Sistema xaponés d'unidaes

Sistema xaponés d'unidaes
	sistema d'unidaes

El Shakkan-hō (尺貫法) ye'l sistema de midida xaponés tradicional. El nome shakkanhō vien del nome de dos de les unidaes, el shaku, una unidá de llonxitú, y el kan, una unidá de masa.

El sistema ye chino nel so orixe. Les unidaes orixináronse na dinastía Shang nel sieglu XIII e.C., y estabilizáronse na dinastía Zhou nel sieglu X e.C., y dende ehí espardióse al Xapón, sureste d'Asia y Corea. Les unidaes de la dinastía Tang adoptáronse oficialmente en Xapón en 701, y el shaku actual cuásimente nun camudó dende entós.

Dende 1924, el sistema shakkanhō foi reemplazáu por Sistema Métricu Decimal, y l'usu de les vieyes unidaes p'asuntos oficiales foi prohibíu dende' 31 de marzu de 1966. Sicasí, en delles ocasiones el vieyu sistema inda s'usa. En carpintería y agricultura l'usu de los términos vieyos ye común. Los escoplos fabríquense en tamaños de sun y bu. Los baños xaponeses modernos constrúinse en tamaños de fracción de tsubo, normalmente 0,75, 1, ó 1,25 tsubo y el tarrén viéndese a preciu de tsubo. El censu xaponés de 2005 permitió a la xente dar l'área de les sos cases tanto en metros cuadraos como en tsubo.

Hai varies versiones diferentes del shakkanhō. Les tables d'embaxo amuesen la versión d'usu común nel periodu Edo.

Llonxitú

La base de les unidaes de llonxitú shakkanhō ye'l shaku, orixináu na antigua China. Les demás unidaes son fracciones fixes o múltiplos de la unidá básica. El shaku yera nel so orixe la llonxitú dende'l pulgar hasta'l deu mediu (unos 18 cm, o 7 pulgaes), pero la so llonxitú (y por tanto tamién la de les demás unidaes) foi incrementándose gradualmente, yá que la llonxitú de la unidá taba rellacionada col nivel d'impuestos.

Distintos shaku desenrolláronse pa distintos propósitos. La unidá más ampliamente reconocida como shaku nel Xapón ye'l kanejaku (曲尺), shaku, el sistema amosáu na tabla d'embaxo. Kanejaku significa "escuadra de carpinteru", y foi'l shaku usáu polos carpinteros xaponeses. Ésti, usáu na construcción, caltuvo la midida orixinal china, porque nunca nun fuera interferíu, mentes que los demás sistemes shaku, que foron usaos n'impuestos o comerciu, foron interferíos p'aumentar los impuestos, d'ehí que fuera variando gradualmente'l so valor orixinal.

The kujirajaku (鯨尺), lliteramente "ballena shaku", foi un estándar usáu na industria testil. El nome vien de les regles de midida usaes, que taben feches de barbes de ballena. Un kujirajaku ye 1,25 veces la llonxitú d'un kanejaku.

Amás de los sistemes kanejaku y kujirajaku, hai otros sistemes shaku, por exemplu el gofukujaku (呉服尺), onde gofuku ye una ropa xaponesa tradicional, como los quimonos. Nel sistema gofukujaku, 1 shaku ye 1,2 veces el shaku del sistema kanejaku'.

En 1891 les llonxitúes de los dos shaku más comunes foron definíes en términos del sistema métricu:

definiciones de 1891	Kanji	valor métricu	valor inglés
1 jō	丈	100/33 m	119,3 in
1 kanejaku	曲尺	10/33 m	11,93 in
1 kujirajaku	鯨尺	25/66 m	14,9 in

Les unidaes shaku inda s'usen pa materiales de construcción nel Xapón. Por exemplu, la madera contrachapao suel fabricase en fueyes de tamañu 182 cm × 91 cm (unes 72 [[pulgada|in] × 36 in), conocíes nel comerciu como saburokuhan (３×６版), o shaku 3 × 6. Cada fueya ye más o menos el tamañu d'un tatami. El grosor de les fueyes, sicasí, suel midise en milímetros.

Los nomes d'estes unidaes tamién apaecen na flauta de bambú shakuhachi (尺八), lliteralmente "shaku ocho", que mide 1 shaku y 8 sun de llargo, y na versión xaponesa del cuentu de Pulgarín, Issun Bōshi (一寸法師), lliteralmente "el rapazu d'un sun", amás d'en bien de proverbios xaponeses.

El Shōsōin en Nara tien una regla de marfil d'un shaku, la kōgebachiru-no-shaku (紅牙撥鏤尺).

Tabla d'unidaes de llonxitú
Otres unidaes	Kanji	Valor relativu	Valor métricu	Valor inglés	Notes
mō	毛, 毫	1/1000 sun	0,03030 mm	0,001193 in
rin	厘	1/100 sun	0,3030 mm	0,01193 in
bu	分	1/10 sun	3,030 mm	0,1193 in
sun	寸	10 bu, 1/10 shaku	3,030 cm	1,193 in
shaku	尺	10 sun	30,30 cm	11,93 in
ken	間	6 shaku	1,818 m	71,57 in
hiro	尋	6 shaku	1,818 m	71,57 in	Unidá de fondura
jō	丈	10 shaku	3,030 m	119,3 in
chō	町	60 ken	109 m	358 ft
ri	里	36 chō	3,927 km	2,44 milles

Les unidaes más pequeñes, mō, rin y bu, de fechu son los nomes xaponses de les fracciones 1/1.000, 1/100 y 1/10 respeutivamente, que tamién s'usen como unidaes fraccionales.

Área

EL tsubo, qu'esencialmente ye l'área de dos tatamis, inda ye usáu davezu nes disputes de precios nel Xapón. Les unidaes más grandes tamién son usaes polos llabriegos xaponeses pa discutir los tamaños de los tarrenos, seique porque los más de los llabriegos nel Xapón son miembros de la vieya xeneración.

Tabla d'unidaes d'área
Unidá	Kanji	Valor equivalente	Valor métricu	Valor inglés	Notes
1 shaku	勺	1/10 gō	330,58 cm²	51,24 in²
1 gō	合	1/10 tsubo	0,33058 m²	512,4 in²
1 tsubo	坪	1 ken cuadráu	3,3058 m²	35,584 ft²	Usáu na construcción.
1 bu	歩	1 ken cuadráu	3,3058 m²	35,584 ft²	Usáu n'agricultura.
1 se	畝	30 tsubo 3.000 go	99,1736 m²	1067,50 ft²
1 tan	段, 反	10 se	991,736 m²	0,2451 acres
1 chō o chōbu	町	10 tan	9.17,36 m²	2,4506 acres

Volume

definición de 1891
shō = 2401/1331 L = 64,827 sun³

Estes unidaes vieyes inda s'usen, por exemplu, na producción de sake.

Tabla d'unidaes de volume
Unidá	Kanji	Valor equivalente	Valor métricu	Valor EEXX	Valor imperial	Notes
shaku	勺		18,039 ml	0,6100 fl oz	0,6349 fl oz
gō	合	10 shaku	180,39 ml	6,100 fl oz	6,349 fl oz	Un tamañu común de servir sake.
shō	升	10 gō	2401/1331 L (exautamente) 1,8039 L	61,00 fl oz	63,49 fl oz	Un tamañu común pa les botelles de sake.
to	斗	10 shō	18,039 L	4,77 gal	3,968 gal
koku	石	10 to	180,39 L	40,95 gal ó 5,12 bu	39,68 gal ó 4.96 bu	Orixinalmente'l volume d'arroz que se come nun añu.

Masa

definición de 1891
1 momme = 15/4 g

La unidá xaponesa de masa, el momme, ye una unidá reconocida na industria internacional de les perlles.

Tabla d'unidaes de masa
Unidá	Kanji	Valor equivalente	Valor métricu	Notes
1 fun	分		375 mg
1 momme	匁	10 fun	3,75 g
hyakume	百目	100 momme	375 g	Hyakume significa "100 me"
1 kin	斤	160 momme	600 g
1 kan o kanme	貫, 貫目	1.000 momme	3,75 kg

Moneda

Los nomes de la moneda antiguo caltiénense en proverbios xaponeses como haya oki wa san mon no toku, lliteralmente "Llevantase ceo date tres mon", n'otres pallabres "Al que madruga, Dios lu ayuda".

Tabla d'unidaes de moneda
Unidá	Kanji	Equivalente a
1 mon	文
1 hiki		10 mon
1 kanmon	貫文	100 hiki

Referencies

Enllaces esternos

Unidaes xaponeses (en xaponés)
La llei xaponesa actual tocante a midíes (en xaponés)