Llingües Na-Togo

De Wikipedia
Llingües Na-Togo
Distribución xeográfica África occidental
Países  Ghana
Bandera de Togu Togu
Bandera de Benín Benín
Filiación xenética

Níxer-Congu
  Volta-Congu
    Kwa

      L. Na-Togo
Códigu Glottolog nato1234
Ver tamién
Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Les llingües Na-Togo constitúin una caña de les llingües kwa, formada por daqué más de media docena de llingües, falaes principalmente na rexón montascosa asitiada ente Ghana y Togo. Esta agrupación ye una de les dos cañes en que Heine (1968) estrema les llingües de los montes ente Togo y Ghana.

Clasificación[editar | editar la fonte]

Les llingües Na-Togo son unu de los dos subgrupos en que B. Heine estremó les llingües kwa de los cordal que dixebra Ghana y Togo. En 1912, Bernhard Struck foi'l primeru n'arrexuntar xuntes toes estes llingües a les que llamó Semibantu von Mitteltogo. Westermann, nel so clasificaión de les llingües sudániques (darréu reclasificadas como llingua Níxer-Congu), adoptó pa toes estes llingües el términu "caxón-de-xastre" Togorestsprachen,[1] que nun yera otra cosa qu'una agrupación xeográficu-tipolóxica ensin basar nel métodu comparativu. El primer trabayu qu'emplegó'l métodu comparativu foi llevada a cabu por Bernd Heine (1968) qu'estableció dos grupos distintos: el Ka-Togo y el Na-Togo basándose na forma pa 'carne' nestes llingües. Dakubu y Ford (1988) renombraron al agregáu de llingua Ka-Togo y Na-Togo como llingua Togo centrales, un términu entá usáu por dellos autores (e.g. Blench 2001). Dellos autores consideren que les llingües Ka-Togo xunto coles llingües Na-Togo formen un grupu, pero la opinión mayoritaria ye tratales como dos rames independientes dientro del grupu kwa.[2]

Llingües del grupu[editar | editar la fonte]

Llingua Autónimos
Autóetnónimo Autoglotónimo
Na Adele Bidire Gidire
Anii, Basila
Giseme, Akpe
Logba Akpanawò Ikpana
Lelemi, Buem Lε-lεel mio
Lefana, Buem Lε-fana
Siwu-Lolobi, Akpafu sg. Ɔwu,
pl. Mawu
Siwu
Likpe sg. Ɔkpεlá,
pl. Bakpεlá
Sεkpεlé
Santrokofí Sεlεε

Descripción llingüística[editar | editar la fonte]

Les llingües Na-Togo, según les llingües Ka-Togo, tienen carauterístiques típiques de les llingües Níxer-Congu como la presencia de clases nominales, esta retención del sistema ye orixinal yá que munches llingües circundantes perdieron o erosinado en gran midida dichu sistema qu'anguaño ye solu residual. Toles llingües Na-Togo son llingües tonales y la mayoría tienen sistemes vocálicos formaos por nueve o diez unidaes fonolóxicamente distintives, qu'entren en xuegos de sinarmonía vocálica basada nel traza ATR. Tanto'l ewe como'l twi, les llingües principales de la rexón influyeron notablemente nestes llingües.

Comparanza léxica[editar | editar la fonte]

Los numberales reconstruyíos pa distintos grupos de llingües Na-Togo son:[3]

GLOSA Basila-Adele Lelemi-Siwu Likpe-Selee Logba PROTO-
NA-TOGO
Adele Anii
(Basila)
Lelemi
(Buem)
Siwu
(Akpafu)
Likpe
(Sekpele)
Sɛlɛɛ
'1' ɛ̀kí dɨ̄ŋ ùnwì ɔ̀wɛ̃̂ nùɛ́ ònwíì ik͡pɛ *-k͡pi
'2' ɛ̀ɲɔ̃̀ː īɲīʊ̄ íɲɔ́ íɲɔ̂ núə̀ ɔ̀ɲɔ́ iɲɔ *-ɲɔ
'3' àsì īrīū ɛ̀tɛ̀ ìtɛ́ ǹtsyə́ òtìɛ́ ita *-tia
'4' ɛ̀nàː īnāŋ ínɛ́ ínâ ǹná ɔ́nà ina *-na
'5' tõ̀ īnʊ̄ŋ ɛ̀lɔ́ írù ǹnɔ́ ɔ̀nɔ́ɔ̀ inú *-nu
'6' kòːrõ̀ īkōlōŋ ɛ̀kú íkùɔ̀ ǹkúa òkúɔ́ igló *-kolõ
'7' kɔ̀rɔ̃̀kí kūlūmī máátɛ̀ ìkɔ́dzɛ̂ kúansè kùɛ́nsĩ́ glaŋk͡pe *-kolõ+k͡pi
'8' nìyɛ̀ ɡánááná máánɛ́ fàráfánà yèní ɔ̀nɛ́ mlaminá
'9' yɛ̀kí tʃīīnī lɛ́yàlìnwì káiwɛ̃̂ nàsé nàásĩ́ ɡɔkwaɖo
'10' tɘ̄b lèèvù ìwéó lèfósì lèfósì oɖú *-y-fo

Referencies[editar | editar la fonte]

  1. Y.g. Westermann 1935:146
  2. Blench (2001) afirma que Although much of the literature and in particular Heine (1968) treats the Central Togo languages as a unit, since Stewart (1989) it has generally been accepted that these form distinct branches showing non particular relationship.
  3. Kwa Numerals

Bibliografía[editar | editar la fonte]