Llingües galorromances
Pues collaborar con Wikipedia fusionando esti artículu con galorrománicu. |
Llingües galorromances | ||
---|---|---|
Distribución xeográfica | Europa occidental, ex-colonies de Francia | |
Países |
Bélxica Luxemburgu Francia Suiza Italia Guérnesei Xerséi | |
Falantes | 220 millones | |
Filiación xenética | Galorromance | |
Subdivisiones |
Llingües d'Oïl francu-provenzal (Occitanu-románicu) (Galu-italianu) (retu-románicu)Llingües galoitalianes, Gallo-Rhaetian (en) y Llingua romance del Mosela | |
| ||
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
[editar datos en Wikidata] |
Les llingües galorromances o galorromániques son una agrupación xeográfica de les llingües romances. La clasificación interna, según qué llingües tienen de ser consideraes dientro del grupu galorrmances son una manteria llargamente aldericada.
El nucleu de les llingües galorromances, esto ye, les llingües universalmente consideraes dientro d'esti grupu son les llingües d'oïl y el francoprovenzal (arpitán) (que nun tien de confundir se cola variedá provenzal del occitanu). En nun sentiú más ampliu les llingües galo-italiques, retorromances y occitanoromances serien tamién llingües galorromances. La mayoría de toes estes llingües tienen una gran influencia de llingües celtes y xermániques tanto'l léxicu como'l sistema fonolóxicu.
Clasificación
[editar | editar la fonte]La clasificación de ethnologue, qu'acepta la propuesta de Pelligrini, considera dientro del grupu galorromance amás del francés y el fracoprovenzal (subgrupu galu-réticu) delles llingües del norte d'Italia y Suiza como son el ladín, el friuliano y les llingües retrorromániques.[1] Non tolos autores acepten qu'estes postreres amuesen un parentescu más estrechu col francés y el francoprovenzal que con otres llingües romániques, razón pola cual la clasificación de etnologue ye revesosa.[2]
Entá otros autores inclúin al occitanu, inclusive a les llingües occitanorromances nel so conxuntu dientro de les llingües galorromances.[3] Les llingües galorrmances por tantu seríen:
- Galorromance nuclear:
- Llingües d'oïl: francés, picard, valón.
- Francoprovenzal: arpitán, valdostano.
- Otres llingües consideraes galorromances namái por dellos autores:
- Occitanorromance: occitanu, gascón, catalán.
- Retorromance: romanche, ladin, friulanu.
- Galoitaliano: piamontés, ligur, lombardu, vénetu, emiliano-romañolo.
Otra clasificación distinta basada nel vocabulariu ye la qu'apurre proyeutu de comparanza sistemática ASJP basáu na semeyanza léxica midida como la distancia de levenshtein d'una llista de cognaos, nel casu de les llingües consideraes galorromances en ethnologue apaecen en distintes cañes del árbol cladístico pa les llingües romániques:[4]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
L'árbol anterior indica que dende un puntu de vista léxicu, el francés y el francoprovenzal constitúin xuntos una de les cañes más disimilares de la familia romance. Esto debe al fuerte impautu que tuvo na fonoloxía y el léxicu'l contautu coles llingües xermániques mientres el baxu imperiu romanu y l'entamu de la edá media.
Comparación de frases ente llingües de esti grupu
[editar | editar la fonte]- Catalán: Ella sempre tanca la finestra abans de sopar.
- Occitanu: Ella sempre totjorn la fenèstra abans de sopar.
- Francés: Elle ferme toujours la fenêtre avant de souper/dîner.
- Valón: Elle sere todi li finieste divant di soper.
- Francoprovenzal: Le ferme taljor la fenétra avan de sopar.
- Romanche: Ella serra adina la fanestra avant de sopà/tchaina.
- Lombardu: Lé la sèra sèmper la sö fenèstra prìma de senà
- Piamontés: Chilà a sera sémper la fnestra dovant ëd seinà.
Descripción fonética
[editar | editar la fonte]Una traza interesante típicu de delles llingües galorromances (cola importante esceición del picardu y otros) y parcialmente estendíu a delles variedaes d'occitanu ye la palatalización de /k/ ante'l reflexu galorromance de A. Presumiblemente estes vocales evolucionaron una vocal realizada alofónicamente como [æ] lo cual xustificaría'l so calter palatalizante. La siguiente tabla amuesa dalgunos de los resultaos diverses de palatalización atopaos ente llingües d'Oïl y llingües d'Oc:
Llatín Llingües d'Oïl Llingües d'Oc Francés
antiguuPicardu Occitanu
septentrionalOccitanu
MeridionalCAPRA 'cabra' chievre kièvre chevra, chavra cabra CARA 'quería' chier kier cheira cara CĀNIS 'perru' chien kien chen, chin can CASA 'casa de' chiese chas, chies casa CAMPUS 'campu' champ camp camp
Comparanza léxica
[editar | editar la fonte]Los numberales en distintes variedaes galorromances son:[5]
GLOSA Llingües d'oïl Franco-
provenzalFrancés
estándareuropéuPicardu Valón '1' æ̃ / yn
un / uneɛ̃ / ɛ̃n o / un
ou / ouneɔ̃ / jɔna
yon / yona'2' dø
deuxdø dø
deûsdo / dwe
doux / doves'3' tʀ̥wa
troistʁwɛ tʀwɑ
trwastʀy
'três'4' katʀ̥ø
quatrekɑt kɑt
catekatʀə
quatro'5' sæ̃k
cinqʃɛ̃k sẽk
cinksɛ̃
cinq'6' sis
sixsis ʃiʃ
chîjsi
sêx'7' sɛt
septsɛt sɛt
sètse
sèpt(y)'8' ɥit
huitɥit yt
ûtɥi
hoét(y)'9' nœf
neufnɶf nuf
noûfnu
nôf'10' dis
dixdis diʒ
dîjdi
diéux
Los numberales '1' y '2' estremen ente formes de masculín y femenín en francu provenzal.
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Gian Batista Pellegrini, Il cisalpino ed il retoromanzo, 1993; y The Dialects of Italy, ed. Maiden y Parry, 1997.
- ↑ Gallu-Romace (ethnologue)
- ↑ Charles Camproux, Les langues romanes, BUO 1974. p. 77–78.
- ↑ ASJP - World Language Tree 03
- ↑ Indo-european numerals (Eugene Chan)