Llingües Na-Togo

Llingües Na-Togo
Distribución xeográfica	África occidental
Países	Ghana; Togu; Benín
Filiación xenética	Níxer-Congu; Volta-Congu; Kwa; L. Na-Togo
Códigu Glottolog	nato1234
	Ver tamién; Idioma - Families - Clasificación de llingües
	[editar datos en Wikidata]

Les llingües Na-Togo constitúin una caña de les llingües kwa, formada por daqué más de media docena de llingües, falaes principalmente na rexón montascosa asitiada ente Ghana y Togo. Esta agrupación ye una de les dos cañes en que Heine (1968) estrema les llingües de los montes ente Togo y Ghana.

Clasificación

Les llingües Na-Togo son unu de los dos subgrupos en que B. Heine estremó les llingües kwa de los cordal que dixebra Ghana y Togo. En 1912, Bernhard Struck foi'l primeru n'arrexuntar xuntes toes estes llingües a les que llamó Semibantu von Mitteltogo. Westermann, nel so clasificaión de les llingües sudániques (darréu reclasificadas como llingua Níxer-Congu), adoptó pa toes estes llingües el términu "caxón-de-xastre" Togorestsprachen,^[1] que nun yera otra cosa qu'una agrupación xeográficu-tipolóxica ensin basar nel métodu comparativu. El primer trabayu qu'emplegó'l métodu comparativu foi llevada a cabu por Bernd Heine (1968) qu'estableció dos grupos distintos: el Ka-Togo y el Na-Togo basándose na forma pa 'carne' nestes llingües. Dakubu y Ford (1988) renombraron al agregáu de llingua Ka-Togo y Na-Togo como llingua Togo centrales, un términu entá usáu por dellos autores (e.g. Blench 2001). Dellos autores consideren que les llingües Ka-Togo xunto coles llingües Na-Togo formen un grupu, pero la opinión mayoritaria ye tratales como dos rames independientes dientro del grupu kwa.^[2]

Llingües del grupu

	Llingua	Autónimos
	Llingua	Autóetnónimo	Autoglotónimo
Na	Adele	Bidire	Gidire
	Anii, Basila
	Giseme, Akpe
	Logba	Akpanawò	Ikpana
	Lelemi, Buem		Lε-lεel mio
	Lefana, Buem		Lε-fana
	Siwu-Lolobi, Akpafu	sg. Ɔwu, pl. Mawu	Siwu
	Likpe	sg. Ɔkpεlá, pl. Bakpεlá	Sεkpεlé
	Santrokofí	Sεlεε

Descripción llingüística

Les llingües Na-Togo, según les llingües Ka-Togo, tienen carauterístiques típiques de les llingües Níxer-Congu como la presencia de clases nominales, esta retención del sistema ye orixinal yá que munches llingües circundantes perdieron o erosinado en gran midida dichu sistema qu'anguaño ye solu residual. Toles llingües Na-Togo son llingües tonales y la mayoría tienen sistemes vocálicos formaos por nueve o diez unidaes fonolóxicamente distintives, qu'entren en xuegos de sinarmonía vocálica basada nel traza ATR. Tanto'l ewe como'l twi, les llingües principales de la rexón influyeron notablemente nestes llingües.

Comparanza léxica

Los numberales reconstruyíos pa distintos grupos de llingües Na-Togo son:^[3]

GLOSA	Basila-Adele		Lelemi-Siwu		Likpe-Selee		Logba	PROTO- NA-TOGO
GLOSA	Adele	Anii (Basila)	Lelemi (Buem)	Siwu (Akpafu)	Likpe (Sekpele)	Sɛlɛɛ	Logba	PROTO- NA-TOGO
'1'	ɛ̀kí	dɨ̄ŋ	ùnwì	ɔ̀wɛ̃̂	nùɛ́	ònwíì	ik͡pɛ	*-k͡pi
'2'	ɛ̀ɲɔ̃̀ː	īɲīʊ̄	íɲɔ́	íɲɔ̂	núə̀	ɔ̀ɲɔ́	iɲɔ	*-ɲɔ
'3'	àsì	īrīū	ɛ̀tɛ̀	ìtɛ́	ǹtsyə́	òtìɛ́	ita	*-tia
'4'	ɛ̀nàː	īnāŋ	ínɛ́	ínâ	ǹná	ɔ́nà	ina	*-na
'5'	tõ̀	īnʊ̄ŋ	ɛ̀lɔ́	írù	ǹnɔ́	ɔ̀nɔ́ɔ̀	inú	*-nu
'6'	kòːrõ̀	īkōlōŋ	ɛ̀kú	íkùɔ̀	ǹkúa	òkúɔ́	igló	*-kolõ
'7'	kɔ̀rɔ̃̀kí	kūlūmī	máátɛ̀	ìkɔ́dzɛ̂	kúansè	kùɛ́nsĩ́	glaŋk͡pe	*-kolõ+k͡pi
'8'	nìyɛ̀	ɡánááná	máánɛ́	fàráfánà	yèní	ɔ̀nɛ́	mlaminá
'9'	yɛ̀kí	tʃīīnī	lɛ́yàlìnwì	káiwɛ̃̂	nàsé	nàásĩ́	ɡɔkwaɖo
'10'	fò	tɘ̄b	lèèvù	ìwéó	lèfósì	lèfósì	oɖú	*-y-fo

Referencies

↑ Y.g. Westermann 1935:146
↑ Blench (2001) afirma que Although much of the literature and in particular Heine (1968) treats the Central Togo languages as a unit, since Stewart (1989) it has generally been accepted that these form distinct branches showing non particular relationship.
↑ Kwa Numerals

Bibliografía

[1] Y.g. Westermann 1935:146

[2] Blench (2001) afirma que Although much of the literature and in particular Heine (1968) treats the Central Togo languages as a unit, since Stewart (1989) it has generally been accepted that these form distinct branches showing non particular relationship.

[3] Kwa Numerals

[1]

[2]

[3]