Francés antiguu
Francés antiguu 'Franceis, roman' | |
---|---|
Faláu en | Francia medieval |
Familia | Indoeuropéu Itálicu |
Estatus oficial | |
Oficial en | Nengún país |
Reguláu por | Nun ta reguláu |
Códigos | |
ISO 639-1 | nengún |
ISO 639-2 | fro
|
ISO 639-3 | fro
|
El francés antiguu o francés medieval entiende un conxuntu de variedaes romances del grupu d'oïl falaes aproximao na metá norte del territoriu francés actual y pola nobleza normanda, dende'l sieglu IX hasta'l XIV.
Oríxenes y descendencia
[editar | editar la fonte]Provién del romance, forma de llatín vulgar presente en tola Romania. Ye siguíu históricamente pol francés mediu. Estes distinciones temporales de la edá de la llingua fueron, sicasí, definíes de forma relativamente arbitraria y recién polos llingüistes. Dende'l puntu de vista de los llocutores, la evolución foi escasa por cuenta de que'l llatín evolucionó al francés de forma continua y progresiva ensin que se perciba una corte ente distintos estaos de la evolución anque l'alteración na pronunciación pudiera ser el fechu de l'aportación de los non romanos, nesti casu celtes y xermanos.
El francés antiguu ye l'ancestru del francés faláu anguaño. L'apaición d'una llingua única nel territoriu francés ye sicasí bien tardida y ye la unión de delles llingües d'oïl antigües lo que constitúi la llingua actual.
Por casu, envalórase que na viéspora de la Revolución Francesa, los trés cuartes partes de la población francesa falaben una llingua distinta del francés.
Importancia del francés na historia llingüística
[editar | editar la fonte]Llingua de cultura y de lliteratura, ta bien atestiguáu y puede constituyise la so hestoria con una gran precisión (tantu léxica, morfolóxica, fonética y sintácticamente). La serie d'evoluciones fonétiques que conducieron d'esta llingua a la so variedá moderna son conocíes con abondu detalle por una cadena fonética del llatín al francés prevista sieglu per sieglu. L'estudiu del francés y de la so historia nun puedo resalvar el francés antiguu. Del restu, esta asignatura, según el so aspeutu fonéticu históricu, ye obligatoria para cAPAR de lletres modernos, amestada a les lletres clásiques y a la gramática, concursu que se pasa en Francia pa enseñar la llingua y la lliteratura franceses.
Variaciones dialeutales y llingua lliteraria
[editar | editar la fonte]El francés antiguu ye "una caña" del llatín, llingua de la que nacen munches otres, por casu l'italianu modernu o l'español modernu. Por ello, esisten numberoses pallabres asemeyaes: por casu, el verbu amar ye amara tantu en llatín como n'italianu y aimer en francés actual.
La variación de la ortografía según les rexones fai que si dos testos de distintes rexones son comparaos, por casu del estremu oeste y del estremu este de Francia, esistiría una gran diferencia d'ortografía lo mesmo que de pronunciación. A lo llargo del tiempu, el francés antiguu desenvolvióse hasta convertise nel francés modernu. Como nun había una llingua lliteraria definida, escribíase tal que sonaba.
Evolución y estaos de la llingua
[editar | editar la fonte]Al respective de les mutaciones de la llingua anteriores a la dómina del francés antiguu, vease l'artículu sobre les llingües romániques.
Fonoloxía
[editar | editar la fonte]Utilizóse equí pa describir les carauterístiques fonolóxiques de los nomes el sistema de Bourciez, o alfabetu de los romanistas, de cutiu utilizáu nes descripciones fonolóxiques de la evolución del francés. Consúltese Sistema de Bourciez pa una descripción d'esti sistema y una tabla de correspondencies col AFI.
Sistema vocálicu
[editar | editar la fonte]El llatín clásicu utilizaba diez fonemes vocálicos distintos, distribuyíos en cinco vocales curtios (escrites ă, ĕ, ĭ, ŏ, ŭ, representando /a, ɛ, ɪ, ɔ, ʊ/) y los sos cinco equivalentes llargues (ā, ē, ī, ō, ū, representando /aː, yː, iː, oː, oː/). N'efeutu, en llatín, el llargor del soníu ye fonolóxica, esto ye, pertinente: dos pallabres pueden tener como sola diferencia'l llargor d'una de los sos vocales (vĕnit [ˈwɛnɪt] « vien » ye distintu de vēnit [ˈweːnɪt] « vieno »). Unu de los mayores cambeos na evolución del llatín al francés ye la desapaición progresiva de les oposiciones de llargor en favor de les distinciones de timbre. La oposición de timbre ente dos vocales convertir nel criteriu de diferenciación. Esti cambéu vocálicu tuvo llugar ente los sieglos II y IV. La mayor parte de la evolución ye común en munches llingües romances.
El cambéu vocálicu preséntase como sigue:
- ē [yː] pasa a ẹ [y] nel sieglu II
- ĕ [ɛ] sigui como ę [ɛ] cuando ta acentuada (vocal tónica), si non (siendo átona) convertir en ẹ [y] nel sieglu II
- ĭ [ɪ] pasa a ẹ [y] nel sieglu III
- ī [iː] caltiénse como i [i], ensin distinción de llargor
- ă [a] y ā [aː] pierden la so oposición de llargor, de forma que, dende un puntu de vista fonolóxicu, el llatín nesti puntu de la evolución tan solo tien una a [a]
- ō [oː] pasa a ọ [o] nel sieglu II
- ŏ [ɔ] sigui como ǫ [ɔ] cuando ta acentuada, si nun pasa a ọ [o] sieglu II
- ū [oː] pierde la so carauterística de llargor, caltiénse como o [o]
- ŭ [ʊ] pasa a ọ [o] nel sieglu IV
Los trés diptongos llatinos presentes nel llatín alredor del sieglu I e.C., ae [aɛ̯], au [aʊ̯] y oe [ɔɪ̯], evolucionaron respeutivamente a ę [ɛ] (esti bien tempranamente nel sieglu I), ǫ [ɔ] y ẹ [y] (darréu).
Teniendo en mente esti sistema de vocales, /i y ɛ a ɔ o o/ ensin diptongos decrecientes, los soníos /ɛ, a, ɔ, o/ pretónicos o tónicos volver nos términos más xenerales [jɛ], [ɛ], [wɛ] y [ew ~ øw] respeutivamente en sílabes abiertes, y [ɛ], [a], [ɔ] y [o]>[o] en sílabes zarraes. La /o/ pela so parte movióse escontra'l frente, a [y]. Les vocales se nasalizaron antes d'una /m/, /n/ o /ɲ/, lo que bloquió tamién dellos d'estos cambeos, anque per otra parte ye importante notar que /ɔ/ y /o/ al nasalizarse llegar a pronunciar de forma idéntica, quiciabes [õ] o [ũ].
Per otra parte, el francés tamién pasó por una serie de cambeos nes vocales postóniques (dempués de la sílaba tónica), primero amenorgándoles toes a [ə], depués perdiendo esta [ə] nun siendo que fuera siguida de ciertos grupos de dos consonantes, y finalmente amenorgando la /a/ postónica a [ə] tamién. Exemplos d'esti estremu amenorgamientu de vocales seríen el llatín CATTUM 'gatu' pasando por *[tʃatə] y terminando en chat [tʃat], ŪNUS 'unu' > *[unəs] > uns [ỹns], COMITEM 'compañeru' > *[kontə] > conte [kõntə]~[kũntə] 'conde', CATTA(M) 'gata' > *[kata] > chate [tʃatə].
Esti amenorgamientu y subsecuente perda de la mayoría del material fonolóxico dempués de la vocal tónica nel francés del medievu, perda que depués s'amontaría inda más en sieglos posteriores, terminó por da-y al francés modernu la so carauterística acentuación en que toles pallabres tienen la sílaba tónica a la fin.
Con toes estes xeneralidaes, más detalles ensin presentar equí por brevedá (como por casu la influencia de les consonantes palatales o la vocalización de la /l/), terminamos col siguiente sistema vocálicu:
Anterior | Central | Posterior | ||
---|---|---|---|---|
Zarrada !Oral | i y | o | ||
Nasal | ĩ ỹ | |||
Semicerrada | Oral | y | ə | |
Nasal | ẽ | õ | ||
Semiabierta | ɛ | ɔ | ||
Abierta !Oral | a | |||
Nasal | ã |
IPA | Exemplu | Significáu | |
---|---|---|---|
decrecientes | |||
Oral | /aw/ | chevaus | caballu (nom. sg.) |
/oj/ | toit | techu | |
/ew/ ~ /øw/ | neveu | sobrín | |
Nasal | /ẽj/ | plein | llenu |
/õj/ | loing | lloñe | |
crecientes | |||
Oral | /je/ | pié | pie |
/ɥi/ | fruit | fruta | |
/we/ ~ /wø/ | cuer | corazón | |
Nasal | /jẽ/ | bien | bien |
/ɥĩ/ | juignet | xunetu | |
/wẽ/ | cuens | conde (nom. sg.) | |
triptongos l'acentu tónicu cai siempres na vocal media | |||
Oral | /y̯aw/ | beaus | bellu |
/jew/ | dieu | dios | |
/wew/ | jueu | xudíu |
Sistema consonánticu
[editar | editar la fonte]Billabial | Llabiu- dental |
Dental/ alveolar |
Postalveolar/ palatal |
Velar | Glotal | |
---|---|---|---|---|---|---|
Nasal | m | n | ɲ | |||
Oclusiva | p b | t d | k ɡ | |||
Fricativa | f v | s z | (h) | |||
Africada | ts dz | tʃ dʒ | ||||
Llateral | l | ʎ | ||||
Vibrante | r |
Notes:
- Les africaes /ts/, /dz/, /tʃ/, /dʒ/ convertir en fricatives ([s], [z], [ʃ], [ʒ]) en francés mediu. /ts/ escribíase como c, ç, -z, como en cent, chançon, priz ("cien, cantar, preciu"). /dz/ escribíase como -z-, como en dozy "dolce".
- /ʎ/, como en conseil, travaillier ("conseyu, trabayar"), convertir en /j/ en francés modernu.
- /ɲ/ non yá apaez nel mediu de la pallabra, sinón tamién a la fin como en poing "mano". A la fin de pallabra, /ɲ/ perdióse darréu, dexando una vocal nasalizada.
- /h/ atopábase tan solo en préstamos xermánicos y más tarde perdióse. Nes pallabres d'orixe llatín, /h/ se perdó ceo, como en om, uem, del llatín homō.
Gramática
[editar | editar la fonte]Flexón nominal
[editar | editar la fonte]Nel planu morfolóxicu, el francés antiguu ye entá una llingua flexiva (el francés modernu ye muncho más analíticu), pero presenta yá un amenorgamientu de les flexones con respectu al llatín.
El sustantivu tien yá los dos xéneros (masculín y femenín) y los dos númberos (singular y plural) del francés modernu, pero caltién igualmente una declinación de dos casos:
- el casu suxetu, heredáu del nominativu llatín, marca les funciones sintáctica de suxetu, d'apócope, d'apellativu y d'atributu del suxetu.
- el casu de réxime, heredáu del acusativu llatín, marca toles otres funciones.
Dellos exemplos (los nome de tipu I y II yeren los más numberosos):
Tipu I (femenín) | Tipu II (masculín) | Tipu III (mistu) | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
normal | híbridu (Ia) | normal | híbridu (IIa) | IIIa (masc. en -eor) | IIIb (masc. en -on) | IIIc (fem. en -ain) | IIId (irregulares masc. y fem.) | |||
sg. | sujet | la dame | la citez | li murs | li pere | li chantere | li lerre | la none | li cuens | la suer |
régime | la dame | citar | le mur | le pere | le chanteor | le larron | la nonain | le conte | la seror | |
pl. | sujet | les dames | les citez | li mur | li pere | li chanteor | li larron | les nones | li conte | les serors |
régime | les dames | les citez | les murs | les peres | les chanteors | les larrons | les nonains | les contes | les serors |
Estremando formalmente'l suxetu y el complementu, la declinación bicasual dexaba emplegar ensin ambigüedá los órdenes de pallabres que seríen imposibles más tarde: la beste fiert li cuens, si fiert li cuens la beste et li cuens fiert la beste signifiquen ensin equivocación dalguna "el conde pega a la bestia", siendo li cuens marcáu explícitamente como suxetu.
El casu suxetu realiza equí la función de suxetu, pero puede realizar la d'apócope o la d'oposición al suxetu.
Inclusive si esta declinación bicasual ta viva na lliteratura, on relève de temps à autre des « fautes » dans les textes.
La descomposición del sistema ye probablemente debida a la forma fonética de les desinencies que s'empresten al tracamundiu (la -s indicaba'l casu suxetu singular y el casu de réxime plural), al so calter incompletu (dende'l francés antiguu, los femeninos en le provenientes de la primer declinación llatina, oponen a cencielles singular y plural) ainsi qu'à l'amuïssement progressif des consonnes finales en français (le -s final ne se prononce aujourd'hui plus).
Sicasí, esta descomposición nun foi uniforme: nun llargu movimientu d'oeste a este, esti sistema foi abolíu primero nos dialeutos del oeste, depués nel centru cola rexón parisina pa caltenese vivu nos dialeutos del este hasta'l sieglu XV. El léxicu francés actual heredáu del francés antiguu provién xeneralmente del casu de réxime, el más frecuente nel discursu. Sicasí, en dellos casos, ye'l casu suxetu'l que se caltuvo (trátase sobremanera de nomes de persones, por cuenta del so usu frecuente en casu suxetu como apelativos): tal ye'l casu de fils, sœur, prêtre, ancêtre, y de numberosos pronomes. Los dos formes sobrevivieron al empar dando llugar a dobletes, dacuando estremaos semánticamente como en gars / garçon, copain / compagnon, sire / sieur, pâtre / pasteur, nonne / nonnain, pute / putain.
Artículu
[editar | editar la fonte]Artículu definíu
[editar | editar la fonte]Sujet | Régime | ||||
---|---|---|---|---|---|
masculín | femenín | masculín | femenín | ||
sg. | singular | li | la | le | la |
plural | li | les | les | les |
Artículu indefiníu
[editar | editar la fonte]L'artículu indefiníu yera menos utilizáu que nel francés modernu y omitíase con frecuencia.
Singular | Plural | ||||
---|---|---|---|---|---|
masculín | femenín | masculín | femenín | ||
sg. | sujet | uns | une | un | unes |
régime | un | une | uns | unes |
Sintaxis
[editar | editar la fonte]L'artículu definíu aplícase siempres a un nome yá conocíu y utilizábase tamién onde'l francés modernu utilizaría un demostrativu.
Referencies
[editar | editar la fonte]Bibliografía
[editar | editar la fonte]- Anglade, Joseph. Grammaire elementaire de l'ancien français, 5ª (en Francés), Librairie Armand Colin.
- Eugene Buckley: "Phonetics and phonology in gallu-romance palatalisation", in Transactions of the Philological Society, Volume 107:1 (2009) páxs. 31–65.
- Guiraud, Pierre. L'ancien français, 5ª (en Francés).
- Holzbacher, Ana María (1989). Manual de iniciación al francés antiguu (en Francés). Ediciones de la Universidá Autónoma de Madrid. ISBN 84-7477-310-5.
- Raynaud de Lage, Guy. Introduction à l'ancien français, 9ª (en Francés).
- Revol, Thierry (2005). Introduction à l'ancien français (en (francés)). Paris: Armand Colin. ISBN 2-200-34101-6.