Bacares
 Bacares | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Andalucía | ||||
| Provincia |  provincia d'Almería | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Bacares (es)  | José Segura Giménez | ||||
| Nome oficial | Bacares (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
04889 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 37°15′38″N 2°27′17″W / 37.260555555556°N 2.4547222222222°O | ||||
  Bacares Bacares (España)  | |||||
| Superficie | 95 km² | ||||
| Altitú | 1206 m | ||||
| Llenda con | Bayarque, Castro de Filabres, Gérgal, Olula de Castro, Velefique y Serón | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
237 hab. (2023) - 130 homes (2019) - 116 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0% de provincia d'Almería 0% de Andalucía 0% de España | ||||
| Densidá | 2,49 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| bacares.es | |||||
 | |||||
Bacares ye un conceyu español de la provincia d'Almería na comunidá d'Andalucía, asitiáu na contorna del valle del Almanzora y a 73 km de la capital provincial Almería. La so población ye de 237 habitantes (2023)[2][3].
Toponimia[editar | editar la fonte]
El términu "Bacares" paez ser que se deriva del árabe VACA (Baqar, Baqarah [árabe] بقرة ), 'vaquería' -llugar onde se guarda'l ganáu vacuno o barriu de cabanos y pastores-.[4] Dende la dominación árabe, la ganadería foi una de les actividaes de mayor importancia, lo que confirmaría esta hipótesis.
Xeografía[editar | editar la fonte]
Situación[editar | editar la fonte]
El conceyu asítiase «na falda de la sierra de Filabres, apoderada por dellos cuetos, y particularmente polos llamaos Layón, Nímar y Calar Gallineru».[5] Pertenez a la contorna de Valle del Almanzora y llenda colos términos municipales de Serón al noroeste y norte, Bayarque al norte, Sierro al nordeste, Velefique al este y sureste, Castro de Filabres y Olula de Castro al sur y Gérgal al suroeste y oeste. Entiende los despoblados de La Mojonera, Orapra y El Barrancón.
| Noroeste: Serón | Norte: Serón y Bayarque | Nordeste: Sierro |
| Oeste: Gérgal | Bacares | Este: Velefique |
| Suroeste: Gérgal | Sur: Castro de Filabres y Olula de Castro | Sureste: Velefique |
Relieve[editar | editar la fonte]
De relieve abrupto, el conceyu atópase arrodiáu de numberosos cumes como la del Calar Alto, 2.168 msnm, Tetica de Bacares, 2.080 msnm, o Cuetu de María Antonia, 1.932 msnm. Los terrenes son del paleozoicu con bancos de mármol del complexu xeolóxicu del Neváu-Filabre. A lo llargo de la historia, la mano del home foi camudando'l paisaxe realizando bancales que dexaren el cultivu de la tierra.
Hidrografía[editar | editar la fonte]
Ye percorríu per numberosos ríos y regueros, secos práuticamente tol añu, destacando'l ríu Bacares, afluente del Almanzora, que naz n'el mesmu términu y travesar de norte a sur. El conceyu estremar en dos barrios separaos por un regueru denomináu comúnmente Ríu del Mediu.
Clima[editar | editar la fonte]
Clima mediterraneu grebu, con temperatures medies de 4 a 6 °C en xineru y de 20 a 22 °C en xunetu; vientos del norte y oeste; precipitaciones medies añales de 200 a 400 mm.[6]
Flora y fauna[editar | editar la fonte]
Na vexetación autóctona predomina la de tipu xerofítica, atopándose arumoses como'l espliegu o la salvia. Na agricultura predominen los frutales, fundamentalmente l'almendral y les hortolices, y na ganadería l'ovín y el caprino. Como fauna abonda'l venáu y el xabalín.
Historia[editar | editar la fonte]
Oríxenes[editar | editar la fonte]
Dada la riqueza minera de la zona, ye posible que dende la dómina de los fenicios yá esistieren asentamientos dedicaos a la so esplotación. Entá pueden atopase a cielu abiertu estructures de les fundiciones d'aquella dómina.[7]
Dómina musulmana[editar | editar la fonte]
L'enclave actual del pueblu según el castiellu y el sistema de bancales, paez ser que son orixinarios de la dómina de los árabes, quien caltendríen la tradición minera yá esistente. En ciertos documentos méntase la ferrería de Bacares como suministradora del fierro pa la fabricación de les armes destinaes al Reinu de Granada.[8] Más tarde, nel sieglu XVI, tol herraje de la Catedral d'Almería vendría de les fundiciones de la zona. La dómina musulmana sería fonte d'inspiración de grandes pensadores y poetes árabes como'l sabiu Ben Arabi o'l so amigu'l poeta Ben al Arif.[9]
Edá Moderna[editar | editar la fonte]
En 1489, tres siete siglos d'ocupación árabe, el territoriu pasa a manes de los Reis Católicos, lo que daría llugar a fondos cambeos y a una difícil coesistencia ente les comunidaes musulmana y cristiana. El 24 de xunu de 1492 véncense les zones de Gérgal y Bacares a Alonso de Cárdenas y Osorio, comendador mayor de Lleón.[10]
Les actitúes abusives ya intolerantes de los nuevos alministradores obligó a que gran parte de la población morisca emigrara a distintes zones del norte d'África. Nesta dómina Bacares yera gobernáu por Gutierre de Cárdenas, personaxe respetáu y queríu pola comunidá musulmana pol tratu correutu col que trataba a la mesma, lo qu'inclusive llevó a que gran parte d'ellos convirtiérense al catolicismu. Sería precisamente esti fechu la causa de que Bacares fuera unu de los pueblos más castigaos poles tropes d'Abén Humeya mientres la Rebelión de les Alpujarras. Nun se tuvo piedá dalguna colos conversos que nun pudieron escondese a tiempu nos montes, violando a les muyeres nel templu que dempués sería quemáu. A la muerte de Gutierre de Cárdenas en 1503, dexa nel so testamentu'l deséu d'alzar dellos templos, ente ellos el de Bacares, que sería termináu dos años más tarde.
En 1571 la población morisca de Bacares tien d'abandonar la población pola orde d'espulsión de les comunidaes musulmano y xudío, ordenada por Felipe II. Esto provocó qu'a finales d'esi sieglu, el pueblu, al igual que'l restu de la provincia, quedara abrasáu y aprobetáu. Pa evitar la despoblación de Bacares, el rei unvió a 17 families de Vizcaya y Valencia. Los primeres traeríen l'afición pola pelota vasca que perdura entá anguaño.
Nel sieglu XVII, una serie de terremotos, años de seca y plagues de llagosta, dexaron arruinada y nuevamente abrasada la población de la provincia. Sicasí, l'aislamientu de Bacares y el so clima saludable favoreció que parte de la población pudiente y eclesiástico d'Almería abellugárase equí. Esto dio orixe a unos años de prosperidá del conceyu, llegando a pasar hasta cinco obispos pola residencia denomada "La Casona", mandada construyir por Gutierre de Cárdenas y qu'entá esistente anguaño, según diverses personalidaes influyentes, como'l correxidor d'Almería Luis de Guzmán o mercaderes como Diego Pareja y Luis de Xaén.
A partir del sieglu XVII son pocos los datos esistentes de la población por cuenta de que mientres la Guerra Civil Española fueron quemaos los archivos municipales. A mediaos del sieglu XIX cuntaba con 382 cases y el presupuestu municipal xubía a 15.216 reales cubiertu por repartida vecinal.[5] En 1870 empiecen a realizase estudios mineros na zona que dieron como resultancia importantes xacimientos de fierro en Bacares y Serón.
N'ochobre de 1879 inaugúrase la estación d'enllaz xeodésicu y astronómicu realizáu ente España y Arxelia, so la direición del xeneral Ibáñez per parte española y del coronel Perrier per parte francesa.[11] Esta estación xunió África con Europa por aciu una doble triangulación con vértices nos montes Sabina y Filaoussen n'Arxelia, y Mulhacén y Tetica de Bacares n'España. Nesti últimu monte esiste anguaño una estación repetidora de radiu de Telefónica de gran importancia pa les comunicaciones internacionales.
Sieglu XX y actualidá[editar | editar la fonte]
La esplotación minera a gran escala na zona empezaría a partir de la primer década del sieglu XX. Nun principiu, pa dar salida al mineral, pensar en construyir un túnel de 3 km al traviés de la sierra pa comunicar per ferrocarril, Bacares col puertu d'Almería. Esti proyeutu foi refugáu, optándose pola construcción d'una serie d'instalaciones per cable aereu que dexaben llevar el mineral hasta'l conceyu costeru d'Aguilas. Esta solución, amás de resultar más cara la so construcción final, resultó ser más lenta y costosa en cuanto al tresporte. Ente les compañíes esplotadores caben destacar "The Bacares Iron Mines from Glasgow", "Mines y caminos de Fierro de Bacares" y "Acaballa San Miguel d'Holanda" ente otres. Sicasí, la estracción so tierra fizo que'l material estrayíu nun fuera competitivu col de les estracciones a cielu abiertu. Esto xuníu al error nel tresporte, fizo que la minería fuera languideciendo hasta escastase a final de la década de los 60.
En 1972 creóse'l Centru Astronómicu Hispanu Alemán en Calar Alto, na frontera de Bacares con Serón, siendo anguaño'l centru con teunoloxía más avanzada del mundu tres el observatorio Palombar nos Estaos Xuníos.[12]
Alministración[editar | editar la fonte]
| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Juan Exea Golbano Eloy Uroz Martínez |
|
| 1983-1987 | Manuel Mirallas Fenoy | |
| 1987-1991 | José Segura Jiménez | PSOE |
| 1991-1995 | José Segura Jiménez | PSOE |
| 1995-1999 | José Segura Jiménez | PSOE |
| 1999-2003 | José Segura Jiménez | PSOE |
| 2003-2007 | José Segura Jiménez | PSOE |
| 2007-2011 | José Segura Jiménez | PSOE |
| 2011-2015 | n/d | n/d |
| 2015-2019 | n/d | n/d |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
.
El gobiernu municipal articúlase al traviés d'un conceyu formáu por 7 conceyales. Tres les eleiciones llocales de 2007, la corporación quedó compuesta por 5 conceyales del PSOE y por 2 del PAL.
Demografía[editar | editar la fonte]
La siguiente gráfica amuesa la evolución de la población de Bacares dende 1900.
| Gráfica d'evolución demográfica de Bacares ente 1900 y 2007 |
 |
| División menor 100 habitantes. Fuente Institutu Nacional d'Estadística d'España |
Pueden reparase los descensos na década de los 30 y na de los 60, debíos a la Guerra Civil y al zarru de la minería respeutivamente. D'agostu a avientu de 1968, añu en que se cerraron definitivamente les mines, son daos de baxa nel censu municipal a más de mil persones,[13] siendo'l destín más frecuente de los emigrantes bacareños la provincia de Barcelona.
Na siguiente tabla, onde s'amuesa la evolución del númberu d'habitantes ente 1996 y 2006 según datos del INE, apréciase un caltenimientu de la población en redol a los 300 habitantes.
| 1996 | 1998 | 1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 287 | 278 | 284 | 291 | 295 | 295 | 287 | 296 | 291 | 290 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| (Fonte: INE [Consultar]) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
NOTA: La cifra de 1996 ta referida a 1 de mayu y el restu a 1 de xineru.
Economía ya industria[editar | editar la fonte]
Históricamente foi una población fundamentalmente agrícola, ganadera y rellacionada cola industria del fierro. Nel sieglu XV la industria de la seda de Bacares algamó fama na contorna, llegando a haber 180.000 moreres nel so términu municipal.[8] Mientres el sieglu XIX producíen el centenu, frutes y pataques», como principales colleches siempres que nun hubiera seca, «y el trigu, cebada y centenu»,[5] calteniéndose asina mesmu ganáu lanar, cabrío y caballeríes pa l'agricultura. Tocantes a la industria y el comerciu atopaben seis molinos de farina y una fábrica de fierro. Nel sieglu XX la minería apurrió trabayu a gran parte de la población hasta la so desapaición.
Na actualidá, el sector predominante ye'l de servicios con un 60,0 % del total d'establecimientos qu'operen nel conceyu, siguíu polos de la construcción con un 26,7 % y la industria con un 6,7 %.[14] Na agricultura, el principal cultivu de regadío ye la pataca, y de secanu'l trigu y l'almendral.
Paisanos pernomaos[editar | editar la fonte]
- Ben Arabi: místicu, filósofu, poeta, viaxeru y sabiu musulmán andalusí que moró mientres temporaes en Bacares.
- Ben al Arif: famosu sufí almeriense, amigu de Ben Arabi.
- Gutierre de Cárdenas: Contable Mayor del Reinu y Alcalde Mayor de Toledo. Moró en "La Casona" de la so propiedá.
Turismu[editar | editar la fonte]
Pol encantu de la so arquiteutura popular y de la naturaleza que la arrodia, Bacares ye denomada como La Perla de los Filabres. Magar ello, el turismu ta pocu desenvueltu na población, cuntando anguaño con dos agospiamientos rurales, Ecofilabres y La Botica.
Monumentos y llugares d'interés[editar | editar la fonte]
- Castiellu de Bacares: del sieglu XIII, de construcción musulmana. Foi declaráu Bien d'Interés Cultural pol Resolución de 22 de xunu de 1993 cola categoría de Monumentu. Adosáu al castiellu esisten una serie de corrolades n'estáu de total abandonu. Anguaño hai un proyeutu, robláu pol arquiteutu José María García, pa consolidar les ruines y evitar el so deterioru definitivu. Pa ello haise presupuestáu 578.913 euros con un plazu d'execución de 12 meses.[15]
- Ilesia de Santa María: d'estilu mudéxar, construyida ente los años 1502 y 1505. Nella venérense les imáxenes del Santísimu Cristu del Monte, patrón del pueblu, y Santa María madre de Dios. En 1570 foi quemáu'l templu mientres la rebelión de los moriscos y reconstruyida nuevamente ente los años 1580 y 1581. Pa frenar el deterioru de los años, en 1975 decídese la so restauración, que remataría en 1989.
- Visos y miradores:
- Tetica de Bacares: ye'l monte más representativu del conceyu.
- El Layón.
- Calar Alto: onde s'atopen l'observatoriu hispanu-alemán.
- Calar Gallineru.
- Pozu de la Nieve.
- Hedra.
- Las Hoyas.
- Cueves:
- Cueva Llarga: una de les de mayor llargor de tola provincia.
- Cueva de los Santos.
- Cueva de la Collada.
- Torca del Cántaru.
- Torca del Engañu.
- Torca del Pinu.
- Torca del Saporejo.
Cultura[editar | editar la fonte]
Educación[editar | editar la fonte]
El conceyu cunta con una escuela d'educación primaria, hasta los 12 años, teniendo d'allegar los estudiantes de más edá a la vecina Tíjola por aciu tresporte escolar.
Fiestes[editar | editar la fonte]
* 2 de febreru: día del Romero.
El Romero ye una tradición bien antigua, que consistía en dir al campu a comer y pasar el día, pero la fiesta tal que la conocemos anguaño tien el so orixe nel añu 1990, cola alcaldía de José Segura Jiménez. Anque la celebración siempres tenía llugar el día 2 de febreru, anguaño celébrase'l primer fin de selmana d'esi mes. La finalidá d'esta fiesta ye realcontrase con aquellos habitantes del pueblu que se vieron obligaos a emigrar, principalmente a Sabadell y Terrassa. Son típicos d'esta fiesta los roscos y la torta de bizcuechu. El sábadu fai una paella xigante pa tolos invitaos, ente que'l domingu olla de trigu.
* Del 12 al 14 de setiembre: fiestes patronales.
Gastronomía[editar | editar la fonte]
Sanidá[editar | editar la fonte]
Los vecinos disponen d'un consultoriu médicu qu'empresta los sos serviciu mientres dos hores tolos díes de diariu.
Intereses[editar | editar la fonte]
- En toa España hai 60 persones que se apellidan Vacares, 31 como primer apellíu y 29 como segundu.[16]
- En Madrid hai una cai Bacares nel distritu de Hortaleza.
- En Serón hai una cai Bacares, enantes llamáu Camín d'Almería.
Referencies[editar | editar la fonte]
Notes[editar | editar la fonte]
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
- ↑ oficina de rexistru
- ↑ DÍAZ GONZÁLEZ (1992: páx. 43).
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Madoz, Pascual (Madrid, 1846-1850). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti. Volume II, páx. 227.
- ↑ Enciclopedia d'Espasa S. A. (1999). Gran enciclopedia d'España. ISBN 84-87544-01-0.
- ↑ DÍAZ GONZÁLEZ (1992: páx. 9).
- ↑ 8,0 8,1 DÍAZ GONZÁLEZ (1992: páx. 10).
- ↑ DÍAZ GONZÁLEZ (1992: páx. 21).
- ↑ Citáu en GIL ALBARRACÍN (2004: páx. 113).
- ↑ Revista Internacional de Ciencies de la Tierra. «EL PRIMER ENLLAZ XEODÉSICU ENTE EUROPA Y AFRICA». Archiváu dende l'orixinal, el 20 d'ochobre de 2010. Consultáu'l 14 d'agostu de 2008.
- ↑ DÍAZ GONZÁLEZ (1992: páx. 66).
- ↑ DÍAZ GONZÁLEZ (1992: páx. 39).
- ↑ Según datos de 2006 del Institutu d'Estadística d'Andalucía. Vease la so ficha municipal nel apartáu d'enllaces esternos.
- ↑ Arquelogía Medieval. «Concursu pa rehabilitar los castiellos de Bacares, de Huércal Overa y de Mojácar (Almería)». Consultáu'l 15 d'agostu de 2008.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística. «Mapa de Distribución d'Apellido». Archiváu dende l'orixinal, el 1 de mayu de 2011. Consultáu'l 2007.
Bibliografía[editar | editar la fonte]
- GIL ALBARRACÍN, Antonio (2004). Arquiteutura y historia de Bacares y del Santísimu Cristu del Monte, nel señoríu almeriense del Conde de Poblar. Griselda Bonet Girabet. ISBN 84-88538-67-7.
- DÍAZ GONZÁLEZ, Antonio (1992). Bacares. La perlla de los Filabres. Conceyu de Bacares. ISBN 84-606-1131-0.
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Bacares 
.
Bacares n'OpenStreetMap.- Ficha municipal, 2006.
- Patrimoniu cultural de Bacares na Guía Dixital del Patrimoniu Cultural d'Andalucía. Institutu Andaluz del Patrimoniu Históricu
