Feroés
 Føroyskt | |
|---|---|
| Faláu en | Islles Feroe (Dinamarca) |
| Rexón | Escandinavia |
| Falantes | 60.000-80.000 |
| Familia | Llingües indoeuropees Llingües xermániques |
| Alfabetu | Llatín adaptáu al feroés |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país
(cooficial con [[idioma|]] en Islles Feroe) |
| Reguláu por | Føroyska málnevndin |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | fap
|
| ISO 639-3 | |
 Estensión del feroés | |
El feroés (en feroés føroyskt [ˈføːɹɪst]) conforma xunto col islandés el grupu de llingües escandinaves insulares en contraposición a les continentales, el noruegu, suecu y danés. El feroés ye faláu por polo menos 44.000 persones nes islles Feroe, rexón que pertenez a Dinamarca que disfruta d'un réxime d'autonomía, amás de por feroeses nel estranxeru.
En feroés públiquense llibros a esgaya. Dende 1822 a 2002 asoleyáronse 4306 títulos y l'añu 2000 tuvo el récor con 170 títulos (66 d'ellos traducciones d'otres llingües), hai un llibru por cada 325 habitantes.
Dialeutos
[editar | editar la fonte]
Magar la poc apoblación y superficie de les Feroes, hai grandes diferencies dialeutales por mor de la so situación xeográfica. La isoglosa más importante crucia el Skopunarfjørður ente Sandoy y Streymoy (marcao en coloráu na imaxe) y parte'l feroés en septentrional y meridional.
La dixebra de los dos grandes dialeutos tuvo llugar nel sieglu XV. Carauterístiques típiques son:[1]
| Nórdicu antiguu | Feroés | |
|---|---|---|
| Septentrional | Meridional | |
| ó | [ɛu] | [ɔu] |
| ei | [ɔi] | [ai] |
| æ | [ɛː] -> [ɛa] | [eː] |
Pese a qu'anguaño nun hai una pronunciación estándar del feroés, suel basase nel dialeutu Tórsḥavn/Treymoy del sur, que ye'l que más falantes tien.
Historia
[editar | editar la fonte]| Llingua falada | Llingua escrita | |
|---|---|---|
| 900–1400 | Antiguu nórdicu occidental (norrønt) | |
| 1400–1600 | Antiguu feroés (miðaldarføroyskt) | |
| 1600–1770 | Antiguu feroés tardíu o feroés modernu (føroyskt) | – (danés) |
| 1770–1846 | Feroés modernu (føroyskt) | Transcripción fonética del feroés modernu (Svabo) |
| 1846–heute | Ortografía etimoloxicista (Hammershaimb) | |
El feroés actual paezse na escritura al antiguu nórdicu, pero en realidá hubo mutaciones vocáliques que nos lleven a falar de dos variedaes principales (septentrional y meridional).
| Sieglu IX (nórdicu antiguu) |
sieglu XIV (feroés tempranu) |
sieglu XVI (feroés antiguu) |
sieglu XVII (antiguu feroés tardíu) |
sieglu XX (feroés modernu) | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Norte | Sur | Norte | Sur | Norte | Sur | ||||||||||||||||||
| llarga | llarga | llarga | curtia | llarga | curtia | llarga | curtia | llarga | curtia | ||||||||||||||
| i | /i/ | /iː/ | /iː/ | /ɪ/ | /iː/ | /ɪ/ | [iː] | [ɪ] | [iː] | [ɪ] | i | ||||||||||||
| y | /y/ | /iː/ | /iː/ | /ɪ/ | /iː/ | /ɪ/ | [iː] | [ɪ] | [iː] | – | y | ||||||||||||
| e | /e/ | /eː/ | /eː/ | /ɛ/ | /e/ | /ɛ/ | [eː] | [ɛ] | [eː] | [ɛ] | e | ||||||||||||
| ø | /ø/ | /øː/ | /ø/ | /øː/ | /œ/ | /øː/ | /œ/ | [øː] | [œ] | [øː] | [ʏ] | ø | |||||||||||
| u | /u/ | /uː/ | /uː/ | /ʊ/ | /uː/ | /ʊ/ | [uː] | [ʊ] | [uː] | [ʊ] | u | ||||||||||||
| o | /o/ | /oː/ | /o/ | /oː/ | /ɔ/ | /oː/ | /ɔ/ | [oː] | [ɔ] | [oː] | [ɔ] | o | |||||||||||
| ǫ | /ɔ/ | /øː/ | /øː/ | /œ/ | /øː/ | /œ/ | [øː] | [œ] | [øː] | [ʏ] | ø | ||||||||||||
| a | /a/ | /ɛː/ | /ɛː/ | /ɛ/ | /ɛː/ | /ɛ/ | [ɛa] | [a] | [ɛa] | [a] | a | ||||||||||||
| Vocal llargal -> Diptongu | |||||||||||||||||||||||
| í | /iː/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | [ui] | [ʊɪ̯] | [ui] | [ʊɪ̯] | í | ||||||||||||
| ý | /yː/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | /ʊɪ/ | /ʊɪ̯/ | [ui] | [ʊɪ̯] | [ui] | [ʊɪ̯] | ý | ||||||||||||
| æ | /ɛː/ | /ɛː/ | /eː/ | /ɛː/ | /ɛ/ | /eː/ | /ɛ/ | [ɛa] | [a] | [eː] | [ɛ] | æ | |||||||||||
| ǿ | /øː/ | /øː/ | /øː/ | /œ/ | /øː/ | /œ/ | [øː] | [œ] | [øː] | [ʏ] | ø | ||||||||||||
| ú | /uː/ | /ʉu/ | /ʉu/ | /ʉʏ/ | /ʉu/ | /ʉʏ̯/ | [ʉu] | [ʏ] | [ʉu] | [ʏ] | ú | ||||||||||||
| ó | /oː/ | /ɔu/ | /ɛu/ | /ɜ/ | /ɔu/ | /ɔ/ | [ɛu] | [ɜ] | [ɔu] | [ɔ] | ó | ||||||||||||
| ǭ und á | /aː/ | /aː/ | /ɔː/ | /ɔ/ | /ɔː/ | /ɔ/ | [ɔa] | [ɔ] | [ɔa] | [ɔ] | á | ||||||||||||
| Diptongos verdaderos | |||||||||||||||||||||||
| au | /au/ | /ɛɪ/ | /ɛɪ/ | /ɛɪ̯/ | /ɛɪ/ | /ɛɪ̯/ | [ɛi] | [ɛ] | [ɛi] | [ɛ] | ey | ||||||||||||
| øy | /øʏ/ | /ɔɪ/ | /ɔɪ/ | /ɔɪ̯/ | /ɔɪ/ | /ɔɪ̯/ | [ɔi] | [ɔ] | [ɔi] | [ɔ] | oy | ||||||||||||
| ei | /ɛi/ | /aɪ/ | /aɪ/ | /aɪ̯/ | /aɪ/ | /aɪ̯/ | [ɔi] | [ɔ] | [ai] | [aɪ̯] | ei | ||||||||||||
Antiguu nórdicu occidental
[editar | editar la fonte]
El nórdicu antiguu occidental llegó a les Feroe nel sieglu IX na dómina de los viquingos. La mayoría de pobladores veníen del suroeste de Noruega. Restos llingüísticos del galés dan a entender que una parte de los inmigrantes noruegos llegaron dende les islles britániques.[3]
Cola cristianización de les feroes al rodiu del añu 1000 les islles dependieron de Noruega, fechu qu'aumentó la influencia llingüística de los noruegos. La entonación, morfoloxía, vocabulariu y sintaxis del noruegu repítense nel feroés. [3]
Les runes más vieyes que se puen atopar nes Feroe son les del Kirkjubø d'al rodiu del añu 1000. Les del Sandavágs son del sieglu XII y les del Fámijns del XVI.
Hasta'l sieglu XIII cuasi nun se diferencia la llingua d eles Feroe de les d'Islandia y Noruega.
Cola Peste negra en 1350 disminuyó la población feroesa, poro tuvieron que venir nuevos pobladores de Noruega y el soníu de la Þ fue desapaeciendo. [4]
Nel 1380 los feroeses formaron parte de la unión dano-noruega xunto con Islandia y d'esi xeitu quedaron baxo dominiu danés.
Feroés antiguu
[editar | editar la fonte]De mager el sieglu XV formóse una variedá feroesa propia de la llingua nórdica que se llama feroés antiguu en contraposición al antiguu nórdicu, islandés o noruegu.[5] Nel llibru d'aprendizax de feroés Mállæra de 1997 nómase a esta estapa llingüística como "feroés antiguu mediu" (miðaldarføroyskt).[6]
Gracies a faltes ortográfiques nel antiguu nórdicu podemos averiguar qué carauterístiques yeren propies de la pronunciación feroesa. Por exemplu apaez hrentadi en vez del correutu rentaði („rentó“), que según Jakobsen[7] y Matras[8] amuesa que'l feroés ya nun había /h/ delantre de /r/ darréu que l'autor, vacilando, escribióla nun sitiu en que l'antiguu nórdicu nun la tenía. Otru exemplu ye huast en vez de kvask („dicho“). Lo correcto sería /kv/ según la etimoloxía, pero l'autor nun diferenciaba yá ente /hv/ y /kv/.[5]
Antiguu feroés modernu
[editar | editar la fonte]La Reforma en 1538 supunxo nes islles Feroe que'l danés fuera la única llingua escrita.[9] De magar 1600 fálase de llingua feroesa moderna[9], que se pue dixebrar en tres grandes dialeutos. El periodu hasta 1750 tamién se noma antiguu feroés modernu[10]
El feroés tuvo un destín asemeyáu al del noruego depués de la Reforma: el danés convirtióse na llingua de la ilesia, del derechu, l'enseñu y la lliteratura. Mientres que los islandeses curiaron más de la so llingua y la desendolcaron a partir de la base del antiguu nórdicu hasta güei, el feroés y el noruegu, sin llingua estándar, fueron dialeutalizándose enforma. [11]
Nel contestu de la escritura del feroés, na siguiente tabla pue comparase la escritura de les diferentes vocales de forma comparada.
| Anguaño | IPA | Svabo | Schrøter I | í Króki | Schrøter/Rask |
|---|---|---|---|---|---|
| a, æ | [ɛaː] | ea | eâ, ea | ea, aa, a | ä |
| á | [ɔa] | aa | aa, aaa | aa, a | å |
| e | [eː] | ee, e | ee, e | e | e, è |
| i, y | [iː] | ii, i | ii | ii, iij | i, ì |
| í, ý | [ʊi] | uj | uj | uj | uj |
| o | [oː] | oo, o | oo, o | oo | o, ò |
| ó | [ɔu] | eu | ou | ou | ow |
| u | [uː] | u | u | u | u |
| ú | [ʉu] | û | û, u | uu, u | ú |
| ø | [øː] | øø, ø | ö | ø | ø |
| ei | [ai] | aj | aj, ai | aj, ai | aj |
| ey | [ɛi] | ej | ej, ei | ej, ei | ej |
| oy | [ɔi] | oj | oj, oi, öj | oj, oi | oj |
Alfabetu ya inventariu fonéticu
[editar | editar la fonte]L'alfabetu fonéticu tien 29 lletres que suenen asina:
| Grafema | Nome | Fonema | Pronunciación |
|---|---|---|---|
| A, a | fyrra a [ˈfɪɹːa ˈɛaː] | /a, æ/ | [ɛaː], (en estranxerismos tamién: [aː]), [a] |
| Á, á | á [ɔaː] | /å/ | [ɔaː], [ɔ] |
| B, b | be [beː] | /b/ | [b], [b̥] (xorda) |
| D, d | de [deː] | /d/ | [d], [d̥] (xorda) |
| Ð, ð | edd [ɛdː] | (keins) | Vocal glide [j], [v], [w] entre vocales; xunto a ðr realízase [gɹ]. |
| E, e | e [eː] | /e/ | [eː], [ɛ] |
| F, f | eff [efː] | /f/ | [f], -ft- suel ser sobretoo [tː] |
| G, g | ge [geː] | /g/ | [g], [g̊]; a principiu de pallabra énte i, y, e, ø y otres vocales como gj-: [ʤ̥]; entre vocales como ð |
| H, h | há [hɔa] | /h/ | [h], na combinación hj [ʧ] y como hv [kʰv] |
| I, i | fyrra i [ˈfɪɹːa ˈiː] | /i/ | [iː], [ɪ] |
| Í, í | fyrra í [ˈfɪɹːa ˈʊi] | /ui/ | [ʊiː], [ʊi], [ɪ] |
| J, j | jodd [jɔdː] | /j/ | [j], gj [ʤ̥], kj y hj [ʧ] y sj [ʃ] |
| K, k | ká [kɔa] | /k/ | [k], [kʰ] [ʰk] [ʧ] (kj [ʧ] ). |
| L, l | ell [ɛlː] | /l/ | [l], [l̥] [ɭ]ˌ [ʎ], [ʎ̥], als ll meist [d̥l] zwischen zwei Vokalen und am Wortende. |
| M, m | emm [ɛmː] | /m/ | [m], [m̥] (xorda). nel dativu -um siempre [ʊn], énte k como [ŋ̊], y énte n como [u]. |
| N, n | enn [ɛnː] | /n/ | [n], [n̥] (xorda), nn tres diptongu [d̥n]. |
| O, o | o [oː] | /o/ | [oː], [ɔ] |
| Ó, ó | ó [ɔuː] | /ou/ | [ɔuː], [œ]; en Nólsoy [auː]; [ɛ] auf Suðuroy y [ɔ] |
| P, p | pe [peː] | /p/ | [p], [pʰ] [ʰp] |
| R, r | err [ɛɹː] | /r/ | [ɹ], [ɹ̥] (r británica), rn normalmente [dn], rs [ɻ̊ʂ], rt [ɻ̊t], rd [ɻɖ̥] |
| S, s | ess [ɛsː] | /s/ | [s] sj [ʃ], tamién como sk(j) |
| T, t | te [teː] | /t/ | [t], [tʰ] [ʰt] tj [ʧ] |
| U, u | u [uː] | /u/ | [uː], [ʊ] |
| Ú, ú | ú [ʉuː] | /uu/ | [ʉuː], [ʏ], [ɪ] |
| V, v | ve [veː] | /v/ | [v] |
| Y, y | seinna i [ˈsaiːdna ˈiː] | /i, y/ | [iː], [ɪ]; tamién en estranxerismos como: [yː], [ʏ] |
| Ý, ý | seinna í [ˈsaiːdna ˈʊiː] | /ui/ (identisch mit í) | idénticu a í: [ʊiː], [ʊi] |
| Æ, æ | seinna a [ˈsaiːdna ˈɛaː] | /æ/ | [ɛaː], [a] |
| Ø, ø | ø [øː] | /ø/ | [øː], [œ] |
| Más diptongos | |||
| ey | – | /ei/ | [ɛiː], [ɛ] |
| ei | – | /ai/ | [aiː], [ai], [a] |
| oy | – | /oi/ | [ɔi:], [ɔi], [ɔ] |
Flexión nominal
| maskulin | feminin | neutral | |
|---|---|---|---|
| Singular | |||
| Nominativ | træl-ur | oyggj | horn |
| Akkusativ | træl | oyggj | horn |
| Dativ | træl-i | oyggj | horn-i |
| (Genitiv) | træl-s | oyggj-ar | horn-s |
| Plural | |||
| Nominativ | træl-ir | oyggj-ar | horn |
| Akkusativ | træl-ir | oyggj-ar | horn |
| Dativ | træl-um | oyggj-um | horn-um |
| (Genitiv) | træl-a | oyggj-a | horn-a |
| Bedeutung | Sklave | Insel | Horn |
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Tórður Jóansson: English loanwords in Faroese.
- ↑ Nach Hjalmar Petersen in: Tórður Jóansson: English loanwords in Faroese.
- ↑ 3,0 3,1 Lockwood (1983), S. 1
- ↑ Beispielsweise steht dort þar til statt neufäröisch hartil („dorthin“)
- ↑ 5,0 5,1 Faroese (2004), S. 372
- ↑ Mállæra (1997), S. 20
- ↑ Jakob Jakobsen: Diplomatarium Færoense 1907 (S. 37)
- ↑ Christian Matras: „Færøsk Sprog“.
- ↑ 9,0 9,1 Kölbl (2004), S. 13 f
- ↑ Lockwood (1983).
- ↑ Hammershaimb (1891) Bd. I, S. LIV.
Datos: Q25258
Multimedia: Faroese language