Idioma cuicatecu

De Wikipedia
(Redirixío dende Idioma cuicateco)
Cuicatecu
'Nduudu yu'
Faláu en Bandera de Méxicu Méxicu
Rexón La Cañada y la Mixteca oaxaqueña
Falantes 12 785 (2010)[1]
Puestu Non nos 100 mayores (Ethnologue 1996)
Familia Llingües otomangueanas

  Otomangueanas orientales
    Mixtecanas
      Cuicatecu

Estatus oficial
Oficial en En Méxicu tien reconocencia como llingua nacional[2]
Reguláu por Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1 nengún
ISO 639-2 {{{iso2}}}
ISO 639-3

L'idioma cuicatecu falar nel centru de la sierra madre oriental del Estáu d'Oaxaca. Esta llingua, xunto col mixteco y el triqui, formen el grupu mixtecano y esta al gran tueru otomangue. Cuenta con aproximao 12 785 falantes.[1]

Etimoloxía de Cuicatlan[editar | editar la fonte]

Cuicatlan ye un exónimo nahua que significa 'Llugar de cantares', el nome orixinal d'esti llugar en llingua cuicateca ye Yabaham 'casa de tierra' (autónimo). Al pueblu cuicatecu tamién se-y llama Nduudu yu.

Variantes[editar | editar la fonte]

L'Institutu Nacional de Llingües Indíxenes (INALI), revela nel so catálogu de llingües indíxenes qu'hai trés variantes,[3] estes son:

  • dibaku, cuicatecu del centru
  • duaku, cucateco del norte
  • dubaku, cuicatecu del oriente

Sicasí'l Etnologue rexistra solu dos variantes:

  • Cuicatecu de Tepeuxila
  • Cuicatecu de Teutila

Carauterístiques[editar | editar la fonte]

L'idioma cuicatecu escribir col alfabetu llatín xunto con dellos dicríticos pa marcar los tonos.

Según Basauri (1990), el cuicatecu ye una llingua polisintética, esto ye, cunta con raigaños en redol a les cualos arrexuntar otres pallabres y partícules pa matizar el significáu.

El cuicatecu tamién ye una llingua tonal y cuenta con 3 tonos:

Tonu altu: cúú culiebra
Tonu mediu: cu'o platu
Tonu baxu: cūū campana

El signu (') representa al saltillo o oclusiva glotal, oclusión o zarru instantáneu de les cuerdes vocales. Por casu:

'cūū esti
cu'o platu

La nasalización marcar con una n en super índiz. Por casu:

yuun panoya
chéen corrolada

Vocabulariu cuicatecu[editar | editar la fonte]

Númberos[editar | editar la fonte]

āmā unu omma
uvi dos ove
inu trés inno
kūun cuatro' 'kun'un
xú'ún cinco gun'un
ñia´a seis' 'gan
n'dachasiete nhacha
niné.ocho ninne
nu´o nueve nunn'un
n'dichi diez' 'nhiche
nhichonma once
nhichó dolce
nhichinno trelce
nhizkun'un catorce
entiño quince
entiove dieciséis
entinno diecisiete
entiñokun dieciocho
entiñokoan diecinueve
niko venti
Kuakanpes ventiún

Ver tamién[editar | editar la fonte]

Referencies[editar | editar la fonte]

Bibliografía[editar | editar la fonte]

  • Anderson, E. Richard & Hilario Concepción R (1983) Diccionariu cuicatecu: español-cuicatecu, cuicatecu-español.‭ Ciudá de Méxicu: Institutu Llingüísticu de Branu.
  • Basauri, Carlos (1928). La situación actual de la población indíxena de Méxicu. Publicaciones de la Secretaría d'Educación Publica, vol. 16, non. 8. Ciudá de Méxicu: SEP.
  • Doesburg, Sebastián van (2013) "Un confesionariu en llingua cuicateca de finales de la dómina virreinal", Tlalocan. Revista de Fontes pa la Conocencia de les Cultures Indíxenes de Méxicu, núm. 19, 249-299. Historiografía Llingüística. Llingües Mexicanes: Cuicatecu.
  • Summer Institute of Linguistics (1961). 'Iiti s'een chi vee 'in'yeendi 'cuu. Idioma cuicatecu de Tepeuxila, Oax. Publicáu pol Institutu Llingüísticu de Branu en cooperación cola Direición Xeneral d'Asuntos Indíxenes de la Secretaria d'Educación Pública. Ciudá de Méxicu.

Enllaces esternos[editar | editar la fonte]