Llingües saḥarianes

De Wikipedia
Llingües saḥarianes
Distribución xeográfica Sáḥara, África central
Países  Chad
 Níxer
Bandera de Nixeria Nixeria
Bandera de Sudán Sudán
Bandera de Camerún Camerún
Filiación xenética

Nilo-saḥarianu

  Saḥarianu
Subdivisiones Saḥarianu oriental
Saḥarianu occidental
Códigu Glottolog saha1256
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües saḥarianes constitúin una pequeña familia de llingües falaes a lo llargo d'El Sáḥara oriental, estendiéndose del noroeste de Darfur al sur de Libia, amás de pel norte y centru de Chad, l'este de Níxer y el noroeste de Nixeria. Les principales llingües saḥarianes son el kanuri, el teda, el dazaga y el zaghawa. Considérase qu'esta llingües xunto con otres llingües sudániques y nilótiques forma la familia nilo-saḥariana, anque dellos llingüistes apuesten qu'esti últimu grupu consituya realmente una familia filoxenéticamente válida.

Clasificación[editar | editar la fonte]

La rellación del kanuri y el tubu (tebu) yá foi reconocida por H. Barth nuna carta a Karl Richard Lepsius de 1853.[1] Más tarde, Gustav Nachtigal (1881, 200) identificó'l parentescu con otres llingües xeográficamente barganales y propunxo la denominación "saḥariana" pa la familia de llingües. Este mesmu autor concluyó que la familia saḥariana podía estremase nuna caña occidental (a la que pertenecíen en kanuri y el tebu) y una caña oriental (formada pol zaghawa y el berti). Lukas (1939) delimitó definitivamente la familia, por aciu el términu "saḥarianu oriental"[2] que J. Greenberg rebautizó como "saḥarianu central", estremando la familia en tres rames. Sicasí'l autores posteriores volvieron a la división clásica en dos rames, esta división bipartita ta bien fundametnada sobre la base del porcentaxe de cognaos.

Clasificación interna[editar | editar la fonte]

La clasificación interna basada nel porcoentaje de cognaos na llista de Swadesh ente les diverses llingües llegar a la siguiente clasificación:[3]

Saḥarianu 

 Oriental 


Berti-Sagato (estinguíu)




Bideyat




Beria



Zaghawa





 Occidental 

 Kan 

 


Kanuri



Kanembu



 El to

 


Daza (Dazaga)




Tubu



Tedaga (teda, tuda)






Rellación con otres llingües[editar | editar la fonte]

Les llingües saḥarianes son consideraes parte de les llingües nilo-saḥarianes, anque dicha agrupación ye daqué revesosa. Dientro de les llingües nilo-saḥarianes, L. Bender considera que les llingües saḥarianes constitúin una caña indpendiente ensin un parentescu cercanu coles otres cañes. Ehret conxetura que podría postulase una caña saḥariana-saheliana, que englobara tanto a les llingües saḥarianes como al grupu maba y el grupu songhay, anque dicha hipótesis nun tien el consensu de los especialistes.

Comparanza léxica[editar | editar la fonte]

Los numberales en distintes llingües saḥarianes son:[4]

GLOSA Ber (Oriental) Kan (Kanuri) El to (Tebu) PROTO-
SAḤARIANU
Berti Bideyat Zaghawa Kanembu Kanuri
central
PROTO-
KAN
Dazaga
(Tubu)
Tedaga PROTO-
EL TO
'1' sang néko nɔ́kkɔ tūló tìlo *tul(i)Co tə̀ɾɔ̌n tɾɔ̀ɔ́ *turono *tul-
'2' el so sui súyi yìndí ìndi *yandi tʃúú cúː *cuu *cui~*sui
'3' soti wɛɛ yàkú yàkkə *ʔasuku àɡʊ̀zʊ́ʊ́ ògòzú *akuzu *akusu
'4' sitti yšté ístîː dīyə̄o degə *dig- tʊ̀zɔ́ɔ́ tʊ̀zɔ́ː *tuzzo *sui-ti-suit(?)
'5' pi hué hóíyi úù uwù *vogu fòú fɔ́ː *fohu *βoɣo
'6' duuti dèštè dɛ́stɛ́ àràkú àràkkə *arusku dìsí dɪ̀sɪ́ː *dessi *desti
'7' taiti dešté dístiː túlùr tulùr *tullor túrùsù túrùsù *turesiu *tur+siu
*tur-ar
'8' kuuzi uèttè ɔ́ttɛ́ ùskú wùskú *wusuku wʊ́ssʊ̀ jʊ́sʊ̀ *wossu *wasuku
'9' kiddasi dišti dístî lár lə̀gar/
làar
*lakkir jìsìí jìsíː *jissi
'10' musang sagoti sógódí mìyòu mèwu *el mio(a)oga mʊ́rdə̀m mʊ́rdɔ̀m *murdom

Referencies[editar | editar la fonte]

  1. Barth, 1854
  2. Lukas, 1951-52
  3. Blažek, 2007, p. 20
  4. Saharan Numerals

Bibliografía[editar | editar la fonte]

  • Barth, Heinrich. Letter to K.R. Lepsius. Zeitschrift der Gesellschaft für Erkunde zu Berlin 2, 372-74, 384-87.
  • Bender, Lionel M. 1996. The Nilo-Saharan Languages: A Comparative Essay. München - Newcastle: Lincom.
  • Ehret, Christopher. 2000. A Historical-Comparative Reconstruction of Nilo-Saharan. Köln: Köppe.
  • Greenberg, Joseph H. 1950. The Eastern Sudanic Family. Southwestern Journal of Anthropology 6/2, 143-160.
  • Jakobi, Angelika & Crass, Joachim. 2004. Grammaire du beria (langue saharienne). Köln: Köppe.
  • Nachtigal, Gustav. 1879-81-89. Sahara und Suden. Ergebnisse sechsjähriger Reisen in Afrika, I-III. Berlin
  • Petráček, Karel. 1985. Das Saharanische und die nilo-saharanische Sprachfamilie. Acta Universitatis Carolinae - Philologica 4, 71-95.
  • Petráček, Karel. 1988. The BER-Group of Saharan Languages. Archiv orientální, 129-136.
  • Petráček, Karel. 1987. Berti or Sagato-a (Saharan) Vocabulary. Afrika und Übersee 70, 163-193.
  • Václav Blažek (2007): "On application of Glottochronology for Saharan Languages", Viva Africa 2007. Proceedings of the IInd International Conference on African Studies (April 2007), ed. Tomáš Machalík & Jan Záhořík. Plzeň: Dryáda 2007[08], 19-38.