torregentile, Vasciano.