Llabiegu
| Llabiegu | ||||
|---|---|---|---|---|
máquina de labranza (es)  , vehicle attachment (en) y maquinaria agrícola (es) | ||||
 | ||||
| ||||
 | ||||
El llabiegu[1] ye un aperiu perimportante emplegáu dende los tiempos prehistóricos. Ye un aperiu que movíu por fuercia animal o mecánica sirve pa llabrar la tierra abriendo regatos n'ello.
Historia[editar | editar la fonte]
Los primeros llabiegos foron seique rames d'arboles con forma de forcáu, ún de los estremos emplegábase pa cavar na tierra, y l'otru o los otros como mangu. L'instrumentu podía emburriase o ser arrastráu por cuerdes ataes a una persona o animal. Dellos llabiegos simples entá úsense en suelos lixeros d'algunes zones en víes de desendolcu.
Los romanos na antigüedad usaben un llabiegu lixeru de rascáu con una reya de fierro tiráu por gües. El llabiegu pesáu con ruedes doi desendolcáu na Edá Media (aprox. del sieglu V al XV) pa voltiar el suelu mas duro del norueste d'Europa. Esti llabiegu tenía una punta afilada de fierro pa llabrar el suelu. Esti cortaor afiláu vertical ta asitiáu na parte d'alantre de la reya pa llevantar la tierra llabrao, y una llingüeta trés de la reya que podía suxetase a un grupu de dos a ocho gües. El llabiegu Roterham foi desendolcáu n'Inlaterra nel 1730. La so estructuratriangular fizo más fácil tirar del mesmu y asinó'l diseñu básicu pa llabiegos de caballos.
El llabiegu camudó poco hasta la década de 1830, cuando el ferreru estauxunidense John Deere inventó la reya d'aceru, pa llabrar la tierra duro de les praderes del Mediu Ueste d'Estaos Xuníos. El llabiegu de dos ruedes, que tinía un aposentu pal conductor, apaició na década de 1860. Los trautores a vapor emplegáronse con ésitu na década de 1890, y dempués de 1900 los trautores con motor de gasolina, más baratos, entamaron a camudar a los caballos nel tiru'l llabiegu. Ensin embargu, los trautores nun s'utilizaron abondo hasta la introducción de los pequeños trautores multiusu en 1924 y el desendolcu de los neumáticos de baxa presión en 1932.
Los llabiegos modernos tiraos por trautor puen tener hasta cinco conxuntos de reyes y regulaores, que puen subise o baxase hidráulicamente. Los llabiegos de discu, que s'emplegen en suelu duro, cunten con varios discos cóncaros. Nos araos rotatorios, tamién conocíos como motocultores, empléguense delles cuchielles montaes so una exa xiratoria horizontal. El llabor a gran fondura fáese con llabiegos de sosuelu, que tienen cuchares afilaes d'aceru que pueen trescalar nel suelu hasta 1 m, o con llabiegos de bédanu, que tienen delles guíes que sofiten forcaos capaces de llabrar hasta 50 cm de fondura.
Desendolcos tipolóxicos[editar | editar la fonte]
Los tres elementos esenciales del aráu (rabera, riame y vara) nun son siempre independientes, sinon que o bien rabera y riame formaben una pieza sola a la que se-y fixaba la vara o bien vara y riame constituyíen una pieza sola con forma de ganchu (camba) a la que se-y xunía la rabera.
El primer tipu o tipu nórdicu (Islles britániques, norte de Francia, Escandinavia, Alemaña y noroeste d'España) desendolcó nel nomáu aráu cuadrangular debíu al rectángulu formáu por rabera, riame y vara, amás duna pieza d'encontu nomada taragüela. A esti tipu pertenéz el llabiegu asturianu.
El segundu tipu ye nomáu de tipu mediterraneu pola so ária d'estensión (Grecia, Italia, sur de Francia, Península Ibérica y norte d'África) y suel presentar dos sub-tipos: el «de riame» por ser esta la pieza más importante onde encaxa la rabera y de la que naz la camba, y el “de camba” así llamáu por ser esta la pieza princial d'onde xurden rabera y riame. A esti tipu pertenéz l'alladru asturianu.
Araos n'Asturies[editar | editar la fonte]
N’Asturies atópense dos tipos d'aráu.
- Llabiegu. El llabiegu ye un aráu cuadrangular de tipu nórdicu onde la rabera, riame, vara y una pieza d'encontu nomada taragüela formen un rectángulu. Ye l'aráu mayoritariu nel campu asturianu.
- Alladru. Ye un aráu de tipu mediterraneu de camba, así llamáu por ser esta la pieza principal d'onde xurden rabera y riame. Ye propiu de la faza oriental d'Asturies.
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: Llabiegu
