Alma

Alma
concepto religioso (es)
Mente

El términu alma o ánima (del llatín: anima) referir a una entidá inmaterial que tienen los seres vivos. La descripción de les sos propiedaes y carauterístiques varia según distintes tradiciones y perspeutives filosófiques o relixoses.

Etimológicamente la pallabra del llatín anima usar pa designar el principiu pol cual los seres animaos taben dotaos de movimientu propiu. Nesi sentíu orixinariu, les plantes, los animales y los seres humanos taríen dotaos d'alma. Les meyores na fisioloxía y neuroloxía dexaron reconocer que los seres animaos obedecen al mesmu tipu de principios físicos que los oxetos inanimaos, coles mesmes que pueden desenvolver actividaes distintes d'estos, como la nutrición, la crecedera, y la reproducción.

Acordies cola tradición relixosa xudeocristiana, l'alma (heb. נפש, néfesch; gr. ψυχή, psykhḗ) ye la principal cualidá identificatoria del movimientu na materia viviente, faciendo d'ella un non-moviente (inerte) a un moviente, independiente del desplazamientu ayenu. Según los rexistros bíblicos, na Xénesis diz:

20 Dios dixo: «Que les agües enllenar d'un ensame de seres vivientes y que vuelen páxaros sobre la tierra, pol firmamentu del cielu».

21 Dios creó les grandes bisarmes marines, les diverses clases de seres vivientes qu'enllenen les agües esmuciéndose nelles y toles especies d'animales con ales. Y Dios vio qu'esto yera bonu. 22 Entós bendicir, diciendo: «Sean fecundos y multiplíquense; enllenen les agües de los mares y que les aves multipliquen sobre la tierra». 23 Asina hubo una tarde y una mañana: este foi'l quintu día. 24 Dios dixo: «Que la tierra produza toa clase de seres vivientes: ganáu, reptiles y animales selvaxes de toa especie». Y asina asocedió. 25 Dios fixo les diverses clases d'animales del campu, les diverses clases de ganáu y tolos reptiles de la tierra, cualesquier seya la so especie. Y Dios vio qu'esto yera bonu. 26 Dios dixo: «Faigamos al home a la nuesa imaxe, según la nuesa semeyanza; y que-y tean sometíos los pexes del mar y les aves del cielu, el ganáu, les fieres de la tierra, y tolos animales que s'abasnar pel suelu». 27 Y Dios creó al home a la so imaxe; crear a imaxe de Dios, crear home y muyer.

28 Y bendicir, diciéndo-yos: «Sean fecundos, multiplíquense, enllenen la tierra y sométanla; apoderen a los pexes del mar, a les aves del cielu y a tolos vivientes que se mueven sobre la tierra».

Xénesis 1:20-28

El términu apaez tamién na visión antropolóxica de numberosos grupos culturales y relixosos. Na actualidá'l términu "alma" ye usáu, más frecuentemente, en contestos relixosos.

Introducción

El términu alma puede aplicase a los seres vivos polo xeneral (plantes y animales) como'l so principiu constitutivu. Según delles interpretaciones, como la de Aristóteles, l'alma incorporaría'l principiu vital o esencia interna de cada unu d'esos seres vivos, gracies a la cual estos tienen una determinada identidá, non esplicable a partir de la realidá material de los sos partes.

Tamién s'usa'l términu alma nuna acepción más particular si referir a los seres humanos; nesti segundu casu, según munches tradiciones relixosu y filosóficu, l'alma sería'l componente espiritual de los seres humanos.

Nel intre de la historia, el conceutu "alma" pasa por diversos intentos d'esplicación. Dende'l dualismu del idealismu filosóficu y de la gnosis, a la interpretación esistencialista d'un tou con dos aspeutos específicos que son: lo material y lo inmaterial.

Pa la relixón cristiana, l'home consta de trés partes, que son: cuerpu (lo físico) , alma (lo rellacionao colo emocional) y Espíritu (lo rellacionao colo espiritual). D'alcuerdu a la tradición cristiana, l'alma ye unu de los aspeutos del ser humanu, que lo unifica como individuu y lo "llanza" a actividaes que van más allá de lo material. Gracies a l'alma l'home ye capaz d'instintos, sentimientos, emociones, pensamientos y decisiones llibres, lo mesmo que de volver sobre sí mesmu (autu concencia).

Anque nun ye bien frecuente, el términu "alma" tamién puede utilizase referíu a cualesquier ser humanu como un tou, resalvando'l significáu relixosu o filosóficu, como nes espresiones «nun hai nin una alma» o «ciudá de 40.000 almes».

L'alma na filosofía occidental

Filosofía griega

Platón consideraba l'alma como la dimensión más importante del ser humanu. Dacuando fala d'ella como si tuviera encarcelada nun cuerpu, magar tal idea tomar emprestada del orfismo. Según el Timeo, l'alma taba compuesta de lo idéntico y lo diverso, sustancia que'l demiurgu usó pa crear l'alma cósmica y los demás astros; amás, los dioses inferiores crearon dos almes mortales: la pasional, que mora nel tórax, y la apetitiva, que mora nel abdome. Percima de los dos taría l'alma racional, qu'atoparía'l so llugar na cabeza. Daqué paecíu narrar nel Fedro, onde s'espón el mitu de los caballos alaos: el auriga ye l'alma racional, el caballu blancu representa la parte pasional y el negru la parte de los mambises (siempres rebalbu). La xera del auriga ye caltener el caballu negru al mesmu galopie que'l blancu. Nel Fedón, l'alma ye vista como una sustancia que busca desligarse de les llendes y conflictos que surden dende la so unión col cuerpu, y que va poder vivir de manera plena tres el momentu de la muerte; esti diálogu ufierta diversos argumentos que busquen probar la inmortalidá de l'alma.

Aristóteles definió la Psyche como "forma específica d'un cuerpu natural qu'en potencia tien vida". (D'Anima, 412 a20.) Tamién la entiende como "la esencia de tal tipu de cuerpu" (412b10). La forma o esencia ye lo que fai qu'un ente seya lo que ye. Por esto entendemos que l'alma ye lo que define a un cuerpu natural. Por casu, si l'oyíu fuera un animal, la so alma sería l'escuchar y la so materia'l mesmu órganu del oyíu. Un oyíu que nun tuviera la función d'oyer sería un oyíu solu de pallabra. Nesti casu, l'alma configura la materia nun cuerpu natural entamáu.

Asina se forma una unidá sustancial (compuesta de materia y forma). Alma y cuerpu nun son xebrables nel viviente.

L'alma ye definida tamién pol estagirita como "la entelequia primero d'un cuerpu natural qu'en potencia tien vida" (412a26). Con ello indica que l'alma ye entelequia o actu primeru del cuerpu vivu y alma y cuerpu tán xuníes simultáneamente. Pero al ser l'alma l'actu puede dicise qu'esta tien prioridá sobre'l cuerpu. Ye primer non en tiempu, pero sí n'importancia. Ye la primer aición d'onde surden les facultaes y potencies del viviente. Aristóteles señala, finalmente, que podríen dase operaciones de l'alma que nun dependieren de cuerpu dalgunu.

La visión dualista que s'esprende del platonismu aburuya la realidá y les consecuencies lleguen a un despreciu de les realidaes físiques, del cuerpu humanu y de la sexualidá ente otres coses. Imaxínase l'alma como daqué independiente, parte de lo divino y de lo bono, como una fueya blanca metida nun probe sobre material del cual apura lliberar. Sicasí'l monismu aristotélicu dexa entender al ser humanu como una unidá conformada de cuerpu y alma dando'l xustu valor al cuerpu al nun entendelo como la prisión de l'alma (como faía Platón), sinón como parte esencial de lo que ye l'home.

Tomás d'Aquino

Con Tomás d'Aquino la reflexón antropolóxica (esplicación de qué ye'l ser humanu) toma un xiru más realista. Basándose en Aristóteles más qu'en Platón, Tomás d'Aquino fala de principios, yá non de realidaes opuestes. Pa Aristóteles, tolos seres del mundu físicu tienen una [materia] (que ye puru indetermín) y una forma sustancial (que ye'l principiu determinativo). Estos dos realidaes son indixebrables, de cuenta que nun tienen esistencia independiente. Diríamos que se trata de dos "aspeutos" de la mesma realidá. Tomás d'Aquino describe al ser humanu como material per una parte (el so cuerpu) y non material por otra (la so alma espiritual). El ser humanu ta somorguiáu no material y obedez a les sos lleis básiques d'espaciu y tiempu. Al empar, amuesa que nun ye material del tou pudiendo dir más allá del espaciu y del tiempu cola so razón: planiar el futuru o disponer los arreglos sobre un espaciu esistente na so vida diaria.

Exemplu: puedo ellaborar una axenda pa mañana y conceptuar cómo va ser el comedor de la casa ensin necesidá de tar presente naquel comedor.

Alma y cuerpu apuerten a co-principios na esplicación de cómo ye'l ser humanu. El ser humanu ye dafechu corporal pero tien daqué propiu que-y dexa dir más allá de lo corporal: la so alma espiritual. Sicasí, ye l'alma la que tien el ser de primeres, mientres el cuerpu esiste en cuanto xuníu a l'alma.

El pensamientu occidental posterior

El pensamientu occidental recayó nel dualismu ente cuerpu y alma.

• Descartes define alma como cosa pensante opuesta a cosa "estensa" (res cogitans versus res estensu).
• Espinoza fala de l'alma como atributu y manera de la sustancia divina.
• Leibniz la llapada mónada cerrada en sí mesma.
• Lessing, como aspiración infinita.
• Kant calificar d'imposibilidá de aprehender lo absoluto.
• Fichte, como saber y aición.
• Hegel diz que l'alma ye l'autu desenvuelvo de la idea.
• Schelling definir como potencia mística.
• Nietzsche, invención y ente imaxinariu del común de la xente, qu'ayuda a fortalecer les creencies de la esistencia d'un dios o más específicamente de "Dios".
• Freud, como estrema ente'l "yo" y el "super-yo".
• Jaspers definir como "existencialidad".
• Heidegger, como "ser-ende" (Dasein).
• Bloch, como realización orixinaria del futuru.^{[ensin referencies]}

L'Alma na teoloxía cristiana

La teoloxía cristiana. Principalmente, la teoloxía protestante alemana inspirar del Idealismu (corriente basada sobre les Idees) y llega a concebir l'alma como namái "suxetividá". Esti mesmu Idealismu inflúi por Descartes el pensamientu de delles corrientes católiques. N'efeutu, Descartes, afirmando "piensu, depués esisto", zarra la reflexón filosófica nel mundu de les idees. Ye consideráu'l padre del idealismu.

Los filósofos citaos nel párrafu anterior son, na so mayoría filósofos "idealistes".

El Realismu filosóficu, dio nacencia tanta al Empirismu y al Marxismu como a la filosofía esistencialista (Esistencialismu y esistencialismu cristianu (Gabriel Marcel, Personalismu de Mounier)

Enseñanza bíblica

Na Biblia, el vocablu "alma" dase como traducción de la pallabra hebrea (ne'•phesch [נפׁש]) y la pallabra griega (psy•khe'). Pol usu que se da al vocablu na Biblia queda claro que l'alma ye la persona o l'animal mesmos que se fai referencia col términu, o la vida de qu'esfruta la persona o l'animal. Les creencies de que "alma" ye la parte inmaterial o espiritual que sobrevive a la muerte del cuerpu físicu, o de que ye'l principiu vital, nun son enseñances bíbliques.

• La rúaj que ye "vientu" "espíritu" n'hebréu, en rellación a l'antropoloxía ye'l 'aliendu [de vida]', aliendu de la divinidá mesma: cuando Yahvéh inspiró sobre l'home'l so soplíu de Vida (Xénesis 2:7), ésti convirtióse en ser viviente. L'home vive mientres Yahvéh nun retira'l so rúaj. (Job 27,3). El términu marca fuertemente la rellación ente criatura y creador, la dependencia absoluta d'ella faía Él. La Ruaj recibe otros sentíos na Biblia según los contestos.

• La néfesch (נפש) significa "gargüelu", "fauces" (2Samuel 16:14), "el qu'alienda" (Job 41:13, 20, 21). Néfesch vien d'un raigañu que significa “alendar”, y nun sentíu lliteral podría traducise como “un respirador”. Esautamente la mesma espresión hebrea que s'usa pa la creación animal, esto ye, néfesch jaiyáh (alma viviente), aplicar a Adán cuando se diz que dempués que Dios formó al home del polvu del suelu y sopló nes sos ñarices l'aliendu de vida, “l'home vinu a ser alma viviente” (Gé 2:7.). Nes instrucciones que Dios dio al home dempués de crealo, utilizó de nuevu'l términu néfesch pa referise a la creación animal: “Tou lo que se mueve sobre la tierra en qu'hai vida como alma [lliteralmente, no qu'hai alma viviente (néfesch)]”(Xénesis 1:30.). Dacuando la pallabra né•fesch utilizar pa espresar el deséu del individuu, que lu enllena y depués embúrrialu a llograr la so meta. Proverbios 13:2 diz sobre los que traten traicioneramente que 'el so mesma alma ye violencia', esto ye, que son partidarios acérrimos de la violencia, y apuerten a en realidá la violencia personificada-de cuenta que tien que ver tamién con la interaición ente la mente y personalidá activa d'un individuu, a saber: "la vida" (1Samuel 26:21). Amás, según el rexistru de Xénesis 9:4 diz que la sangre ye Alma y Levítico 17:11 diz que nel Sangre ta l'Alma, por causa de que cada célula Viva que compón el sangre ta capacitada pa movese en sí, estremando a los seres animales de los vexetales que nun tienen Sangre nin célules relacionables con ella; el Sangre que'l so movimientu celular dexa la circunvolución de la respiración amuesa la so carauterística distintiva de la Vida Animal. La pallabra néfesch (נפש) apaez un total de 754 vegaes nes Escritures Hebrees (Xénesis a Malaquías) y el so equivalente griegu psykhḗ (ψυχή) 105 vegaes nes Escritures Griegues (Mateo a Revelación) y nunca ta acomuñada a la inmortalidá que-y dan delles corrientes relixoses, filosófiques o d'otra índole. Pero bien notablemente, hai cientos de testos bíblicos que la acomuñar cola muerte, ello ye qu'hai 13 testos onde se menta como "néfesch muerta" (alma muerta). Y nun tienen que ver psykhḗ (ψυχή) y la pallabra en llatín ánima (pallabres que se rellacionen col términu español "animal", faciendo lóxica la espresión "animal racional" pal ser humanu) cola pallabra espíritu (gr. pnéuma). Asina que l'Alma definir pola interaición indixebrable de 3 movimientos na materia vivo que lo integren: Mentar/Corazón (principiu psicolóxicu consciente-inconsciente del Yo mesmu [movimientu pneumático]), el Sangre (principiu del cuerpu animal o carnal [movimientu linfáticu]) y la Vida (principiu de l'actividá-vezu [movimientu dinámicu]). Ensin estos trés, l'alma ta Muerta. D'esta interpretación naz la importancia de valorar tanto l'alma humana como l'alma d'una bestia. Reforzando la valoración ética dende la parte más delicada de l'alma (mente/corazón)hasta la parte más resistente d'ella (la vida).

• El basár (carne) ye un conceutu que nun s'opón a rúaj (soplíu) pero se juxtaponen. Una traducción aceptable sería "la mio persona", que puede tocase, esperimentar. Cuando Pablo diz: "Los vuesos cuerpos son templu del Espíritu (en gr. pnéuma)...(1 Cor 6,19)" o bien "Ustedes son el templu... (1 Cor, 3-17)" resalta l'aspeutu experimentable del conceutu.

El maxisteriu católicu

Les definiciones dogmátiques del Maxisteriu de la Ilesia Católica traten principalmente de les rellaciones ente alma y cuerpu: Les principales:

• L'home tien una sola alma (ψυχή)
• L'alma (anima intellectiva) esiste en cada home como individualmente distinta y ye inmortal nesta diversidá individual.
• L'alma (anima intellectiva) ye forma corporis por sigo mesma.
• Del Papa Xuan XXII: L'alma puede tener la visión plena de Dios, namái dempués de la muerte.
• L'alma ye creada y infundida darréu por Dios nel momentu de la concepción.
• L'alma nun pertenez a la sustancia divina.
• L'alma nun lleva una esistencia pre-corporal.
• L'alma nun tien un orixe material.
• Ella constitúi'l principiu vital del home.
• Ye cimeru al cuerpu.
• La so espiritualidá puede ser demostrada.

El Conceyu Vaticanu II supera l'esquema alma-cuerpo y fala de persona. "L'home ye unu en cuerpu y alma y transciende na so interioridá la totalidá de les coses..."

El Papa Xuan Pablu II en locución dominical, publicada en L'Osservatore Romanu (14/01/1990), dixo que "los animales tienen un soplíu vital recibíu de Dios", citando los Salmos 103 y 104, siéndo-yos reconocida, poro, el 'alma sensitiva' (griegu 'pneuma', soplíu, aire), ensin escaecer que'l vocablu 'animal' provién del llatín 'anima' (alma). "Los animales tienen una alma y los seres humanos tienen d'amar y sentise solidarios colos nuesos hermanos menores".

Iconografía

Los primitivos cristianos representaron nos sos monumentos l'alma humana llibre de les torgues de la carne y dirixiéndose a la patria celestial per mediu de les siguientes figures simbóliques:

1. Un caballu corriendo como pa consiguir el premiu nos xuegos del circu.
2. Una nave bogando a veles esplegaes escontra un faru o llegando al puertu.
3. Un corderu o una oveya sola o restituyida al fatáu pol Bon Pastor.
4. Un palombu dacuando volando, dacuando xunto a un vasu vacíu imaxe del cuerpu abandonáu pol espíritu y otres vegaes posada nun floríu xardín representación del Paraísu.
5. Una muyer saliendo d'un cuerpu inanimáu.

L'alma n'otres cultures

N'otres cultures como l'asiática, l'africana, y l'americana, atopamos un conceutu Alma analógicamente similar al conceutu desenvueltu poles relixones del grupu xudeo-cristianu (incluyendo'l Islam) y la filosofía europea.

El alma dende'l puntu de vista védicu o veda ye El Ser, que por naturaleza ye eternu (ensin nacencia nin muerte o ensin principiu nin fin) de sustancia distinta a la del cuerpu físicu y que tien conciencia propia. Dende esti puntu de vista, la ciencia material o la qu'estudia los fenómenos físicos o materiales, ye llindada porque nun puede estudiar fenómenos espirituales una y bones la so naturaleza ye distinta a la física. Esti capítulu del bhagavad gita trata la naturaleza de l'alma.

Alma nel Antiguu Exiptu

Artículu principal: Elementos del ser humanu (Antiguu Exiptu)

El ser humanu, según los antiguos exipcios, tien siete graos na so personalidá:

• "Ren", esto ye "el nome", pudiendo caltenese esistente según el cuidu d'un correutu embalsamamientu.
• "Sejem", ye la enerxía, el poder, la lluz del difuntu.
• "Aj", ye la unificación del "Ka" y del "Ba", en vista d'un regresu a la esistencia.
• "Ba", lo que fai d'un ser individual lo que ye; aplícase tamién a coses inanimaes. Ye'l conceutu más cercanu al occidental de "Alma".
• "Ka", la fuercia de vida. Sostenida por ufriendes de comíes al difuntu.
• "Sheut" ye la solombra de la persona, representada por una figura humana dafechu negra.
• "Seju" designa los restos físicos de la persona.
• "Jat" ye la parte carnal de la persona.

Creencies budistes

Una de los trés marques de la esistencia, Anātman, ye la "Insustancialidad de les coses" niundes de les escritures falar d'una esencia intrínseca del ser o daqué interior colo cual conectase. Ye normal confundir la "Realidá Última" de la mente que ye la "Naturaleza Búdica" indestruyible como un diamante (Vajra Sattva) sicasí a un nivel filosóficu esa naturaleza indestruyible ye la vacuidad de les coses y ye dafechu distintu al conceutu d'Atman, alma, Ser, etc. Aquellos conceutos son consideraos surdíos dende l'ego y tracamundiu de la mente.

El budismu enseña que toles coses son cambiantes nun constante estáu de fluxu. Tou ye pasaxeru y nun esiste daqué perenne. Eso vale pa tol cosmos y per ende a la humanidá ella mesma. Nun esiste un "Yo" permanente. Anātman espresa n'esencia la idea budista d'aquel continuu cambéu.

L'error de creer nun "Yo" permanente ye la fonte de los conflictos humanos y de los deseos mundanos. L'apegu a los defeutos de la esistencia cíclica, samsara, provoca la renacencia.

Cuando se fala de renacencia nel budismu ye l'ego y manifestación de la mente confundida, de la corriente de conciencia. Tamién s'utiliza'l conceutu de reencarnación anque nun ye tan correutu como l'anterior, sicasí nun esiste hasta'l momentu una traducción exacta pal conceutu.

El budismu considera qu'hai trés niveles na conciencia de la persona: la conciencia bien sutil, que non se desintegra na encarnación-muerte, la conciencia sutil, sumiendo cola muerte, siendo una conciencia dormida o bien non-conciencia, y la conciencia gruesa

Les relixones que falen sobre l'alma como la hindú, que surdió de les vedes que son testos sagraos pa les hindús, onde se fala de la vida qu'hai una transmigración de l'alma a eso llámase-y la rueda de samsara, la muerte ye cuando l'alma pasa d'un cuerpu a otru según les sos aiciones o de cómo lleva la so vida, a esi procesu de l'alma dióse-y cambeos y conocióse como Darma que ye'l resultáu de bona vida o obrar bien y el karma ye tou aquello que tien que vivir necesariamente p'aprender de la vida por qu'en otra vida pueda llegar ser meyor persona. Buda, que ye unu de los representantes de la cultura hindú, fala que pa salvar l'alma hai qu'algamar l'estáu de la nirvana que ye l'estáu más altu d'harmonía. La meditación ayuda a purificar l'alma y l'alimentación ye bien importante p'algamar la nirvana yá que la vida ye sagrada, tamién teniendo una vida de santidá por casu nun cometer actos impuros que puedan afectar l'alma y aprender a controlar los vicios o les males influyencies que ye la qu'estropia la comunicación con Dios.

Na cultura popular

Película 21 gramos

El títulu de la película 21 gramos vien d'un trabayu realizáu pol Dr. Duncan McDougall, quien al empiezu del sieglu XX realizó una serie d'esperimentos pa probar la perda de pesu provocada supuestamente pola partida de l'alma del cuerpu, al morrer. McDougall pesó pacientes morrebundos y perros qu'él mesmu envelenó n'intentos por probar que l'alma ye tanxible, material y per ende mensurable. Estos esperimentos difícilmente puedan ser consideraos científicos, quiciabes anecdóticos, y a pesar de que toles resultaos llograes nes sos esperimentaciones variaron considerablemente de 21 gramos, dientro de la masa popular esta cifra convertir en sinónimu de la midida de la masa de l'alma.

Los Simpson

Na serie de televisión The Simpsons, nel final del Capítulu "Bart viende la so alma", una de les protagonistes d'esta serie, Lisa Simpson realiza la siguiente reflexón sobre l'alma: "L'alma va más allá de la relixón que profeses, ta formada por tou lo bono qu'hai en ti.".

Otres acepciones

• El términu espíritu provién del llatín «spiritus», que se traduz lliteralmente como soplíu, aire perfino, aliendu, aliendu, golor.. Esti conceutu puede ser interpretáu como lo ideal de la conciencia como forma suprema de l'actividá psíquíca.
• Pa cada poeta tien un significáu particular según la so llibre imaxinación, pero xeneralmente tien el mesmu significáu que pa los relixosos y non el de los psicólogos.^{[ensin referencies]}
• Nos preseos de cuerda, l'alma ye una pieza de madera en forma de cilindru puesta a dientro del preséu y qu'ameyora la resonancia, tresmitiendo les vibraciones de la ponte al conxuntu del preséu.
• Estructuralmente cable y viga (con perfil n'I o en H), l'alma ye l'elementu central qu'asegura lo esencial de la so resistencia.
• Alma tamién yera la Ninfa amada por Cupido.
• Nel Caribe l'alma ye'l sentimientu más fondu qu'identifica a un ser viviente.

Ver tamién

• Alma en pena
• Aura
• Chakra
• Conciencia
• Espíritu
• Hitodama
• Qi
• Reiki

• Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Alma.

Referencies

Bibliografía

• Sacramentum Mundi, Tomu 1, páxina 100; Karl Rahner, Barcelona, Editorial Herder, 1972.

Vea en particular la bibliografía del artículu.

• Vocabulariu de teoloxía bíblica, páxina 68; X. Léon Dufour, Barcelona, Editorial Herder, 1972.
• Diccionariu de la Biblia, páxina 56; Serafín de Ausejo, Barcelona, Editorial Herder, 1967.
• Denzinger, Heinrich y Rahner, Karl. Enchiridion Symbolorum Definitionum et Declarationum. 28ava Edición. Herder: Freiburg, 1952.
• Bossi, Laura (2008). Historia natural de l'alma. Antonio Machado Libro. ISBN 978-84-7774-685-0.
• GONZALO PONTE GÜEYA: "El mitu de l'alma".-Sieglu XXI d'España.-2000

Enllaces esternos

• WikicitesCites en Wikiquote.
  
• Etimológia d'Alma
• Definición de l'Alma na enciclopedia Católica
• Facultaes de l'alma na enciclopedia Católica
• Alma. Enciclopedia Universal Ilustrada Européu-Americana, tomu 4, páxines 772-777 (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).

• Datos: Q9165
• Multimedia: Soul
• Cites famoses: Alma