Idioma wají
Saltar a navegación
Saltar a la gueta
L'idioma wají ye un idioma indoeuropéu, concretamente iránica falada pol pueblu wají en Afganistán, China, Paquistán, Taxiquistán, y en menor midida en Rusia polos emigrantes que viven ende.
Ortografía[editar | editar la fonte]
El wají tradicionalmente nun s'escribía. Usóse dellos sistemes d'escritura; árabe, cirílicu y llatín pa escribir l'idioma.[1] Haqiqat Ali creó una ortografía en 1984.[2]
| A a | B
b||C c||Č č||Č̣ č̣||D d||Ḍ ḍ||Δ δ||Y y||Ə ə||F f||G g||Ɣ ɣ||Ɣ̌ ɣ̌||H h||I i||J j||J̣̌ ǰ̣||K k||L l||M m||N n | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| AFI | [a] | [b] | [t͡s] | [t͡ʃ] | [ʈ͡ʂ] | [ɖ] | [d̪] | [ð] | [y] | [ə] | [f] | [g] | [ʁ] | [ɣ] | [h] | [i] | [d͡ʒ] | [ɖ͡ʐ] | [k] | [l] | [m] | [n] |
| O o | P
p||Q q||R r||S s||Š š||Ṣ̌ ṣ̌||T t||Ṭ ṭ||Θ ϑ||O o||V v||W w||X x||X̌ x̌||Y y||Z z||Ž ž||Ẓ̌ ẓ̌||Ʒ ʒ||Ы ы | |||||||||||||||||||||
| AFI | [o] | [p] | [q] | [r] | [s] | [ʃ] | [ʂ] | [ʈ] | [t̪] | [θ] | [o] | [v] | [w] | [χ] | [x] | [j] | [z] | [ʒ] | [ʐ] | [d͡z] | [ɨ] |
Testu d'amuesa d'una traducción de la Biblia publicada en 2001 amuésase de siguío.[3]
| Wají n'alfabetu llatín | Wají n'alfabetu cirílicu | Castellanu |
|---|---|---|
| 2 Yiso yavər x̆atəy: «Sayišt i dəo carəv, x̆anəv: „Ey bzыrgwor Tat ki də osmonət cəy! Ti bəzыrg nung bər olam ыmыt! Ləcər dəwroni Ti podšoyi ɣ̆at-ət, zəmin-ət zəmon də hыkmi taw ыmыt! | 2 Йисо йавəр х̌атəй: «Сайишт ҙи дəо царəв, х̌анəв: „Ей бзыргв̌ор Тат ки дə осмонəт цəй! Ти бəзырг нунг бəр олам ымыт! Лəцəр дəв̌рони Ти подшойи г̌ат-əт, зəмин-əт зəмон дə ҳыкми тав̌ ымыт! | 2 El díxo-yos entós: «Cuando oren, digan: Padre, santificado sía'l to Nome, que venga'l to Reinu, fáigase la to voluntá, asina na Tierra como nel Cielu, |
| ³ Spo rыsq-ət rыzi sakər nəsib car! | ³ Спо рысқ-əт рызи сакəр нəсиб цар! | ³ danos güei el nuesu pan d'acaldía, |
| 4 Cə spo gənonən šəxs! Sak bə kuy, ki sakər šakiɣ̆, cə kərk! kыx̆ter baxṣ̌əṣ̌ carən. Cə bandi nafs-ət awasən, Cə waswasayi Iblisən saki niga δыr!“» | 4 Цə спо гəноəн шəхс! Сак бə куй, ки сакəр шакиг̌ цə кəрк! Кых̌тəр бахш̣əш̣ царəн. Цə банди нафс-əт ав̌асəн, Цə в̌асв̌асайи Иблисəн саки нига д̌ыр!“» | 4 perdona los nuesos pecaos, porque tamién nós perdonamos a aquellos que nos ofienden; y nun nos dexes cayer na tentación, y llíbranos del mal». |
Vocabulariu[editar | editar la fonte]
El léxicu wají presenta diferencies significatives coles demás llingües de Pamir. Equí amuésase la comparanza de Gawarjon de los dialeutos del sarikoli y del wají falaes en China.
| Castellán | Persa | Tayiko | Sugní | Sarikoli | Pastún | Wají | Avéstico |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| unu | jæk (یک) | jak (як) | jiw | iw | jaw (يو) | ji | aēva- |
| carne | ɡoʃt (گوشت) | ɡoʃt (гушт) | ɡoːxt | ɡɯxt | ɣwaxa, ɣwaʂa (غوښه) | ɡoʂt | ? |
| fíu | pesær (پسر) | triar (писар) | puts | pɯts | zoi (زوی) | putr | putra |
| fueu | ɒteʃ (اتش) | otaʃ (оташ) | joːts | juts | or (اور) | rɯχninɡ | âtar |
| agua | ɒb (اب) | ob (об) | xats | xats | obə (اوبه) | jupk | aiwyô, ap |
| enagua | dæst (دست) | dast (даѕт) | ðust | ðɯst | lɑs (لاس) | ðast | zasta |
| pie | pɒ (پا) | po (по) | poːð | peð | pxa, pʂa (پښه) | pɯð | pad |
| diente | dændɒn (دندان) | dandon (дандон) | ðinðʉn | ðanðun | ɣɑx, ɣɑʂ (غاښ) | ðɯnðɯk | ? |
| güeyu | tʃæʃm (چشم) | tʃaʃm (чашм) | tsem | tsem | stərɡa (سترګه) | tʂəʐm | cashman |
| caballu | æsb (اسب) | asp (асп) | voːrdʒ | vurdʒ | ɑs (آس) | jaʃ | aspa |
| nube | æbr (ابر) | abr (абр) | abri | varm | urjadz (اوريځ) | mur | maēγa- |
| trigu | ɡændom (گندم) | ɡandum (гандум) | ʒindam | ʒandam | ɣanam (غنم) | ɣɯdim | ? |
| dellos | besjɒr (بسيار) | bisjor (бисёр) | bisjoːr | pɯr | ɖer, pura (ډېر، پوره) | təqi | paoiri, paoirîsh, pouru |
| altu | bolænd (بلند) | baland (баланд) | biland | bɯland | lwaɻ (لوړ) | bɯland | berezô, berezañt |
| llueñe | dur (دور) | dur (дур) | ðar | ðar | ləre (لرې) | ðdir | dûra, dûrât |
| bonu | χub (خوب) | χub (хуб) | χub | tʃardʒ | xə, ʂə (ښه) | baf | vohu |
| pequeñu | kutʃik (کوچک) | χurd (хурд) | dzul | dzɯl | ləɡ, ləʐ (لږ) | dzəqlai | ? |
| dicir | ɡoft (گفت) | ɡuft (гуфт) | lʉvd | levd | wajəl (ويل) | xənak | aoj-, mrû-, sangh- |
| faer | kærd (کرد) | kard (кард) | tʃiːd | tʃeiɡ | kawəl (کول) | tsərak | kar- |
| ver | did (ديد) | did (дид) | wiːnt | wand | winəm (وينم) | wiŋɡ | dî- |
Fonoloxía[editar | editar la fonte]
Vocales[editar | editar la fonte]
| Anterior | Central | Posterior | |
|---|---|---|---|
| Zarrada | i | ɨ | o |
| Semicerrada | y | o | |
| Entemedia | ə | ||
| Abierta | a | ||
Consonantes[editar | editar la fonte]
| Llabial | Dental | Alveolar | Alveolopalatar | Retroflejo | Velar | Uvular | Glotal | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nasal | m | n | ||||||
| Plosiva | p b | t̪ d̪ | ʈ ɖ | k ɡ | q | |||
| Africáu | t͡s d͡z | t͡ʃ d͡ʒ | ʈ͡ʂ ɖ͡ʐ | |||||
| Fricativu | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | x ɣ | χ ʁ | h |
| Aproximante | l | j | w | |||||
| Radical | r |
Referencies[editar | editar la fonte]
- ↑ Wakhi Roman alphabets on Gojal.net
- ↑ Ali, Haqiqat (1984). Wakhi Language 1.
- ↑ (2001) Luqo Inǰil (Gospel of Luke).: Title page, passages in Roman alphabet[1],passages in Cyrillic alphabet[2]
- ↑ Gawarjon (高尔锵/Gāo Ěrqiāng) (1985). Outline of the Tajik language (塔吉克语简志/Tǎjíkèyǔ Jiǎnzhì). Beijing: Nationalities Publishing House.
![[1]](http://www.christusrex.org/www1/pater/kuhl1/wakhani-rom-2.jpg){kind=link}
![[2]](http://www.christusrex.org/www1/pater/kuhl1/wakhani-cyr-2.jpg){kind=link}
Enllaces esternos[editar | editar la fonte]
- Wajíes en Gojal, Paquistán
- Artículos sobre los wajíes de Ismaili.net
- Base de dato multimedia de Georg Morgenstierne
